HAYRU’N-NÂS KARNÎ HADÎSİ’NİN HANEFÎ HADÎS ANLAYIŞINA ETKİLERİ

Yıl 2022, Sayı: 49, 286 - 315, 20.12.2022

Muhammed Furkan Taha Demirbaş

Öz

Kitâb ve sünnet Hanefî fıkıh usûlünün ve hadîs telakkisinin temel kaynaklarıdır. Usûl konularının şekillenmesinde pek çok âyet ve hadîsin etkili olduğu bilinmektedir. Muhtelif tarîk ve lafızla nakledilen ve ortak bir biçimde: “İnsanların en hayırlıları benim dönemimde yaşayanlardır. Sonra onları takip edenler, sonra onları takip edenler…” anlamını ifade eden hadîs de bu naslardan bir tanesidir. “Hayırlı Nesiller Hadîsi” olarak da isimlendirilmesi mümkün olan bu rivâyetten Hanefî fukahânın pek çok konuyu delillendirmede istifade ettiği tespit edilmiştir. Sahâbe, tâbiûn ve etbâu’t-tâbiîn nesillerinin adâleti, ilk üç nesle mensup olan mechûl râvîlerin rivâyetlerinin hücciyeti, haber taksimi ve meşhûr hadîslerin delil değeri, ilk üç neslin mürsel rivâyetlerinin hücciyeti ve sahâbî kavillerinin delil değeri Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin delil olarak kullanıldığı konular arasında yer almaktadır. Zikredilen konuların tamamının Hanefîlerin kendilerine özgü bir bakış açısıyla ele aldıkları bahisler arasında olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin bahsi geçen konuların teşekkülünü ne ölçüde etkilediğinin tespiti önem arz etmektedir. Bu çalışma Hanefî fıkıh usûlü âlimlerinin Hayırlı Nesiller Hadîsi’ni hangi bağlamda ele aldıklarını, istidlâllerinde hadîse nasıl bir rol atfettiklerini ve hadîsin usûl konularını ne ölçüde etkilediğini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda çalışmada öncelikle hadîsin ilk dönem Hanefî fıkıh usûlü eserlerinde zikredilen tarîk ve lafızlarına yer verilmiş ve bunlar arasında bir anlam farklılığının bulunup bulunmadığı incelenmiştir. Akabinde hadîsin delil olarak kullanıldığı konular hakkında genel düzeyde bilgiler verilmiş ve hadîsin bu konulardaki etkisi değerlendirilmiştir. Araştırmada ayrıca Hanefî usûlünde klasik hadîs usûlünden farklı bir şekilde ele alınan meselelerdeki görüş farklılıklarına vurgu yapılmış ve bunlar hakkında kısa değerlendirmelere yer verilmiştir. Son olarak Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin delil olarak kullanıldığı konuların Hanefî usûlündeki önemi üzerinde durulmuştur. İlk üç neslin adâleti Hanefîlerin Hayırlı Nesiller Hadîsi’ne başvurduğu konuların başında gelmektedir. Hanefîler sahâbe neslinin adâletinin âyet ve hadîslerle sabit olduğunu ifade etmişlerdir. Hayırlı Nesiller Hadîsi de sahâbenin adâletini ispat eden delillerden biri sayılmıştır. Bununla birlikte Hayırlı Nesiller Hadîsi tâbiûn ve etbâu’t-tâbiîn nesillerinin adâletinin temel dayanağı konumundadır. İlk nesli ta’dîl eden nasların çokluğu ile birlikte sonraki iki nesil hakkındaki nasların nispeten daha az olması muhtemelen Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin bu konumu elde etmesine vesile olmuştur. Hanefîler bu hadîs doğrultusunda ilk üç nesle mensup olan râvîlerin adâlet vasfına sahip olduğu sonucuna varmışlar ve (selef tarafından toplu bir biçimde reddedilmedikçe) bu nesillerde yaşamış olan mechûl râvîlerin rivâyetlerini hüccet saymışlardır. Meşhûr hadîslerin selefin şehadetiyle değer kazandığını vurgulayan Hanefî fakîhler, haber taksimlerinde meşhûr hadîsleri müstakil bir kısım olarak değerlendirmişlerdir. İlk üç neslin mürsel rivâyetlerinin hücciyeti konusunda da Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin etkisi net bir biçimde görülmektedir. Kaynaklarda Ehl-i Hadîs’in ikinci ve üçüncü nesillerin mürsel rivâyetlerini delil saymadıklarına dikkat çekilmiş, ancak Hanefîlerin Hayırlı Nesiller Hadîsi doğrultusunda bu tür rivâyetlere hücciyet değeri atfettikleri ifade edilmiştir. Hadîsin farklı bir tezâhürü ise sahâbî kavli konusunda kendini göstermektedir. Sahâbî kavillerini nebevî sünnete aidiyet ihtimali nedeniyle sünnete ilhak eden Hanefîlerin büyük çoğunluğuna göre, re’yle tespiti mümkün olsun veya olmasın sahâbî kavilleri kıyâsa mukaddem sayılmıştır. Bu durumda vahye muhatap olan ve ümmetin kalanından faziletli olduğu hususunda nebevî şehadete mazhar olan sahâbe neslinin ictihâdlarının, sonraki nesillere nispetle daha isabetli olacağı düşüncesinin payı bulunmaktadır. Netice olarak Hayırlı Nesiller Hadîsi’nin Hanefîlerin selef telakkisinin oluşumunun temelinde bulunduğu, doğrudan veya dolaylı bir biçimde usûl konularından birçoğuna tesir ettiği ve bu konuların Hanefî usûlünde sünnete ittibâ ile ilişkilendirilen önemli bahisler arasında yer aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Fıkıh, Hanefî Usûlü, Hayru’n-Nâs Karnî Hadîsi., Hadith, Fiqh, Hanafi Method, Hayru

The Effects of the Hadith of Hayru'n-Nâs Karni on the Hanafis Hadith Method

Öz

The Qur'an and the Sunnah are the main sources of Hanafi fiqh and hadith. It is known that many verses and hadiths have been influential in the development of methodology. It is conveyed in various ways and words and in a common way: “The best of people are those who live in my time. Then those who follow them, then those who follow them…” is one of these verses. It has been determined that Hanafi jurists benefited from this narration, which can also be called the "Hadith of Good Generations", in proving many issues. The justice of the generations of the Sahaba, Tabiun and Atbâ at-Tabiin, the authenticity of the narrations of the unknown narrators belonging to the first three generations, the news distribution and the evidential value of the famous hadiths, the evidence of the mursal narrations of the first three generations and the evidential value of the prophetic narrations of the Companions used as evidence. are among. It is known that all of the mentioned issues are among the bets that Hanafis deal with from a unique point of view. In this respect, it is important to determine to what extent the Hadith of Good Generations affects the formation of the mentioned issues. This study aims to determine the context in which Hanafi fiqh scholars deal with the Hadith of Good Generations, what role they attribute to the hadith in their derivations, and to what extent the hadith affects the methodology. In this direction, in this study, first of all, the tarik and wording of the hadith mentioned in the early Hanafi fiqh works are included and it is examined whether there is a difference in meaning between them. Afterwards, general information about the subjects in which hadith is used as evidence is given and the effect of hadith on these issues is evaluated. In the study, the differences of opinion on the issues that are handled differently from the classical hadith method in the Hanafi method are emphasized and brief evaluations about them are given. Finally, the importance of the subjects in which the Hadith of Good Generations is used as evidence in Hanafi style is emphasized. The justice of the first three generations is one of the issues that Hanafis refer to the Hadith of Good Generations. Hanafis stated that the justice of the Companions generation is fixed by verses and hadiths. The Hadith of Good Generations is considered as one of the proofs proving the justice of the Sahaba. However, the Hadith of Good Generations is the basis of the justice of the Tabiun and Etbâ at-Tabiin generations. The abundance of texts that changed the first generation, together with the relatively few texts about the next two generations, probably caused the Hadith of Good Generations to achieve this position. In line with this hadith, Hanafis concluded that the narrators belonging to the first three generations had the quality of justice and considered the narrations of the unknown narrators who lived in these generations as proof (unless they were rejected collectively by the predecessors). Hanafi jurists, who emphasized that the famous hadiths gained value with the martyrdom of the predecessors, evaluated the famous hadiths as an independent part in their news division. The influence of the Hadith of Good Generations on the authority of the mursal narrations of the first three generations is clearly seen. It has been pointed out in the sources that the Ahl al Hadith do not consider the mursal narrations of the second and third generations as evidence, but it is stated that the Hanafis attribute the value of legitimacy to such narrations in line with the Hadith of Good Generations. A different manifestation of the hadith manifests itself in the matter of the Companions. According to the majority of Hanafis, who annexed their Companions to the Sunnah due to the possibility of belonging to the Prophetic Sunnah, whether or not they could be determined by vote, the Companion's Kavils were regarded as predecessor. In this case, the opinion that the ijtihads of the generation of the Companions, who were the recipients of revelation and who were more virtuous than the rest of the Ummah, would be more accurate compared to the next generations. As a result, it has been determined that the Hadith of Auspicious Generations is at the basis of the formation of the predecessor view of the Hanafis, that it directly or indirectly affects many of the procedural issues, and that these issues are among the important topics associated with following the Sunnah in the Hanafi method.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Fiqh, Hanafi Method, Hayru

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1997.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, h. 1403.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2001.
• Ali el-Müttakî el-Hindî, Ali b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kâdîhân. Kenzu’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef’âl. thk. Bekrî Hayyânî ve Safvet es-Sekkâ. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu bâbi’l-inâye bi şerhi Kitâbi’n-Nukâye –kitâbu’t-tahâre-, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2015.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu bâbi’l-inâye fî şerhi Kitâbi’n-Nukâye fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Ahmed Ferîd el-Mizyedî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtu’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. thk. Cemâl Îtânî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu Kitâbi’l-Fıkhi’l-Ekber. thk. Ali Muhammed Dendel. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, ts.
• Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Tavdîhu’l-mebânî ve tenkîhu’l-meânî şerhu Muhtasari’l-Menâr. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru Sâdır, 2006.
• Aydemir, Selahattin. İlk Müslüman Nesillerin Üstünlüğü Düşüncesi ve “İnsanların En Hayırlısı Benim Asrımda Yaşayanlardır…” Rivayetinin Tahlil ve Tenkidi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Aydın, Nevzat. “Hadisin Tespit ve Tenkidinde “Ma’ruf/Meşhur Sünnet”in Metodolojik Değeri ve İşlevi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2011/2), 139-170.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed el-Hanefî. Nuhabu’l-efkâr fî tenkîhi mebâni’l-ahbâr fî şerhi Meâni’l-Âsâr. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. 19 Cilt. Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2008.
• Azimli, Elnur. Hadis Literatüründe Meşhur Hadis. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. el-İ’tikâd ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd alâ mezhebi’s-selef ve ashâbi’l-hadîs. thk. Ahmed İsâm el-Kâtib. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1981.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî. et-Takrîr li Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. thk. Abdusselâm Subhî Hâmid. 8 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2005.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillâh el-Cu’fî. el-Câmiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Rasûlillâh ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dımaşk: Dâru Tûki’n-Necât, 2001.
• Burhânuddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Merğınânî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî. thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fî usûli’l-fıkh. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-Evkâfi’l-İslâmiyye, 1994.
• Cürcânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. Kitâbu’t-ta’rîfât. thk. Muhammed Abdurrahmân Maraşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Çetinkaya, Ahmet. “Ebu’l-Huseyn el-Kudûrî’nin et-Tecrîd Adlı Eseri Çerçevesinde Hanefî Mezhebinde Delil Olarak Sahâbî Kavli”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019).
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebu’l-Yüsr el-Pezdevî, Sadru’l-İslâm Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn. Ma’rifetu’l-huceci’ş-şer’iyye. thk. Abdulkâdir b. Yasin. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2000.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseyni el-Buhârî. Teysîru’t-Tahrîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Fahru’l-İslâm el-Pezdevî, Ebu’l-Hasen Ebu’l-Usr Ali b. Muhammed b. el-Huseyn b. Abdilkerîm. Kenzu’l-vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl. Karaçi: Mir Muhammed Kütübhane-i Merkez-i İlm ve Edeb, ts.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza. Fusûlu’l-bedâi’ fî usûli’ş-Şerâi’. thk. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006. Günay, Musa. “İmam Ebû Hanîfe’nin Sahâbî Kavli ile İlgili Görüş ve Uygulamaları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2013).
• Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmiu’l-hakâik. İstanbul: Dâru't-Tıbâati'l-Âmire, 1288.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Nesemâtu’l-eshâr şerhu Şerhi’l-Menâr. Karaçi: İdâratu’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1997.
• İbn Dakîk el-Îd, Ebu’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Ali b. Vehb el-Kuşeyrî. Nazmu Kitâbi’l-İktirâh. thk. Ebu’l-Fadl Abdulkâdir b. Âbirî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• İbn Emîr el-Hâc, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser. thk. Nûruddîn Itr. Karaçi: Mektebetu’l-Büşrâ, 2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen, thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Melek, Muhammed b. İzziddîn Abdillatîf b. Abdilazîz er-Rûmî el-Hanefî. Şerhu Menâri’l-Envâr fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1891.
• İbn Melek, Muhammed b. İzziddîn Abdillatîf b. Abdilazîz er-Rûmî el-Hanefî. Şerhu Mesâbîhi’s-Sünne. thk. Nûruddîn Tâlib. 6 Cilt. Kuveyt: İdâratu’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2012.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Kahire: Matbaatu Mustafa Elbâbî el-Halebî, 1932.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Şerhu fethi’l-kadîr. thk. Abdurrezzâk Ğâlib el-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kâkî, Kıvâmuddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Hucendî. Câmiu’l-esrâr fî şerhi’l-Menâr. thk. Fazlurrahmân Abdulğafûr el-Efğânî. 5 Cilt. Mekke: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 2005.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-Şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kemalpaşazâde. Tağyîru’t-Tenkîh fi’l-usûl. İstanbul, Cemal Efendi Matbaası, 1308.
• Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc ve Ali Cum’a Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Lâmişî, Ebu’s-Senâ (Ebu’l-Mehâmid) Mahmûd b. Zeyd. Kitâb fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulmecîd et-Turkî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1995.
• Münâvî, Zeynuddîn Muhammed Abdurraûf b. Tâci’l-Ârifîn el-Haddâdî. el-Yevâkît ve’d-dürer şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker. thk. Rebî’ b. Muhammed es-Suûdî. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, ts.
• Müslim, Ebû’l-Hasen Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adli ani’l-adl ilâ Rasûlillâh sallallâhu aleyhi ve sellem. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. el-Menâr fî usûli’l-fıkh. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1900.
• Orazov, Orazsahet. “Hanefî Mezhebinde Mürsel Hadisin Delil Değeri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018).
• Özşenel, Mehmet. Arz Yöntemi Özelinde Hanefî Hadis Anlayışının Teşekkülü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Özşenel, Mehmet. “Fıkıh Mezhep ve Sünnet (Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi) Hakkında Bazı Mülâhazalar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 4/2 (2016).
• Polat, Salahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Sağlam, İbrahim. “Hadis Usulü Açısından Meşhûr ve Müştehir Hadis”. İhya Uluslar arası İslam Araştırmaları Dergisi 6/1 (2020).
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs şerhu Elfiyyeti’l-Hadîs. thk. Abdulkerîm b. Abdillâh. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 2005.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed. Mîzânu’l-usûl fî netâici’l-ukûl. thk. Muhammed Zekî Abdulberr. Katar: Metâbiu’d-Devhati’l-Hadîsiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Suyûtî, Celâluddîn Ebu’l Fadl Abdurrahmân b. Ebî Bekr el-Hudayrî. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sersâvî. 2 Cilt. Dammam: Dâru İbn el-Cevzî, 2010.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Ivadullâh ve Abdulmuhsin b. İbrahim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1985.
• Taftâzânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Fahriddîn Ömer el-Herevî. et-Tavdîh maa’t-Telvîh. 2 Cilt. Kazan: Matbaatu’l-İmparatûriyye, 1883.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1994.
• Tanburacı, Murat. “Ümmetimin En Hayırlıları Benim Neslimdir…” Hadisinin Tespit ve Tahlili. Siirt: Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998. Toksarı, Ali. “Hadis İlmi Açısından Sahâbî Kavli ve Değeri”. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2 (1985).
• Üsmendî, Ebu’l-Feth Alâuddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn es-Semerkandî. Bezlu’n-nazar fî’l-usûl. thk. Muhammed Zekî Abdulberr. Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs, 1992.