OSMANLI DÖNEMİ HAYVAN HAKLARI VE REFAHI BAĞLAMINDA BİR BİBLİYOGRAFYA DENEMESİ

Yıl 2021, Sayı: 47, 22 - 33, 31.12.2021

Yavuz Erden

Öz

Hayvan hakları ve refahı konusu, son birkaç yüzyıldır insanların ilgisini daha çok çekmeye başlamıştır. Özellikle Batı dünyasında, 18. Yüzyıldan itibaren -öncesinde yaşanan çok sayıda ihlallere rağmen- bu alanla ilgili olarak hem hukuki-siyasi ve hem de bilimsel anlamda önemli adımlar atılmış ve kayda değer gelişmeler yaşanmıştır. Makro planda Doğu toplumlarında, mikro planda ise Türk toplumunda durum biraz farklılık arz etmektedir. İslam medeniyeti ve Türk kültürünün yansıması mahiyetinde bir doğu toplumu olarak nitelenebilecek olan Osmanlı toplumunda ve devletin idari birimlerinde hayvan hakkı ihlalleri neredeyse hiç yaşanmamıştır. Bununla birlikte dönemine göre oldukça ileri düzeyde hayvan haklarını koruyucu ve hayvan refahını geliştirici mahiyette düzenlemeler yapılmıştır.
Yapılan ön araştırma sonucunda görülmüştür ki, hayvan hakları alanı ile ilgili özellikle Osmanlı döneminde oldukça özgün ve kuşatıcı düzenlemeler yapılmıştır. Söz konusu düzenlemeler, çoğunlukla belge olarak kaydedilmiş olmasına rağmen gerek toplum olarak gerekse de ilmi çevreler bağlamında bu hususta yeterli bir bilgi ve birikimimiz bulunmamaktadır. Bu durum, bizi hayvan hakları konusunda hem psikolojik olarak duyarsızlığa sevk etmekte, hem de uluslararası arenada olumsuz bir düzeyde konumlandırmaktadır.
Bu çalışma, toplum olarak hayvan hakları ve refahı alanında duyarlılık kazanmamızın yanı sıra hukuki ve akademik olarak nitelikli çalışmalar gerçekleştirmemize katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca, Osmanlı Devleti'nin etkin olduğu dönemde birçok alanda olduğu gibi hayvan hakları ve refahı alanında da yetkin olduğunu ortaya koyma amacına hizmet edecektir. Çalışmamızın bu alanda çalışma yapacak araştırmacılara ışık tutması ve ufuk açması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

HAYVAN HAKLARI, HAYVAN REFAHI, OSMANLI DÖNEMİ, Belge, Kaynak.

Kaynakça

• BOA, BEO, 301/22528.
• İstanbul Kadı Sicilleri 72 Eyüp Mahkemesi 182 Numaralı Sicil (H. 1154-1161 / M. 1741-1748) / proje yönetmeni M. Âkif Aydın; editör Coşkun Yılmaz; İstanbul : Kültür AŞ, 2019.
• Abdullah Efendi,Yenişehirli Behcetü’l-Fetava, (Haz. Süleyman Kaya, Betül Algın, Zeynep Trabzonlu, Asuman Erkan; Ed. Mustafa Demiray), Klasik Yay. I. Baskı, İstanbul, Haziran 2012.
• AyarTalip,OsmanlıDevletinde Fetva Eminliği (1826-1922), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2014.
• Aydeniz Tuğba, “Evkaf Lügatçesi”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 30, İstanbul, Şubat 2017.
• Aydın Bilgin, “Osmanlı Kültür ve Medeniyeti İçin İki Kaynak: Mahkeme Sicilleri ve Vakfiyeler”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 30, İstanbul, Şubat 2017.
• Aydın Bilgin, İlhami Yurdakul, “Şeyhülislamlık (Bab-Meşihat) Arşivi Defterleri”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı Süreli Yayını), S. 24, İstanbul, Şubat 2015.
• Bayrakdar Mehmet, İslam ve Ekoloji, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Halk Kitapları, Ankara, 1992.
• Bilmen, Ömer Nasuhi Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C. 8, Bilmen Basım ve Yayın, İstanbul, ty.
• Çam Mevlüt, Beyhan Hacıömeroğlu, Adem Şahin (Hazırlayan), Vakıf Kuran Kadınlar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları (131), Girişim Matbaacılık, Ankara, 2018.
• Demirci İslam, “SaçaklızadeMehmed Efendi’nin (Ö. 1145/1732) Risale Fi İbahatiKatli’l-Kilabi’l Muzırra Adlı Eserinin Tahkikli Neşri”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 10 (2019/1).
• D’Ohsson, M. de M.,18. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler, (Çeviren: Zerhan Yüksel), Tercüman Gazetesi, 1001 Temel Eser (3), yy., ty., yy.
• Düzdağ M. Ertuğrul,Şeyhülislam Ebu’s-Suud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1972.
• Düzenli Pehlül, Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvaları, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Ens. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 2007.
• Düzenli Pehlül, Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Fetvaları, Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV) Yay., İstanbul 2012.
• Eliaçık Muhittin “Ebu’s-suud Efendi’nin Manzum Fetvaları”, TurkishStudies, International PeriodicalfortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume, Ankara, 11/15 Summer 2016.
• Eraslan Sadık, Meşihat-i İslamiyye ve Ceride-i İlmiyye (Osmanlılarda Fetva Makamı ve Yayın Organı), DİB Yay., I. Baskı, Ankara, Mayıs 2009.
• Güneş Mehmet,Afyonkarahisar’ın 563 No’luŞer’iyye Sicili (Değerlendirme ve Belge Özetleri), Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, Afyonkarahisar, 2012.
• Gürler Ayşe Menteş, Şule Osmanağaoğlu, “Türkiye’de Hayvanları Koruma Kanunu’nun Tarihsel Gelişimi”, Kafkas Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 15 (3), 2009.
• Işık Ayhan “İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı Süreli Yayını), S. 24, İstanbul, Şubat 2015.
• Kahraman Seyit Ali, Ahmed Nezih Galitekin, Cevdet Dadaş (Yayına Hazırlayan), İlmiyye Salnamesi (Osmanlı İlmiyye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar), İşaret Yayınları, Nisan İstanbul, 1998.
• Kara Muhammed, Lale Devrinde Şeyhülislamlık Ve Yenişehirli Abdullah Efendi, Balıkesir Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2017.
• Kırımlıoğlu Nurdan, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Mahkeme Kayıtlarında Atların Korunması”, Lokman Hekim Dergisi, 2017;7(2).
• Komisyon, Tarihte İlginç Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları (102), İstanbul, Ocak 2012.
• Koşum Adnan, İslam Hukuku’nda Hayvan Hakları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Halk Kitapları, Ankara 2018.
• _______, “İslam Hukukunda Hayvanların Yaşama Hakları Bağlamında Köpeklerin Öldürülmeleri Sorunu”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 26 (2015).
• Küçük Mustafa “Osmanlı Döneminde Vakfiyelerin Önemi ve Mahiyeti”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 30, İstanbul, Şubat 2017.
• Kütükoğlu Mübahat S.,Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Neşriyatı (Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı), İstanbul, 1984.
• Moğol Hasan,Şer’iyye Sicilleri Sözlüğü, Mehter Yayınları, Ankara, 1997.
• Özcan Tahsin, “SaçaklızadeMehmed Efendi”, DİA, C. 35, İstanbul 2008.
• Öztürk Nazif, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Vakıf Geleneği”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 30, İstanbul, Şubat 2017.
• Reşat Faik,Eslaf (Eski Bilginler, Düşünürler, Şairler), Tercüman (1001 Temel Eser) Gazetesi Yayınları, yy., ty.
• Schickİrvin Cemil, “Müslüman Türkler ve Köpekler”, Toplumsal Tarih, S. 310, (Ekim 2019), Tarih Vakfı Yay., İstanbul.
• Sungurbey İsmet, Hayvan Hakları (Bir İnsanlık Kitabı), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1993.
• _______, Hayvan Hakları (Bir İnsanlık Kitabı Novella, Anılarla), Maltepe Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1999.
• Şahin Gürsoy,İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı, Gökkubbe (Bilimevi Basın Yayın Limited Şirketi), İstanbul, 2007.
• Şen Ercan, Ebussuud Efendi (Osmanlı’nın Bilgeleri-3), İlke Yay., İstanbul 2016.
• Tebly Karl,Dersaadette Avusturya Sefirleri, (Çeviren: Selçuk Ünlü), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.
• Yıldız Esra, “Şer’iyye Sicilleri Arşivi Sicil Dolapları”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 24, İstanbul, 2015.
• ¬¬______, “Şer’iyye Sicillerinden Şefkat ve Merhamet Timsali Vakfiye Örnekleri”, Din ve Hayat (Türkiye Diyanet Vakfı-İstanbul Müftülüğü Süreli Yayını), S. 30, İstanbul, Şubat 2017.
• Yılmaz Ahmet, “Müstakimzade Süleyman Sadeddin”, DİA, C. 32, İstanbul 2006.
• 1. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/sirasayi_sd.sorgu_baslangic
• 2. tez.yok.gov.tr
• 3. ulakbim.tubitak.gov.tr
• 4. www.isam.org.tr