TA‘LİMİ ESMA: DİL, BENLİK ve SOSYO-KÜLTÜREL GERÇEKLİK

Yıl 2022, Sayı: 48, 63 - 85, 30.06.2022

Ferruh Kahraman

Öz

Kur’ân’da Allah Hz. Âdem’e bütün isimleri öğrettiğini bildirmektedir. Ta‘lîm-i esmâ olarak da adlandırılan isimlerin öğretilmesi meselesi tefsir, kelam ve İslâm felsefesi alanlarında sürekli tartışılagelmiştir. İsimlerin mahiyeti nedir? İsimler dil midir? Dilse bu sadece köken dil midir yoksa insanların konuştuğu tüm diller midir? gibi soruları Müslüman alimler geçmişte de ele almış ve tartışmışlardır. Modern bilimlerden psikoloji, sosyoloji, antropoloji ve kültür tarihi gibi bilimlerin kurulması ile birlikte dil konusu daha farklı boyutlardan ele alınmış; dilin insanı diğer varlıklardan ayıran en önemli özellik olduğu, bireyin ve kültürün kurucu nesnesi olduğu ifade edilmiştir. İnsanlar duygu ve düşüncelerini dil ile ortaya çıkarmış, benliklerini dil sayesinde inşa etmişler ve kültürlerini dil ile öğrenip devam ettirmişlerdir. İnsan içinde doğup yetiştiği ortamı diğer bir deyişle hazır olarak bulduğu dili ve kültürü farkına varmadan öğrenmektedir. Araştırma sorularının cevapsız kaldığı ve asıl muamma olan kısım Hz. Âdem ve ilk insanlar düşünüldüğünde bu olayın nasıl gerçekleştiği, ilk insanların dili nasıl öğrendiğidir. Modern bilimler meseleye günümüz toplumlarından yola çıkarak bir cevap bulmaya çalışmaktadır. Ancak dilin başlangıcı, mebdei ve kaynağının ne olduğu; ilahi olup olmadığı pek sorgulanmamaktadır. İslâmî ilimler köken dili kısmen ele alsa da daha çok nakil etrafında açıklamakta, meselenin gözlem ve deney kısmı ihmal edilmektedir. Beşerî yönüyle diğer canlılar gibi doğanın bir parçası olan insan, konuşma ve kültür üretme özelliğiyle onlardan ayrılmaktadır. Mesela örümcek yaratıldığı günden bu yana aynı refleksleri gösterip ağını aynı şekilde şeklide örerken bal arılar da peteğini başlangıcından beri altı gen şekilde yapmaktadır. Zira insan haricindeki canlıların tümü etkinliklerini kültürel olarak değil de içgüdüsel olarak gerçekleştirmektedir. Oysaki insan ise böyle değildir. İnsan, diğer canlılardan farklı olarak konuşmayla iletişim anlamına gelen bir dile sahiptir. Dilin yanı sıra insan, diğer canlılardan kültür üretme özelliğiyle de ayrılmaktadır. İnsan, kendi benliğini dille oluşturduğu gibi maddî ve manevî üretimlerin tamamı anlamına gelen kültürü de yine dille oluşturmaktadır. Benliğin oluşması ve kültürün gelişmesinde dil yegâne özelliktir. İnsanlar düşünürken, konuşurken, dinlerken ve gözlem yaparken dili özellikle de anadili kullanır. İnsanlar dili sadece kendi duygularını ifade etmek için değil birbirlerinin düşüncelerini biçimlendirmek, benlik oluşturmak ve kültürü geliştirmek için de kullanır. İnsan kendi cinsi başta olmak üzere dil sayesinde varlıklara, hayvanlara, bitkilere, yerlere, dağlara, nehirlere, denizlere isim verir ve müphemliği izale eder. İnsanoğlu, dil aracılığıyla tecrübelerini paylaşır, öğrenme sürecini keyifli hale getirir, kültürünü muhafaza eder, aktarır, geleceği de tahmin eder. Bu çalışmada Hz. Adem’e öğretilen isimlerden yola çıkarak dil meselesi incelenmiştir. Araştırmada naklin yanı sıra gözlem ve deneyden elde edilen modern verilere müracaat edilmiş; ilk insanların konuştukları dil; oluşturdukları benlik ve sosyo-kültürel yapının mahiyeti anlaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, Bilim, İsim, Benlik, Sosyo-Kültürel Yapı

Kaynakça

• Abdulhamîd, Muhammed Muhyiddîn. Tuhfetü’s-seniyye. Riyad: Mektebetü’d-Dârü’s-Selâm, 1997.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2003.
• Aristotle. “De Interpretatione”, Complete Works: Digital Edition. 16a.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhîr. el-Fark beyne’l-firâk. Beyrut: Dârü’l-Afâk Şâmile, 1977.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Berger, Peter. - Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2008.
• Beyzâvî, Kādî Nasîrüddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1431/2011.
• Bourdieu, Pierre - Wacquant, Löic. Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten, İstanbul: İletişim Yayınları 2003.
• Çağlayan, Harun. “Rasyonalizm Bağlamında Dilbilim ve Din Dili İlişkisi”. EKEV Akademi Dergisi, 58 (2014), 41-58.
• Davey, Nicholas. Unquiet Understanding: Gadamer’s Philosophical Hermeneutics. New York: State University of New York Press, 2006.
• Den Berg, Robert Van. Proclus’ Commentary on the Cratylus in Context : Ancient Theories of Language and Naming. New York: Brill, 2007.
• Eriksen, Thomas Hylland. Kültür Terörizmi: Kültürel Arınma Üzerine Bir Deneme. çev. Önder Otçu, Diyarbakır: Avesta Yayıncılık, 2000.
• Ernst Von Aster, Bilgi teorisi ve Mantık. çev. Macit Gökberk, İstanbul: Mehmet Sadık Kağıtçı Matbaası, 1945.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Harfler Kitabı. çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayınları, 2008.
• Fay, Brian. Çağdaş Sosyal Bilimler Felsefesi, çev. İsmail Türkmen (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001).
• Feyrûzabâdî, Mecdüddîn. el-Kāmûṣu’l-muḥît. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Focault, Michael. Kelimeler ve Şeyler. çev. M. Ali Kılıçbay, İstanbul: İmge Yayınları, 2001.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm, Dârü’l-Kûtûbi’l-İlmiyye, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Maksadü’l-esnâ fi şerhi meâni esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Bessam Abdulvahab el-Camî, Kıbrıs: el-Cifan ve’l-Cabi, 1987.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Mi‘yârü’l-ilm fî fenni’l-mantık. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1961.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Tehâfütü’l-felâsife: Filozofların Tutarsızlığı. çev. Bekir Sadak, İstanbul: Ahsen Yayınları, 2002.
• Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması. çev. Hakan Gür, Ankara: Dost Kitabevi yayınları, 2010.
• Goodchild, Philip. Deleuze ve Guattari: Arzu Politikasına Giriş. çev. Rahmi Öğdül, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
• Gündüzöz, Soner. Arapça’da Kelime Türetimi. Samsun: Din ve Bilim Kitapları Yayıncılık, 2005.
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd. et-Tefsîru’l-vâdıh. Beyrut: Dâru’l-Cîli’l-Cedîd, 1413.
• İbn Haldûn, Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Mağribî. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-ehvâ ve’l-milel ve’n-nihal. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1975.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Yorum Üzerine. çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayınları, 2006.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm. Kitâbü’l-Îmân. Amman: Dârü’l-Beşîr, 1996.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. el-Muğnî fi ebvâbî tevhîd ve’l-adl. thk. İbrâhim Ebyarî, Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1958.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Tenzîhü’l-Kur’ân ani’l-metâin. Beyrut: Dâru’n-Nahde, ts.
• Kitâb-ı Mukaddes. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2003, Yaratılış 02/19-20.
• Markova, Ivana. “Doğunun ve Batının Yerelliği”, Sosyal Temsiller ve Demokrasi. ed. Sibel Ayşen Arkonaç, İstanbul: Alfa Yayınları, 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf, Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1980.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te‘vîlâtü ehli’s-sünne. thk: Fatıma Yûsuf el-Haymî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Muḳātil b. Süleymân, Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Nesefî, Abdullah, Tefsîru’n-Nesefî. Dimeşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2011.
• Nesefî, Ebü’l-Muin. Tabsıratü’l-edille fî ûsûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2003.
• Özönder, Mehmet Cihat. “Küreselleşme Tartışmalarının Terör Boyutu”, KÖK Araştırmalar. (2001 Güz).
• Paker, Oya. Günlük Düşüncede Modernlik, Din ve Laiklik. Ankara: Vadi Yayınları, 2005.
• Plato, “Cratylus”, Complete Works: Dijital Edition. ed. John M. Cooper, Indianapolis: Phackett Publishing Company, 1997.
• Râfi‘, Mustafa Sâdık. Târihu edebi’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Râzî, Fahreddîn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbîr, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtihü’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Tûrâs, 1420.
• Sa‘düddîn Mesu‘d b. Ömer et-Teftâzânî. Şerhü’l-Makāsıd. thk. Abdurrahmân Umeyr, Kum: yy, 1371.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk, el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1422/2002.
• Sabûnî, Muhammed Ali. Tefsîru’l-Fâtiha ve’l-Bakara. Arabistan: Dâru İbn Cevzî, 1423.
• Süyûtî, Ebû Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müzhir fi ulûmi’l-luga ve envâi‘hâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1998.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiü’l-beyân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Tatlıcan, Ümit ve Çeğin, Güney. Bourdieu ve Giddens: Habitus veya Yapının İkiliği, der: Güney Çeğin vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Terraca, Herbert S. Şempanzeler Dil Öğrenemez: Nim Chimpsky Deneyi. çev. Mehmet Doğan, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Üşür, Serpil Sancar. İdeolojinin Serüveni. Ankara: İmge Kitabevi, 1997.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. İştikaku esmâillah. thk. Abdul Hüseyin Mübarek, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Muhammed. el-Keşşâf. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.