SÂHİB B. ABBÂD’IN ŞİİRLERİNDE HZ. ALİ’YE YÖNELİK MEDİHLER

Yıl 2020, Sayı: 44, 153 - 170, 30.06.2020

Mohammad Shakib Asım

Öz

Dördüncü halife Hz. Ali,
tarih boyunca hakkında en çok eser telif edilen, şiirler yazılan ve özellikle
imametinin önceliği meselesi tartışılan sahabeden birisidir. Hz. Peygamber’in
amcasının oğlu olmanın ötesinde İslâm’ın yayılmasında ve savunulmasında
gösterdiği çabaları ve savaşlardaki kahramanlıkları hakkında eserler telif
edilmiş ve menkıbeler yazılmıştır. Hz. Ali’nin bu faziletleri ilk dönem İslâm kaynaklarında
da geçmektedir. Muteber Hadis kaynaklarında onun faziletlerini anlatan bölümler
yer almakla birlikte Şia, Ku’rân-ı Kerîm’in bazı ayetlerinin de onun hakkında
indiği kanaatindedir. Ayrıca İslâmî ilk dönem Arap şairlerden bazılarının Hz.
Ali’nin faziletine dair söyledikleri şiirleri vardır. Bu şiirlerin çoğu Hz.
Ali’ye ve ailesine karşı duyulan saf sevginin ürünüdür. Fakat Hicrî asırdan
sonra İran bölgesinde zuhur eden devletlerden kimisi ayakta kalabilmek için
Ehl-i Beyt ve Hz. Ali sevgisini temel alan Şia’nın görüşlerini devlet felsefesi
olarak benimsemişler ve devletlerinin bekası için onu kullanmışlardır. Bu
devletlerden birisi de Büveyhîlerdir. Abbâsî devletinin zayıflamasından
istifade ederek iktidara gelen bu devlet yüz yılı aşkın bir süre Irak ve İran
topraklarında ayakta kalmıştır. Birçok şair ve edibin yukarıdaki amaçlara
hizmet ettiği Büveyhî döneminde Büveyhî vezirlerinden Sâhib b. Abbâd
şiirlerinde Hz. Ali’nin faziletlerine çokça yer vermektedir. Bu çalışmamızda
Sâhib’in şiirleri edebî açıdan incelenmeye ve onun medhine dayanak yaptığı dinî
ve tarihî rivayetler değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Medh, Sâhib b. Abbâd, Vasî, Hz. Ali, Büveyhiler

Kaynakça

• el-ÂMİLÎ, Seyyid Muhsin el-Emîn, A‘yânu’ş-Şi‘a (I-XII), thk. Hasan el-Emin, Dâru’t-Taaruf, Beyrut 1983.
• ÂL-İ YÂSÎN, Şeyh Muhammed, es-Sâhib b. Abbâd Hayâtuhu ve Edebuhu, Dâru’l-Maarif, Bağdâd 1957.
• ASIM, Mohammad Shakib, İran’da Arap Şiiri: Emevî ve Abbâsî Dönemleri (Basılmamış Doktora Tezi), SDÜ, Isparta, 2019.
• ÂZERNÛŞ, Âzertâş, Çâlış miyân-i Fârisî ve Arabî Seddehâ-i Nuhust, Neşr-i Ney, 2. Baskı, Tahran, 1387.
• el-BUHÂRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahihu’l-Buhârî, nşr. Ebu Abdillah Abdisselam, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2006.
• ÇELEBÎ, İlyas, “Sâhib b. Abbâd”, DİA, İstanbul, 2008, XXXV, 512-515.
• DAYF, Şevkî, Asru’d-Duvel ve’l-İmârât: el-Cezîretü’l-Arabiyye, el-Irak, İran, Dâru’l-Maarif, 2. Baskı, Kahire 1980.
• ed-DEYLEMÎ, el-Hasan b. Ebi’l-Hasan Muhammed, İrşâdu’l-Kulûb (I-II), thk. Seyid Hâşim Milânî, Dâru’l-Üsve li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1. Baskı, Tahran 1417.
• DİVANU Dİ‘BİL B. ALİ EL-HUD‘Î, şerh: Hasan Hamad, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut, 1994.
• Divânu’l-Mütenebbi’, Dâru Beyrut li’t-Tibâa ve’n-Neşr, 1983.
• DİVÂNU’S-SÂHİB B. ABBÂD, şerh: İbrâhim Şemsuddîn, Müessetü’l-A‘lamî li’l-Matbûât, 1. Baskı, Beyrut 2001.
• DİVÂNU’S-SÂHİB B. ABBÂD, thk. Şeyh Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn, Mektebetü’n-Nahda, 1. Baskı, Bağdâd, 1965.
• DİVANU’S-SEYYİD EL-HİMYERÎ, şerh: Ziyâ Hüseyin el-A‘lamî, Müessesetü’l-A‘lamî li’l-Matbûât, Beyrut ts.
• el-AŞŞÂŞ, et-Tayyib, Divânu Eş‘âri’t-Teşeyyu‘ ile’l-Karni’s-Sâlis/Tâsi‘, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Baskı, Beyrut 1997.
• el-CÂRİM, Ali ve Emin, Mustafa, el-Belâgetü’l-Vâdıha: el-Beyân ve’l-Me‘ânî ve’l-Bedî‘, Mektebetü İlmi’l-Hadîs, 1. Baskı, Kahire, 2005.
• el-HÂŞİMÎ, es-Seyyid Ahmed, Cevâhiru’l-Belâge fi’l-Me‘ânî ve ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, nşr. Yusuf es-Samyeli, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 1999.
• el-EMÎNÎ, Abdulhüseyin Ahmed en-Necefî, el-Gadîr fi’l-Kitab ve’s-Sunne ve’l-Edeb (I-X), Müessesetü’l-A‘lamî li’l-Matbûât, Beyrut 1994.
• FAKÎHÎ, Ali Asgar, Tarih-i Âl-i Büveyh, Sımat yy.,1. Baskı, Tahran 1378.
• FARÛKÎ, İbrahîm Kavam, Şerefnâme-i Munîrî, Kitabhâne-i Meclis-i Şurâ-i Millî, Tahran, No: 30773.
• FIĞLALI, Ethem Ruhî, Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları 2004.
• İBN ABBÂD, es-Sâhib Ebi’l-Kâsım İsmail, el-Keşf an Müsâvi’-i Şi‘ri’l-Mütenebbi, thk. Şeyh Muhammed Hasan Âl-i Yâsin, Mektebetü’n-Nahda, Bağdad, 1965.
• İBN ASÂKİR, Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hasan, Tarihu Medineti Dımaşk, (I-LXXX), Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 1997.
• İBN FÂRİS, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Zekeriyâ, es-Sâhibî fî Fikhi’l-Lugati’l-Arabiyyeti ve Mesâilihâ ve Suneni’l-Arabi fî Kelâmihâ, nşr. Ahmed Hasan Basec, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• İBN HALLİKÂN, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Ebi Bekr, Vefeyâtü’l-A‘yân ve Enbâi Ebnâi’z-Zemân (IVII), thk. İhsan Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut 1978.
• İBN TEYMİYYE, Ahmed b. Abdulhalîm, Hadisu Reddi’ş-Şems li Ali (r.a) beyne’l-Hakikati ve’l-Evhâm, thk. Cemal Abdulmun‘im el-Kumî, ed-Dâru’z-Zehebiyye, Kahire 1994.
• İBNU’L-ESÎR, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed, el-Kâmil fi’t-Tarih (I-X), thk. Ebu’l-Fedâ Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1987.
• İHSÂNÎ, Seyid Sâdık, “Der Medh-i İmâm Ali”, Âyîne-i Pujûhiş, Behmen ve İsfend, 1379.
• KÂZIM BÎGÎ, “Büveyhiyân ve Ziyâriyân: Rivâyetî Nev Yâfteh az Kitâb-ı et-Tâcî”, Târih ve Temeddûn-i İslâmî, Yıl: 6, Sayı: 11, Bahar ve Yaz: 1389.
• KİRMÂNÎ, Muhammed Şeyhu’r-Reis, Şi‘r-i Şi‘î ve Şu‘arâ-i Şi‘a der Asr-ı Evvel-i Abbâsî, İntişârât-i İttilâ‘ât, Tahran 1388.
• MERÇİL, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, İstanbul, 1992, VI, 496-500.
• MUHAMMED, Sirâcuddîn, el-Medh fi’ş-Şi‘ri’l-Arabî, Dâru’r-Râtibi’l-Câmi‘iyye, Beyrut, t.s.
• SAFÂKÎŞ, Hamîd Rıza, Safeviyân der Güzergâh-i Tarih, Sohan y. Tahran, 1390.
• es-SÂHİB b. Abbâd, ez-Zeydiyye, nşr. Nâcî Hasan, ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Mevsûât, 1. Baskı, Beyrut 1986.
• SARICIK, Murat, Put: Hicazın Beş Putu ve Çağdaş Putlar, Nesil yy., İstanbul, 2014.
• SARIKAYA, Mehmet Saffet, İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler, Rağbet yy.,9. Baskı, İstanbul 2019.
• es-SE‘ÂLİBÎ, Ebu Mansûr Abdilmelik, en-Nişâpûrî (ö. 429/1038), Yetîmetü’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-Asr (I-V), thk. Müfîd Muhammed Kamîha, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1. Baskı, Beyrut 1983.
• SEFERNÂME-İ NÂSIR-I HUSREV-İ KABÂDİYÂNÎ, tsh. Debîr Seyâkî, Zuvvâr yy., Tahran 1335.
• TAHİRU’L-MEVLEVÎ, Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
• TABANE, Doktor Bedevî, el-Beyânu’l-Arabî: Dirâsetün Târihîyyetün Fennîyyetün fî Usûli’l-Belâgeti’l-Arabiyye, Mektebetü’l-Anculu el-Mısriyye, 2. Baskı, Kahire, 1958.
• et-TEVHÎDÎ, Ebu Hayyân, el-İmtâ‘ ve’l-Müânese, el-M ektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2011.
• et-TİRMİZÎ, Muhammed b. İsâ, Sünenü’t-Tirmizî, nşr. Hasan Âl-i Selmân, Mektebetü’l-Maarif, Riyâz, 1. Baskı, 1417.
• TUYSİRKÂNÎ, Kasım, Tarihî az Zebân-i Tâzî der Miyân-i İraniyân pes az İslâm az Âgâz-i Fermânrevâî Tâziyân tâ ber Uftâden-i Hilâfet-i Abbâsiyân, Dânişserâ-i Âlî yy., Tahran 1350.
• ÜNLÜSOY, Kamile, Anadolu’da Hz. Ali Tasavvurları (XIII.-XVI. yüzyıllar), TTK, Ankara 2015.
• ____, “Şiî Kültürdeki Hz. Ali Mucizeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Abbas Azîzî’nin 320 Dasitan Az Mu ‘Jizat Ve Kerâmât-İ İmam Ali (a.s.) Eseri Örneğinde”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.7, S.35, ss.358-382.
• https://ketabpedia.com/تحميل/الفين-الفارق-بين-الصدق-و-المين-7