FAKİHLERİN ABDESTİN FARZLARINI ARAP DİLİ İLE İSTİDLÂLLERİ: MÂİDE 5/6 ÖZELİNDE

Yıl 2021, Sayı: 46, 26 - 38, 30.06.2021

Muhammed Fatih Ergen

Öz

Bu çalışma Mâide sûresi 6. âyet-i kerimesi özelinde müçtehitlerin abdestin farzlarını nasıl belirlediklerini ortaya koymaktadır. Müçtehitler, bu farzları belirlerken âyette bahsedilen kelimelerin anlamlarını, edatların anlam ve kullanımlarını, cümlelerin i’rabını göz önüne alarak hükme ulaşmışlardır. Fakihler, Arap dilinin farklı anlamlara izin verdiği noktalarda bazı hükümlerde ihtilaf ederken, cümleden tek bir mananın anlaşıldığı yerlerde ortak hükme varmışlardır. Bu çalışma, abdestin farzlarının âyet-i kerimeden nasıl istidlâl edildiğini göstermenin yanı sıra hüküm istinbat edebilmek için Arap dilinin inceliklerine vukufiyetin önemini de ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, fıkıh, farz, istidlâl, abdest, Mâide

The Istidlal of the Fuqaha on the Fards of Ablution with Arabic Language: In Terms of the Sixth Verse of Sura al-Maida

Öz

This study reveals that how mujtahids determine the fards of ablution based on the 6th ayat of the surah al-Maida. While determining these fards, the mujtahids reached a decision by taking the meanings of the words that mentioned in the ayat, the meaning and usage of prepositions and considered the i'rab of the sentences. While the fuqaha disagreed on some decisions where the Arabic language allows different meanings, they agreed on places where the language allowed a single meaning to be understood. This study shows that the importance of knowing the meanings of words, prepositions and the i'rab of the sentence on behalf of the fuqaha. At the same time, it shows that how istidlal the fards of ablution from the Ayat Karima.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Fard, Istidlal, Ablution, Maida

Kaynakça

• Abdulvâḥid er-Rûyânî. Ebû’l-Meḥâsin Faḫrulislâm ʿAbdulvâḥid b. İsmâʿîl b. Aḥmed er-Rûyânî eṭ-Ṭaberî. Baḥru'l-Meẑheb. nşr. Ṭârıḳ Fetḥî es-Seyyid. I-XIV. 2009.
• Abdurrezzâḳ. Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṡanʿânî. el-Muṡannef. nşr. Ḥabîburraḥmân el-ʾAzamî. I-XI. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî, 1403.
• Aḥmed b. Ḥanbel. Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. el-Mesaʾil - Rivâyetu Ebî Dâvûd es-Sicistânî. nşr. Ebû Muʿâẑ Ṭârıḳ b. ʿAvḍillâh b. Muḥammed. Mıṡır: Mektebetu İbn Teymiyye, 1420/1999.
• ʿAlâʾuddîn es-Semerḳandî. Ebûbekir Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Aḥmed. Tuḥfetu'l-Fuḳahâʾ. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• Alî es-Ṡaʿîdî. Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Aḥmed b. Mukrim el-ʿAdevî. Ḥâşiyetu'l-ʿAdevî ʿalâ Kifâyeti't-Ṭâlibi'r-Rabbânî. nşr. Yûsuf eş-Şeyḫ Muḥammed el-Biḳâʿî. I-II. Beyrût: Dâru'l-Fikr, y.y.
• el-Antâki. Muhammed. El-Minhac fi'l-Kavaid ve'l-İ'rab. Beyrut: Dâru’ş-Şark el-Arabî.
• Bedir. Murteza. "Züfer B. Hüzeyl", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Erişim 08 Mart 2021).
• Bahâuddîn el-Maḳdisî. Ebû Muḥammed ʿAbdurrahman b. İbrâhîm b. Aḥmed. el-ʿUdde Şerhu'l-ʿUmde. nşr. Ṡalâḥ b. Muḥammed ʿAvîḍa. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Bedruddîn el-ʿAynî. Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. el-Binâye Şerḥu'l-Hidâye. I-XIII. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• el-Buhûtî. Manṡûr b. Yûnus b. Ṡalâḥuddîn b. Ḥasen b. İdrîs el-Ḥanbelî. Keşşâfu'l-Ḳınâʿ ʿan Metni'l-ʾİḳnâʿ. I-VI. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye.
• Cemâleddîn b. Hişâm. Ebû Muḥammed Abdullâh b. Yûsuf b. Aḥmed b. ʿAbdullâh İbn Yûsuf، Cemâleddîn İbn Hişâm. Muğni'l-Lebîb ʿan Kutubi'l-Eʿârîb. nşr. Dr. Mâzin el-Mubârek- Muḥammed ʿAlî Ḥamdullâh. Dimeşḳ: Dâru'l-Fikr, 1985.
• el-Ceṡṡâṡ. Ebû Bekir Aḥmed b. Alî er-Râzî, Şerḥu Muḫtaṡari'ṭ-Ṭaḥâvî. nşr. İṡmetullâh ʿİnâyetullah Muḥammed. Dâru'l-Beşâʾir, 1431/2010.
• ed-Desûḳî. Şemsuddîn Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArafe ed-Desûḳî. Hâşiyetu'd-Desûḳî ʿalâ'ş-Şerḥî'l-Kebîr. I,IV.
• Ebû Ḥayyân. Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân Eŝîru'ddîn el-Endelusî. et-Teẑyîl ve't-Tekmîl fî Şerḥi Kitâbi't-Teshîl. nşr. Ḥasen Hindâvî. I-XI. Dımeşḳ.
• Ebû Ḥayyân. Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân Eŝîru'ddîn el-Endelusî. el-Baḥru'l-Muḥîṭ fî't-Tefsîr. nşr. ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd, ʿAlî Muḥammed Muʿavviḍ, Beyrut: 1422/2001.
• Ebû Yaʿla el-Ferrâʾ. Muhammed b. el-Huseyn İbnu'l-Ferra. el-Mesâʾilu'l-Fıḳhiyye min Kitâbi'r-Rivayeteyn ve'l-Vecheyn. nşr. ʿAbdulkerîm b. Muḥammed el-Lâḥim. Riyad: 1405/1985.
• el-Gazzâlî. Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Vasîṭ fi'l-Meẑheb. nşr. Aḥmed Maḥmûd İbrahîm-Muḥammed Muḥammed Tâmr. I-VII. Ḳahire: Dâru's-Selâm Ḳahire, 1417.
• el-Harerî. Muhammed el-Emin b. Abdullah el-Alevî. Tefsîru Hadaiki’r-Ravhi ve’r-Reyhan Fî Ravabi ulûmi’l-Kur’ân. Mekke: Dar Tug ve Necah.
• el-Ḫıraḳî. Ebû'l-Ḳâsım ʿOmer b. el-Ḥuseyn. Muḫtaṡaru'l-Ḫıraḳî. Dâru's-Ṡaḥâbe li't-Turâŝ, 1413/1993.
• İbn ʿAbdilberr. Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdullâh b. Muḥammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî. el-İstiẑkâr. nşr. Sâlim Muḥammed ʿAṭâ, Muḥammed ʿAlî Muʿavvıḍ. I-IX. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbn ʿAbdilberr. Ebû ʿOmer Yûsuf b. ʿAbdullâh b. Muḥammed b. ʿAbdilberr en-Nemerî. İḫtilâfu Aḳvâli Mâlik ve Aṡḥâbih. nşr. Ḥamîd Muḥammed Laḥmar. 2003.
• İbn ʿAḳîl. Abdullâh b. Abdurrahman elʿAḳîlî el-Hemedânî el-Mıṣrî. Şerḥu İbn ʿAḳîl ʿalâ Elfiyeti İbn Mâlik. (nşr. ), , 1400/1980.
• İbn ʿAḳîl. ʿAlî b. ʿAḳîl el-Baġdâdî. et-Teẑkire fî'l-Fıḳh. nşr. Nâṡır b. Suʿûd. Riyad: Dâru İşbîlîyâ, 1422/2001.
• İbn Ḥazm. Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. Merâtibu'l-İcmâʿ fî'l-ʿİbâdât ve'l-Muʿâmelat ve'l-İʿtiḳâdât. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye.
• İbn Ḥazm. Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. el-Muḥallâ bi'l-Âŝâr. nşr. ʿAbdulğaffâr Suleyman el-Bundârî. I-XII. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1424/2002.
• İbn Ḳâsim el-Murâdî. Ebû Muḥammed Bedr ed-Dîn Ḥasan b. Ḳâsim b. ʿAbdullâh. el-Cenâ'd-Dânî fî Ḥurûfi'l-Meʿânî. nşr. Faḫreddîn Ḳabâve - Muḥammed Nedîm Fâḍil. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1413/1992.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî. Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Ḳudâme el-Cemâʿîlî. el-Kâfî fî Fıḳhi'l-İmâm Aḥmed. I-IV. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
• İbn Ruşd. Ebu'l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd el-Ḳurṭubî. Bidâyetu'l-Muctehid ve Nihâyetu'l-Muḳteṡid. nşr. Mâcid Hamvî. I-IV. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1995.
• İbn Ruşd el-Cedd. Ebu'l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd el-Ḳurṭubî. el-Muḳaddimâtu'l-Mumehhidât. nşr. Muḥammed Ḥuccî. I-III. Beyrût: 1408/1988.
• İbn Mâze. Ebu'l-Meʿâlî Maḥmûd b. Aḥmed b. Abdulaziz b. ʿOmar b. Mâze el-Ḥanefî. el-Muḥîṭu'l-Burhânî fi'l-Fıḳhi'n-Nuʿmânî. nşr. ʿAbdulkerîm Sâmî el-Cundî. I-IX. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
• İbnu'n-Neḥḥâs. Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İbrâhîm el-Ḥalebî. et-Taʿlîḳa ʿâlâ'l-Muḳarreb. nşr. Cemîl ʿAbdullâh ʿAvîḍa. 1424/2004.
• İbn Yûnus, Ebû Bekr Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Yûnus eŝ-Ṡıkillî (ö. 451/1059), el-Câmiʿ li Mesâʾili'l-Mudevvene , 1434/2013.
• el-İsnevî. Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥîm b. el-Ḥasen. el-Hidâye ilâ Evhâmi'l-Kifâye. nşr. Mecdî Muḥammed Surûr Bâslûm. 2009.
• Ḳâḍî ʿAbdulvehhâb. Ebû Muḥammed ʿAbdulvehhâb b. ʿAlî. et-Telḳîn fi'l-Fıḳhi'l-Mâlikî. nşr. Ebî ʾUveys Muḥammed el-Ḥasanî et-Ṭavvânî. I-II. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1425/2004.
• Ḳâḍî ʿAbdulvehhâb. Ebû Muḥammed ʿAbdulvehhâb b. ʿAlî. el-İşrâf ʿalâ Nuketi Mesâʾili'l-Ḫilâf. nşr. el-Ḥabîb b. Ṭâhir. I-II. Beyrût: 1420/1999.
• el-Ḳâḍî ʿİyâḍ, Ebû'l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṡubî. et-Tenbîhâtu'l-Mustenbiṭa ʿalâ'l-Kutubi'l-Mudevvene ve'l-Muḫteliṭa. nşr. Muḥammed el-Veŝîḳ, ʿAbdulmunʿim Humeytî. I-III. Beyrut: 1432/2011.
• el-Ḳarâfî, Ebu'l-ʿAbbâs Aḥmed b. İdrîs. ez-Ẑaḫîre. nşr. Muḥammed Ḥaccî. I-XIV. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1994.
• el-Kâsânî. ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî. Bedâʾiʿu's-Ṡanâʾiʿ fî Tertîbi'ş-Şerâʾiʿ. I-VII. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1406/1986.
• el-Kelveẑânî. Ebu'l-Ḫatṭâb Maḥfûẓ b. Aḥmed b. el-Ḥasan el-Ḥanbelî. el-Hidâye ʿalâ Meẑhebi'l-İmâm Aḥmed. nşr. ʿAbdullaṭîf Hemîm-Mâhir Yâsîn el-Faḥl. Muessesetu Ğarrâs, 1425/2004.
• el-Keşnâvi. Ebu Bekr b. Hasan. Eshelül Medârik Şerhu İrşadis Salik fi Mezhebi İmamil Eimmeti Malik. II. Lübnan: Dâru'l-Fikr.
• el-Kirmânî. Ebû Muḥammed Ḥarb b. İsmâʿîl b. Ḫalef. Mesâʾilu Ḥarb b. İsmâʿîl el-Kirmânî. nşr. Muḥammed b. ʿAbdullâh. Beyrut: Muessesetu'r-Reyyân, 2013.
• Ḳudûrî. Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed el-Ḳudûrî. Muḫtaṡaru'l-Ḳudûrî fî'l-Fıḳhi'l-Ḥanefî. nşr. Kâmil Muḥammed Muḥammed ʿUveyḍa. 1418/1997.
• Ḳudûrî. Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed el-Ḳudûrî. et-Tecrîd. nşr. Muḥammed Aḥmed Serrâc- Alî Cumʿa Muḥammed. I-XII. Ḳâhire: 1427/2006.
• el-Ḳurṭubî. Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. el-Câmiʿ li-Âḥkâmi'l-Ḳur'ân. nşr. Hişâm Semîr el-Buḫârî. Riyad: Dâru ʿÂlemi'l-Kutub, 1423/2003.
• el-Laḫmî. Ebû'l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed er-Ribʿî. et-Tabṡira. nşr. Aḥmed ʿAbdulkerîm Necîb. Katar: Vizâretu'l-Evḳâf. 1432/2011.
• Mâlik b. Enes. Ebû ʿAbdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Medenî. el-Mudevvene. I-IV. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• el-Mâverdî. Ebû'l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṡrî. el-Ḥâvî'l-Kebîr fî Fıḳhi Meẑhebi'l-İmâmi'ş-Şâfiʿî. nşr. ʿAlî Muḥammed Meʿûḍ-ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd. I-XIX. Beyrut: Dâru'l-Kutubil-ʿİlmiyye, 1419-1999.
• el-Mâzerî. Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAlî eṡ-Ṡıkillî. Şerḥu't-Telḳîn. nşr. Muḥammed el-Muḫtâr es-Selâmî. I-V. 2008.
• el-Merğînânî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebûbekr el-Ferğânî. el-Hidâye fî Şerḥi Bidâyeti'l-Mubtedî. nşr. Ṭallâl Yûsuf. I-IV. Beyrut: Dâru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî.
• el-Mevṡılî, Ebu'l-Faḍl ʿAbdullâh b. Maḥmûd el-Ḥanefî. el-İḫtiyâr li Taʿlîli'l-Muḫtâr. nşr. ʿAbdullaṭîf Muḥammed Abdurraḥmân. I-V. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• el-Meydânî. ʿAbdulġanî b. Ṭâlib b. Ḥammâde b. İbrâhîm el-Ġanîmî ed-Dimeşḳî el-Meydânî el-Ḥanefî. el-Lubâb fî Şerḥi'l-Kitâb. nşr. Muḥammed Muḥyîddîn ʿAbdulḥamîd. I-IV. Beyrût.
• en-Nefrâvî. Aḥmed b. Ğânim b. Sâlim el-ʾEzherî el-Mâlikî. el-Fevâkihu'd-Devvânî ʿalâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Ḳayravânî. II. Dâru'l-Fikr, 1415/1995.
• en-Nesefi. Ebü'l-Berekât Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Keşfü'l-Esrar Şerhü'l-Musannef ala'l-Menar ma'a Şerhi Nuri'l-Envar ala'l-Menar. II. Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• en-Nevevî. Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Ravḍatu't-Ṭâlibîn ve ʿUmdetu'l-Muftîn. nşr. Zuheyr eş-Şâvîş. I-XII. Beyrût: el-Mektebu'l-İslâmî, 1412/1991.
• en-Nevevî. Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ Şerḥu'l-Muheẑẑeb. Dâru ʿÂlemi'l-Kitâb, 1423/2003.
• es-Seraḫsî. Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. nşr. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. I-XXX. Beyrût: 1414/1993.
• es-Seraḫsî. Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. Uṡûlu's-Seraḫsî, I-II. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1414/1993.
• es-Seyyûrî. Ebû ʿAbdullâh el-Miḳdâd b. ʿAbdullâh e-Fâḍıl. Kenzu'l-ʿArfân fî Fıḳhi'l-Ḳurʾân. I-II.
• es-Suğdî. Ebu'l-Ḥasan ʿAlî b. el-Ḥuseyn b. Muḥammed el-Ḥanefî. en-Nutef fi'l-Fetvâ. nşr. Ṡalâḥuddîn en-Nâhî. Ammân/Beyrût: Dâru'l-Furḳân/ Muessesetu'r-Risâle, 1404/1984.
• es-Suyûṭî. Celâlu'd-Dîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr. Muʿtereku'l-Aḳrân fî İʿcâzi'l-Ḳur'ân: İʿcâzu'l-Ḳur'ân ve Muʿtereku'l-Aḳrân. I-III. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1408/1988.
• eş-Şâfiʿî. Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İdrîs. el-Umm. nşr. Rifʿat Fevzî ʿAbdulmuṭṭalib. I-XI. Dâru'l-Vefâ, el-Manṡûre, 1422/2001.
• eş-Şâṭıbî. İbrâhîm b. Mûsâ el-Laḫmî el-Ğırnâṭî. el-Muvâfaḳât. nşr. Ebû ʿUbeyde Meşhûr b. Ḥasen es-Selmân. I-VII. Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• eş-Şeybânî. Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Aṡl, Mukaddime. nşr. Muḥammed Boynukalın. I-XII. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2012.
• eṭ-Ṭaḥâvî. Ebû Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed el-Mıṡrî. Muḥtaṡaru İḥtilâfi'l-ʿUlemâʾ. nşr. ʿAbdullâh Neẑîr Aḥmed. I-V. Beyrut.