NEBÎ VE RESUL KAVRAMLARININ İÇERİKLENDİRİLMESİ -Sünnî ve Mu'tezilî Yaklaşımlar Bağlamında Bir Değerlendirme-

Yıl 2022, Sayı: 49, 104 - 118, 20.12.2022

Abdülgaffar Aslan , Emre Köksal

Öz

Nebî ve resul kavramları özellikle sünnî kelam kaynaklarında, ifade ettikleri mananın daha genel veya daha özel olması yönüyle değerlendirilmiştir. Nebî ve resul kavramlarına ilişkin bu değerlendirme modern dönem kelam eserlerinde de devam ettirilmektedir. Ancak kelamcıların, problematik düzeyde ela aldıkları her konuda olduğu gibi nübüvvet konusunda da bir usule, geleneğe ya da yaklaşıma önemli ölçüde bağlı kalarak görüş belirttikleri unutulmamalıdır. Bu durum göz önüne alındığında kendilerine yakın gördükleri veya takipçisi oldukları mezheplerin görüşlerini tespit etmek/savunmak ve muhataplarının fikirlerini boşa çıkarmak adına tutum geliştiren kelamcılar, kendilerince belirledikleri bu metodu itikadî tartışmaların birçoğuna uyguladığı gibi nübüvvet konusunda da benzer bir yaklaşım sergilemişlerdir. Bu makalede nebî ve resul kavramlarının nübüvvet bahsinde ele alınan basit bir tartışmadan ibaret olmadığı ya da genel kanaate uygun bir şekilde söz konusu kavramların yalnızca umum-husus yönüyle tartışma konusu yapılmadığı belirtilmektedir. Burada nübüvvet konusunun önemli bir kavramı olan nebî kelimesi dilsel açıdan ele alınmakta ve söz konusu kelimenin ifade ettiği mana sünnî ve mu’tezilî kelamcıların kendi yaklaşımlarına uygun bir şekilde tespit edilmektedir. Nebî kelimesinin etimolojik izahı ve kelamcıların kendi görüşlerine uygun olan manayı tercih etmesi elbette önemlidir. Ancak söz konusu kelimenin dilsel açıdan ifade ettiği mana ile ıstılahî manası arasında da bir uyum aranmalıdır. İşte burada birtakım dinî/itikadî kaygılar gündeme gelmektedir ki bu sayede her kelam ekolü nebî kavramı hakkında kendi görüşüne uygun olan mana üzerinden dilsel-terimsel geçişkenliği sağlayabilmiştir. Daha açık şekliyle gerek sünnî gerek mu’tezilî yaklaşım nebî kavramıyla ilgili kendileri açısından uygun olan ıstılahî manaya denk gelecek etimojik bir manayı tercih etmiş gözükmektedir. Bu durumun sebebi ya da sebepleri araştırıldığında yani söz konusu kelami yaklaşımların neden bu tür tercihlerde bulunduğu sorgulandığında diğer kelami problemlerde olduğu gibi kelami teolojik kurgu ile karşılaşılmaktadır. Kelam alanında problem olarak tespit edilen her konu bir şekilde bahsedilen bu teolojik kurgu ya da teolojik tartışmalarla irtibatlıdır. Nebî-resul tartışmaları gibi nübüvvet konusu da Allah-alem-insan ilişkisi bağlamında gelişen veya bizzat kelamcılar tarafından geliştirilen söz konusu teolojik kurgunun nesnesi durumunda ele alındığı zaman daha anlaşılabilir ve kabul edilebilir yorumlar ortaya çıkacaktır. Nübüvvetin vehbî ya da kesbî oluşuna ilişkin tartışmalar da teolojik kurgudan bağımsız olarak anlaşılabilir gözükmemektedir. Bu gerçek tespit edildikten sonra nebi ve resul kavramlarının nasıl içeriklendirildiği nedenleriyle birlikte daha kabul edilebilir ve anlaşılabilir bir duruma gelecektir. Bu çalışma kelami olarak incelemeye alınan problemlerin temellerinde daha derin kurgular ya da tasavvurlar barındırdığını, hiçbir kelami problemin bu kurgu ya da tasavvurlardan bağımsız olarak ortaya çıkıp gelişmediğini göstermesi açısından faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Teolojik kurgu, Nübüvvet, Nebî, Resul, Kavram İçeriklendirmesi

Content of the Concepts of Nabi and Resul -An Evaluation in the Context of Sunni and Mu'tazilite Approaches-

Öz

The concepts of nabî and resul have been evaluated in terms of being more general or more specific, especially in the sources of sunni kalam. This evaluation of the concepts of nabî and resul is also continued in the modern period kalam works. However, it should not be forgotten that theologians express their opinions on prophethood, as they do on every issue they problematicaly deal with, by adhering to a method, tradition or approach to a great extent. Considering this situation, theologians, who developed an attitude in order to identify/defend the views of the sects they see close to them or follow, and to nullify the ideas of their interlocutors, applied this method, which they determined by themselves to the issue of prophethood as well as to most of the theological debates.In this article, it is stated that the concepts of nabî and resul are not just a simple discussion in the subject of prophethood, or in accordance with the common opinion, these concepts are not discussed only in terms of general and specific aspects.Here, the word of nabî, which is an important concept of prophethood , is handled linguistically and the meaning of the word is determined in accordance with the approaches of Sunni and Mu'tazilite theologians.Of course, the etymological explanation of the word of nabi and the theologians' preference for the meaning that suits their own views are important. However, a harmony should be sought between the linguistic meaning of the word and its terminological meaning. Here, some religious/theological concerns come to the fore, so that each school of kalam has been able to provide linguistic-terminological transitivity through the meaning that is suitable for its own view about the concept of nabi. More clearly, both the Sunni and the Mu'tazilite approach seem to have preferred an etymological meaning that would correspond to the terminological meaning that is appropriate for them regarding the concept of nabî. When the reason or reasons for this situation are investigated, that is, why the theological approaches make such preferences, theological fiction is encountered, as in other theological problems. Every subject that is identified as a problem in the field of kalam is somehow related to this theological fiction or theological discussions. More understandable and acceptable interpretations will emerge when the subject of prophethood, like the nabi-resul discussions, is handled as the object of the theological fiction, which develops in the context of God-world-human relationship or developed by theologians themselves. The debates about the prophethood being vehbi or kasbi do not seem to be understandable independently of the theological fiction. After this fact is determined, how the concepts of nabi and resul are included will become more acceptable and understandable together with their reasons. This study will be useful in terms of showing that the problems analyzed theologically contain deeper fictions or imaginations in their foundations, and that no theological problem arises independently of these fictions or imaginations.

Anahtar Kelimeler

Theological Fiction, Prophethood, Nabi, Resul, Contextualization of the Concept

Kaynakça

• Aslan, Abdülgaffar, İslâm’da Peygamberlik ve Yalancı Peygamberlik Olgusu, Araştırma Yayınları, Ankara 2009.
• Demir, Osman, Kelâmda Nedensellik İlk Dönem Kelâmcılarında Tabiat ve İnsan, Klasik Yayınları, İstanbul 2015.
• el-Âmidî, Seyfuddin Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali b. Muhammed, Gâyetu’l-Merâm fî İlmi’l-Kelâm, Tahkik: Ahmet Ferîd el-Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temîmî, Kitâbu Usûli’d-Dîn, Matbaatu'd-Devle, İstanbul 1928.
• el-Cuveynî, Ebu’l-Meâlî Abdulmelik b. Abdillah b. Yusuf, Kitabu’l-İrşâd ilâ Kavâidi’l-Edille fi Usûli’l-İ’tikâd, Tahkik: Muhammed Yusuf Musa-Abdulmunin Abdulhamid, Mektebetu’l-Hancı, Mısır 1950.
• el-Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1938.
• el-Cürcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, I-VIII, Tahkik: Mahmud Ömer ed-Dımyâtî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, Tahkik: Hellmut Ritter, Franz Steiner Verlag Gmbh, Wiesbaden 1980.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Tahkîk: Muhammed Neîm el-Arkusûsî, Muessesetu’r-Risâle, Dimeşk 1998.
• el-Kâdî Abdulcebbâr, Ahmed el-Hemedânî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, Tahkik: Muhammed Hadr Nebha, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• el-Kâdî Abdulcebbâr, Tefsîru’l-Kâdî Abdi’l-Cebbâr el-Mu’tezilî, Tahkîk: Hıdır Muhammed Nebha, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan 2009.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitabu’t-Tevhîd, Tahkik: Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003.
• el-Mâturîdî, Te’vîlâtu’l-Kurân I-XVII, Tahkîk: Murat Sülün, İnceleme: Bekir Topaloğlu, Daru’l-Mizân, İstanbul 2007.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed, Usûlu’d-Dîn, Tahkik: Hans Peter Lens, el-Mektebetu’l-Ezheriyyetu li’t-Turâs, Kahire 2003.
• er-Râğıb el-Isfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed, el-Mufredât fî Garîbi’l-Kur’ân, I-II, Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, (by) (ty).
• es-Subkî, Tâcuddîn Ebî Nasr el-Vehhâb b. Ali b. Abdilkâfî, es-Seyfu’l-Meşhûr fî Şerhi Akîdeti Ebî Mansûr, Tahkik: Mustafa Saim Yeprem, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
• et-Teftâzânî, Sadeddin, Şerhu’l-Makâsıd, I-V, Tahkik: Abdurrahman Umeyra, Alemu’l-Kutub, Beyrut 1989/1409.
• et-Teftâzânî, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, Tahkik: Muhammed Adnan Derviş, Fazilet Neşriyat, İstanbul 2011.
• et-Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsûatu Keşşâfi Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, I-II, Tahkik: Ali Dahrûc, Mektebetu Lubnân Nâşirûn, Beyrut 1996.
• İbn Ebi’l-İzz, Sadruddîn Ali b. Ali b. Muhammed, Şerhu’t-Tahâviyye fi’l-Akîdeti’s-Selefiyye, Tahkik: Ahmed Muhammed Şakir, Vizâratu’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da‘ve ve’l-İrşâd, Riyad 1418.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen, Mucerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî, Tahkik: Daniel Gimaret, Dâru’l-Meşrık, Beyrut 1987.
• İbn Manzûr, Cemaleddin b. Muhammed Mukerrem, Lisânu’l-Arab, I-VI, Dâru’l-Maarif, Kahire 1119.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Sarkaç Yayınları, Ankara 2010.
• Wensinck, A. J., “Resûl”, İslâm Ansiklopedisi I-XIII, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1964.
• Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri Müslüman Hristiyan Yahudi Kelamı, Çeviren: Kasım Turhan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2001.