KARÂFÎ’NİN MAKÂSID GÖRÜŞLERİNİN DAYANDIĞI TEMELLER

Yıl 2020, Sayı: 45, 102 - 118, 31.12.2020

Nureddin Tortop Zeki Yaka

Öz

Şerî nasların arka planda korumayı ve gerçekleştirmeyi amaçladığı makâsıd konusu İmamu’l-Harameyn el-Cüveynî (ö. 478/1085) ve İmam Gazâlî (ö. 505/1111) tarafından dillendirilmeye başlamıştır. İzz b. Abdisselam ile daha detaylı bir hal almış, Karâfî ile de daha düzenli ve kavranabilir bir seviyeye getirilmiştir. Karâfî’nin makâsıd düşüncesi incelendiğinde, küllî kaidelere riayet etmesi son derece önemlidir. O, küllî kaideleri makâsıd odaklı olarak ele almıştır. Çalışmamız Karâfî’nin makâsıda dair görüşlerinin yanısıra ona göre genel kural ve küllî kaidelerin makâsıd düşüncesindeki yerini belirlemeyi, makâsıdın kısımları olan zarûriler, hâcîler ve tahsînîlerin hangilerinde maslahatın delil olarak kullanılabileceğine dair Karâfî’nin açıklamalarını tahlil etmeyi, maslahat-mefsedet çatışması durumunda nasıl hareket edileceğini araştırmayı ve makâsıd vesâil arasındaki ilişkiyi belirlemeyi amaç edinmektedir. Yine mürsel maslahatların makâsıd delilleri arasındaki yerini açıklamaya çalışmak ve ilk defa Karâfî’nin öne sürdüğü el-maslahatü’l-ulyâ/yüksek teorisinin maslahata etkisini izaha çalışmak bu çalışmanın amaçları arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Maslahat, Mefsedet, Makâsıd, Karâfî, el-Furûk, Vesâil

Kaynakça

• Apaydın, Yunus, “Karâfî’nin İzlediği Yöntemin Genel Çizgileri ve Maslahat Anlayışı, “Makâsıd ve İctihad”, Hzl. Ahmet Yaman, Rağbet Yayınları, İstanbul 2010.
• Apaydın, Yunus, “Karâfî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2001.
• Bakkûrî, Ebû Abdullah b. Muhammed b. İbrahim, Tertîbu Furûki’l-Karâfî, Dâru Mektebeti’l-Meârif li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 2. Bs., Beyrut 2008.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhi’l-Buhârî, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır, Dâru Tavkı’n-Necât, yy., 1422, I-IX.
• Bûtî, Muhammed Said Ramazan, Davâbitu’l-Maslaha fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Müessesetü’r-Risâle, yy., ts.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Sedd-i Zerîa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA).
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed Abdusselâm Abdu’ş-Şâfî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., ts.
• Gürkan, Menderes, “Karâfî’nin Fıkıh Usûlü Görüşleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1990.
• Heyet, Mevsûatü’l-Fıkhıyyetü’l-Kuveytiyye, nşr. Vüzârtül-Evkâf ve Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1427, I-XLV.
• İbn Abdisselam, İzzeddin Ebû Muhammed Abdülaziz eş-Şâfiî, Kavâidü’l-Ahkâm fî Mesâlihi’l-Enâm, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire 1991, I-II.
• İbn Abdisselam, İzzeddin Ebû Muhammed Abdülaziz eş-Şâfiî, İslâmî Hükümlerin Esas ve Hikmetleri, terc. Süleyman Kaya-Soner Duman, İz yayıncılık, İstanbul 2006.
• İbnu’ş-Şât, Ebi’l-Kâsım Kâsım b. Abdillah İdrâru’ş-Şurûk alâ Envâi’l-Furûk, (el-Furûk’un beraberinde), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009, I-IV.
• Karâfî, Ebu’l Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. İdris b. Abdirramân es-Sanhâcî, Envârü’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009, I-IV.
• Karâfî, Ebu’l Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. İdris b. Abdirramân es-Sanhâcî, ez-Zahîre, nşr. Saîd A’rab-Muhammed Bû Hubze- Muhammed Haccî, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmi, Beyrut 1994, I-IVX.
• Karâfî, Ebu’l Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. İdris b. Abdirramân es-Sanhâcî, Nefâisu’l-Usûl fî Şerhi’l-Mahsûl, nşr. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd-Ali Muhammed Muavvad, Mektebetü Nizâr el-Mustafa el-Bâz, yy., 1995/1416, I-IX, c. IX.
• Karâfî, Ebu’l Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. İdris b. Abdirramân es-Sanhâcî, Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl fi’l-Usûl, thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Şirketü’t-Tabâati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, yy. 1973.
• Peşe, Ahmet Muhammet, “Maslahat-ı Mürsele’nin Hanefî Usûl Düşüncesinde Hangi Tür Vasıflara Denk Düştüğü Sorunu”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2017, S. 29, ss. 75-88.
• Raysûnî, Ahmed, Nazariyyetü’l Makâsıd inde’l-İmami’ş-Şâtıbî, el-Ma’hedü’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 4. Bs., Virjinya, ts.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa el-Lahmî el-Ğırnâtî Ebû İshak, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerîa, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, thk. Muhammed İskenderânî-Adnan Derviş, Beyrut 2008/1429.
• Tarablusî, Ebu’l-Hasen Alâeddin Ali b. Halil el-Hanefi, Muinu’l-Hükkam fi mâ Yeteraddedü beyne’l-Hasmi mine’l-Ahkâm, Daru’l-Fikr, yy., ts.
• Tortop, Nureddin, Karâfî’nin el-Furûk’u Bağlamında Makâsıd Görüşleri, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Antalya 2018.
• Vekîlî, Sağir b. Abdüsselam, el-İmâmu’ş-Şihâb el-Karâfî, Vüzâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Mağrib 1417/1996, I-II.
• Yaran, Rahmi, “Karâfî’den Şâtıbî’ye Makâsıd/Maslahat Söylemi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (MÜİFD), 2013, S. 45, ss. 5-30.
• Yılmaz, Fethullah “İslam Hukukunda Vesail-Makasıd İlişkisi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.