EHL-İ HADİS İÇERİSİNDE İBN MÂCE’NİN YERİ

Yıl 2021, Sayı: 47, 34 - 51, 31.12.2021

Mehmet Saffet Sarıkaya , İsa Çubukcu

Öz

Ehl-i hadis; Hz. Peygamberin (s.a.s) vefatından sonra ona nispet edilen sünnetin derlenip yazıya aktarılmasını üstlenen topluluğu tesmiye eder. Bu şekliyle yaptıkları bilimsel bir faaliyet gibi görünse de Ehl-i hadis uleması, II/VIII. yüzyılın başlarından itibaren nakledilen âsâr ile yetinen ve hayatını bu rivayetlerin etrafında şekillendiren gelenekçi/lafızcı bir anlayış biçimi oluşturmuştur. Kendilerini Ebû Hanife’nin şahsında Ehl-i re’y’e karşı konumlandıran bu topluluk, sadece muamelâtı ilgilendiren fıkhî meselelerde değil dönemin siyasî ve itikadî meselelerinde de kendilerine has görüşler ileri sürmüştür. Öte yandan kendilerinin dışındaki mevcut fırkalarla ilgili Rasulullah’a (s.a.s) nispet edilen rivayetlerle görüş beyan eden bu fırkanın itikadî yönü çoğu zaman göz ardı edilmiştir. Eserinin içeriği itibariyle bu ekolün din anlayışını benimseyen İbn Mâce, derlediği ve çok sonra Kütüb-i Sitte’den sayılan meşhur Sünen’ine yazdığı Mukaddime’sinde muhalif fırkaları eleştirerek, Ehl-i hadisin din anlayışını savunmuştur. Bu makalede İbn Mâce’nin Sünen’inden yola çıkılarak onun Ehl-i hadis içerisindeki konumu belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Ehl-i hadis, İbn Mâce, Sünen, Kütübü’s-Sitte.

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa. Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı. çev. Recep Çetintaş, İstanbul: İz Yayınları, 3. Baskı, 2020.
• Akgül, Yusuf. “Fıkıh Usulüne Kaynaklığı Açısından Muaz Hadisinin Tahlili ve Tenkidi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2018), 193-222.
• Aydınlı, Abdullah. “Dârimî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/495, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Bağcı, H. Musa. “İbn Mâce’nin es-Sünen Adlı Eserinin Mukaddime’sinin Tahlili”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 3 (2010), 16-44.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep Sünnet Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• El-Bağdâdî. Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed et-Temimi, Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 9. Baskı, 2018.
• Erkaya, Musa. İbn Mâce’nin Hadis Kültüründeki Yeri. (Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004).
• Eroğlu, Ayşegül. Hadis Tarihinde Cehmiyye’ye Yönelik Reddiyeler. (Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020).
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail b. Ebi Bişr İshak b. Salim el-Eş‘arî el-Basri. İlk Dönem İslam Mezhepleri Tarihi Makâlâtu’l İslamiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn, çev. Recep Demirel, İ’tisam Yayınları, İstanbul, Tarihsiz.
• Güner, Osman. “İbn Mâce’nin Süneni ve Kütüb-i Sitte’deki Yeri”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1996), 191-209.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dineverî, el-Maarif, nşr. Servet Ukkaşe, Kahire, 1413/1992, Dâru’l-Maarif.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce, nşr. M. Fuad Abdülbaki, I-II, Kahire, 1373/1953, Dâru’l-İhyâi’l-Kutub.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen-i İbni Mâce. çev. Haydar Hatipoğlu, İstanbul, Kahraman Yayınları, 2018.
• İbn Nedim, Muhammed b. İshak. El-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• İğde, Muhyeddin. “Selefiliğin Tarihi Arka Planı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları. 8/2 (Güz 2015), 151-181.
• İşcan, M. Zeki. Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 6. Baskı, 2017.
• Kalaycı, Mehmet. “Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat”. İslam Mezhepleri Tarihi. ed. Mehmet Saffet Sarıkaya-Mehmet Ümit. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020, 211-233.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Mâce” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/161-162, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kandemir, M. Yaşar. “Müslîm b. Haccâc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/93-94, İstanbul; TDV Yayınları, 1988.
• Kırbaşoğlu, Hayri. “Hadis/Sünnet İlminin Yeniden İnşası, Hadis’in Dünü Bugünü ve Geleceği Sempozyumu”. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniverstesi, 1993, 13-22.
• Kiraz, Zafer. Hadis Tarihinde Mukaddime Geleneği, Sünen-i Dârimî Örneği. (Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014).
• Koç, İsa. Haşviyye Fırkası. (Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015).
• Koç, İsa. Hanbelîlik Eş’ârîlik İlişkisi (III-V/IX-XI. yy.). (Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021).
• Koçinkağ, Mansur. “Erken Dönem Fıkıh Düşüncesinde Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadis Ayrımı”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 10 (2017), 53-78.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Baskı, 2007.
• Kur’ân’ı Kerim Meali, çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin, (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007)
• Kutlu, Sönmez. Selefiliğin Fikri Arka Planı İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Otto Yayınları, 4. Baskı, 2017.
• Mehmet Çetinkaya- Mehmet Kubat. “Mezhep Faktörünün Hadis Literatürüne Etkisi”, Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11/2 (Güz 2020), 491-526.
• Muradov, Sefa. İbn Mâce’nin Sünen’inde Mevzu Olduğu İleri Sürülen Rivayetler ve Değerlendirilmesi. (İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014).
• Özafşar, M. Emin. “Polemik Türü Rivayetlerin Gerçek Mahiyeti”. İslamiyat. 1/3 1998, 19-41.
• Özafşar, M. Emin, İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı Mihne Olayı ve Haşeviye Olgusu, Ankara: Otto Yayınları, 3. Baskı, 2017.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Özşenel, Mehmet. Sünnet Ve Hadisi Değerlendirme Ve Anlamada Ehl-İ Re’y-Ehl-i Hadis Yaklaşımları Ve İmam Şeybani. (İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996).
• Polat, Selahattin. “Abdullah b. Ahmed b. Hanbel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1/81, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Saleh Saleh, Khalid Ahmed. Ebû Dâvûd Ve İbn Mâce Sünenlerinde Mevzu Hadisler. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal. 6/39 (2020), 2756-2775.
• Sarıkaya, Asım, “Halifeler Tarihi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 38 (2017), 205-217.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları 8. Baskı, 2018.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Tacuddin (Lisânuddin) Muhammed b. Ahmed. Milel ve Nihal Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 5. Baskı, 2019.
• Şimşek, Murat. İmam Ebû Hanîfe ve Hanefîlik. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları İktisadi İşletmesi, 2019.
• Tâhir el-Makdisî. Hâfız Ebü’l-Fazl Muhammed-Hâfız Ebû Bekr Muhammed b. Musa el-Hâzimi, Kütüb-i Sitte ve Kütüb-i Hamse İmamlarının Hadis Kabul Şartları. çev. Mahmut Kavaklıoğlu-F. Mehmet Yılmaz. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Tüfenk, Hilal, “Kazvin’in Fethi, İslâmlaşması ve ıv/x. Asrın Sonuna Kadar Şehirdeki İslâm Kültür ve Medeniyetinin Gelişmesindeki Ana Unsurlar”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 /13 (Aralık, 2020), 267-289.
• Türker, Ömer. “Mukatil b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/134-136, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yardım, Ali. “İbn Ebû Şeybe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/442-443, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yatkın, Nihat. “Ebû Bekr İbn Ebî Şeybe Ve Buhârî İle İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2003), 119-139.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Lafzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/ 48, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yurdagül, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/426-427, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yurtalan, Büşra. Ashâbu’l-Hadîs’in Akaid Metinlerinde Dışlayıcı Söylem (3./9. Asır Reddiye Literatürü). (Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019).