EBU’L-ALÂ EL-MAARRÎ VE RİSÂLETÜ’L-GUFRÂN’I ÇERÇEVESİNDE BAZI FELSEFÎ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2019, Sayı: 43, 24 - 40, 31.12.2019

Ali Kürşat Turgut , Feyza Nur Çınar

Öz

İslâm düşünce tarihinde düşünürlerin
fikirlerini nesir ve nazım türünün farklı biçimleriyle ifade ettiği görülmektedir.
İslâm felsefesinde özellikle Arap edebiyatında önemli bir yere sahip olan şair
ve filozof Ebu’l-Alâ el-Maarrî de düşüncelerini şiirle aktaran özgün bir
düşünürdür. O, felsefenin şiir ve nesirde yaygınlaşmasında büyük rol
oynamıştır. Şiiri, fikirlerini sunmada ustaca kullanan Maarrî’nin hem küçük
yaşlarda görme yetisini kaybetmesi hem ailevî sıkıntıları hem de yaşadığı
dönemde bazı siyasî çalkantılarla karşılaşması, onun fikir dünyasını etkileyen
unsurlardan olmuş ve hayata kötümser bakmasına neden olmuştur. Bu yüzden bazı
araştırmacılar onu pessimist (kötümser) filozoflar arasında saymıştır. Dolayısıyla
önce onun hayatına ve yaşadığı dönemin şartlarına değinmek, fikirlerini daha
etraflıca değerlendirebilmek için önem arz etmektedir. Maarrî’nin düşünceleri
çoğu zaman geleneksel yaklaşımın dışına çıkmış ve kendine özgü bir hal
almıştır. Bu çalışma, Maarrî’yi tanıtmanın yanısıra düşünürün en önemli
eserlerinden olan “Risâletü’l-gufran”ındaki bazı felsefî unsurları ele
almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ebu’l-Alâ el-Maarrî, Risâletü’l-Gufrân, Felsefî Roman, Âhiret

Kaynakça

• ‘ABD AL-RAHMAN, A‘ishah, “Abū’l-‘Alā Al-Ma‘arrī”, ‘Abbasid Belles-Lettres, (ed.: J. Ashtiany-T.M. Johnstone and oth.), Cambridge University Press, New York 2008.
• AKBAŞ, Muhsin, “Al-Ma‘arri, Abu’l ‘Ala’”, The Biographical Encyclopedia of Islamic Philosophy, (ed.: Oliver Leaman), Bloomsbury Publishing, London 2015.
• AY, Resul, “Erken Dönem Anadolu Sufiliği ve Halk İslam’ında Hulûlcü Yaklaşımlar ve Hulûl Anlayışının Farklı Tezahürleri”, Bilig Dergisi, sayı: 72, (2015), ss. 1-24.
• AYTAÇ, Bedrettin, “Ebu’l-Alâ el-Maarrî’nin el-Lüzûmiyyât’ında Kadın”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 3, 2001, ss. 13-18.
• AYYILDIZ, Erol, “Makâme”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XXVII, Ankara 2003, ss. 417-419.
• BABANZÂDE, Ahmed Nâim, “Ebu’l-‘Alâ el-Ma’arrî’nin Bir Fahriyesi”, (çev.: Osman Düzgün), Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 34, 2012, ss. 45-52.
• BEYDEBÂ-İBNÜ’L-MUKAFFA, Kelile ve Dimne, (çev.: Said Aykut), Şule Yayınları, İstanbul 2003.
• Buhârî, Edeb, 101; Müslim, Elfâz, 4; Muvatta, Kelâm, 3.
• CARUS, Lucretius, De Rerum Natura, (çev.: İsmet Zeki Eyüboğlu), Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık, İstanbul 2001.
• CEYLAN, Yasin, “Abu’l-Alâ el-Maarrî Üzerine Bazı Düşünceler”, İslami Araştırmalar Dergisi, c. III, sayı: 1, 1989, ss. 42-54.
• CÎLÎ, Abdülkerîm, İnsân-ı Kâmil, (çev.: A. Mecdi Tolun), İz Yayıncılık, İstanbul 2002.
• COŞAR, Hakan, “İslam Ahlâk Düşüncesi ve Filozof Ahlâkçılar”, İslam Ahlâk Esasları ve Felsefesi, (ed.: Murat Demirkol), Bilimsel Araştırma Yayınları, Ankara 2018.
• ÇAKMAK, Mustafa, Çağdaş Batı ve İslam Düşüncesinde Dinsel Kapsayıcılık, İz Yayıncılık, İstanbul 2014.
• DAĞ, Mehmet, “İslâm Felsefesinde Aristocu Zaman Görüşü”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1973, c. XIX, ss. 97-116.
• DEMİRKENT, Işın, “Maarretunnu’mân”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XXVII, Ankara 2003, ss. 274-276.
• DEMİRKOL, Murat “Erdem ve Erdemsizlik”, İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi, (ed.: Murat Demirkol), Bilimsel Araştırma Yayınları, Ankara 2018.
• EMİN, Ahmed, “Arap Edebiyatında Hikmet”, (çev.: Zeynep Arkan), Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XIV, sayı: 26, (2012), ss. 213-217.
• EREN, A. Cüneyt, “Risâletü’l-Gufran”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XXXV, İstanbul 2008, ss. 127-128.
• FAHREDDİN, Rızaeddin b., Ebu’l-Alâ el-Ma’arrî, (haz.: İ. Kunt-H. Harmancı), Çizgi Kitabevi, İstanbul 2014.
• FAHRİ, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, (çev.: Kasım Turhan), İklim Yayınları, İstanbul 1992.
• GHANNAM, Mohammad Fawwaz, “Critical Issues of Al-Maarri in Resalat-el-Ghofran”, International Journal of Business and Social Science, c. V, sayı: 10, 2014, ss. 151-158.
• GÜNDÜZÖZ, Soner, “Filozof Şair Ebu’l-Alâ El-Maarrî’nin Es-Sâhil ve’ş-Şâhic Adlı Fablına Dair Bir Değerlendirme”, Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, c. I, sayı: 2, 2016, ss. 9-14.
• HALÎFÂT, Sahbân, “Ebu’l-Alâ el-Maarrî”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA)., c. X, İstanbul 1994, ss. 287-291.
• HAMORİ, A., “Ascetic Poetry (Zuhdiyyāt)”, ‘Abbasid Belles-Lettres, (ed.: J. Ashtiany-T.M. Johnstone and oth.), Cambridge University Press, New York 2008.
• İBN MİSKEVEYH, Tehzîbu’l-Ahlâk, (tah.: Garîb İbnü’l-Hatîb), Mektebetü’s-sekâfeti’d-diniyye, Paris 1924.
• İKBAL, Muhammed, Cavidname, (çev.: Halil Toker), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2015.
• İKBAL, Muhammed, Cebrail’in Kanadı-Bal-î Cibrîl, (çev.: Ahmet Kızılkaya), Kırkambar Kitaplığı, İstanbul 2000.
• KARAMAN, Hüseyin, “Dehriyyûn ve Tâbiiyyûn Ekolleri”, İslam Felsefesi, (ed.: Bayram Ali Çetinkaya), Grafiker Yayınları, Ankara 2017.
• KAYSERÎ, Dâvûd, “Nihâyetü’l-Beyân fî dirâyeti’z-zamân”, Vahdet-i Vücûd Felsefesi, (çev.: Mehmet Bayrakdar), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), İstanbul 2012.
• KIRKIZ, Mustafa, “Şair Ebu’l-Alâ el-Maarrî, Hayatı, Eserleri ve Edebi Anlayışı”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/1, 2011, ss. 157-175.
• KIRKIZ, Mustafa, Züheyr b. Ebi Sulma ve Hikmet, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 1998.
• KLİMOVİÇ, L. İ., “Kur’an’ın Mahlûk Olmadığı Doğması”, (çev.: M. Kemal Atik), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, 2003, ss.161-171.
• MAARRÎ, Ebu’l-Alâ, Gufran Risalesi, (çev.: N. H. Yanık-S. Bakırcı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2017.
• MÂVERDÎ, Ebu’l-Hasan, Edebü’d-Dünyâ ve’d-dîn, (thk.: Muhammed Kerim Râcih), Dâru İkrâ’, Beyrut 1985.
• NACİ, İbrahim-DÜZGÜN, Osman, “Arap Şiirinin Önde Gelen İki Şairi; El-Ma’arrî ve El-Mütenebbî’nin Mukâyesesi”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 35, 2012, ss. 131-144.
• NEVZAT, “Ebülala el-Maarri”, Sebilürreşâd Dergisi, c. VIII, 192, 1330/1912, ss. 178-179.
• NEVZAT, “Ebülala el-Maarri”, Sebilürreşâd Dergisi, c. VIII, sayı: 191, 1330/1912, ss. 157-158.
• NEVZAT, “Ebülala el-Maarri”, Sebilürreşâd Dergisi, c. VIII, sayı:194, 1330/1912, ss. 221-222.
• NEVZAT, “Ebülala el-Maarri”, Sebîlürreşâd Dergisi, c. VIII, sayı: 196, 1330/1912, s. 263-264.
• NEVZAT, Abdullatif, “Ebülala el-Maarri: Maarri’nin Mevlidi, Hayatı”, Sebîlürreşâd Dergisi, c. VIII, sayı:188, 1330/1912.
• NICHOLSON, Reynald A., A Literary History of the Arabs, Cambridge 1969.
• ÖNER, Necati, Dil Üzerine, Dîvan Kitap, İstanbul 2013.
• PETERSON, M.-HASKER, W. ve dğr., Akıl ve İnanç Din Felsefesine Giriş, (çev.: Rahim Acar), Küre Yayınları, İstanbul 2006
• RÂZÎ, Ebû Bekir, Felsefe Risâleleri, (haz.: Mahmut Kaya), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2016.
• RIHANI, Ameen, The Luzumiyat of Abu’l-Ala, New York 1920.
• SEYYİD, E. Fuad, “Fâtımîler”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1995, c. XII, ss. 228-237.
• SÖZEN, Kemal, “Ebu’l-Berekât el-Bağdâdî’nin Zaman Teorisi”, Dinî Araştırmalar, 2001, c. IV, sayı: 10, s. 161-186.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H., “İlahi Komedya”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XXII, İstanbul 2000, ss. 68-70.
• TURGUT, Ali Kürşat, İbn Nefîs’te İnsanın Zihinsel Tekâmülü, TDV Yayınları, Ankara 2014.
• UÇAR, Anastasiya - İSHAKOĞLU, Ömer, “Dante’nin İlâhî Komedya’sında Ebu’l-‘Alâ el-Ma’arrî’nin İzleri, Istanbul Journal of Arabic Studies, c. II, sayı: 1, 2019, ss. 79-116.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, İslâm Düşüncesi, Ülken Yayınları, İstanbul 1995.
• VURAL, Mehmet, İslam Felsefesi Sözlüğü, Elis Yayınları, Ankara 2016.
• YAMAN, B.- DİKMEN, M., “Metin ve Resim Bakımından Mi’racnâme (Paris Bibliotheque Nationale, Turc 190) ve İlâhî Komedya’daki Benzerlik Üzerine Bir Karşılaştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006/1, sayı: 16, ss. 147-168.
• YAVUZ, Y. Şevki, “Azap”, DİA., c. IV, İstanbul 1991, ss. 302-309.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Hulûl”, TDV. İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XVIII, İstanbul 1998, , ss. 341-344.
• YUSUF, S. M., “Arabic Literature: Poetic and Prose Forms”, A History of Islamic Philosophy, (ed.: M. M. Sharif), , c. II, Delhi 2001.