A Phenomenological and Ethnological Approach to Beliefs about Blood in Various Cultures

Yıl 2024, Sayı: 52, 195 - 221, 30.06.2024

Merve Şahbaz Halit Ahmet Çiftçi

Öz

Although blood is a substance symbolized through different meanings and needs in various beliefs, the basis of all this symbolism is that it is seen as the source of life and one of the main elements of life. In symbolizations, a person or a society has always attributed the spiritual truth that is represented to the object accepted as a symbol. There is a connection between the symbol and the truth it represents that cannot be grasped by the mind. The symbolic value attributed to blood has been at the highest level due to its first-degree connection with life. In many beliefs, there are narratives that blood comes from divine roots and carries divine power. Blood is seen as the fundamental substance of creation in many cultures. For example, in Babylonian belief, the human being, known as Karabaş, was created from the blood of Kingu.
Folk beliefs are the beliefs and practices that the people living in a region have carried since ancient times. In folk practices, rituals have been developed in parallel with these beliefs about blood. It has been used in protection, purification, fertility practices and in the context of psychological needs such as ensuring efficiency, asking for help, and getting rid of feelings of guilt. It was believed that blood had therapeutic properties, and in order to benefit from this feature, people resorted to smearing blood, taking a blood bath or drinking blood. Blood seen in dreams has been interpreted in both positive and negative meanings. Blood expressions used in various ways in proverbs and idioms are also mentioned in order to be a distilled expression of folk beliefs.
In magical procedures, blood has a positive perception as the most powerful substance that guarantees the most effective result from the ritual. In order to benefit from supernatural powers in magical practices, blood is offered as a sacrifice and used as the material of the spell. In addition, blood has also been associated with death. In addition to its purifying properties, it has also been considered a pollutant. Although positive and negative beliefs about blood coexist in various cultures, there are also cultures where positive or negative connotations are dominant. In terms of sacrificial rituals, blood has positive connotations such as purification and protection. In Chinese tradition, fresh blood has positive connotations as life-giving.
Although blood has a generally negative perception in the main monotheistic religions, it also has positive connotations in Christianity as the teachings of Christ, in Judaism as a purifier in the sacrificial offering, and in Islam as the beginning of human life. In accordance with ethnology and phenomenology, blood, along with other symbols such as the color red, fire and sun, which have similar connotations within the belief and culture in which it is symbolized, is depicted in the way the members of that culture understand their own beliefs, and similar symbols with close meaning are explained with the example that is deemed most appropriate in terms of definition.
The aimed of this study is to put forward examples of beliefs about blood various cultures to analize similar or different blood symbolism in different cultures and beliefs, and to show the way this symbolism is perceived in culture. The main reason for doing this study is that there is no similar study on blood and blood symbolism in folk beliefs and mythology in the field of history of religions. Various sources such as books, articles, encyclopedias and dictionaries will be used for this research.

Anahtar Kelimeler

Religions, Folk Beliefs, Mythology, Magic, Blood.

Çeşitli Kültürlerdeki Kan ile İlgili İnanışlara Fenomenolojik ve Etnolojik Bir Yaklaşım Denemesi

Öz

Çeşitli inançlarda kan, farklı anlamlar ve ihtiyaçlar üzerinden sembolleştirilmiş bir madde olmakla birlikte tüm bu sembolizmin temelinde hayatın kaynağı ve yaşamın ana unsurlarından biri olarak görülmesi yatmaktadır. Sembolleştirmelerde mutlaka bir kişi ya da cemiyet, sembol olarak kabul edilen nesneye temsili olan manevi hakikati atfetmiştir. Sembol ile temsil ettiği hakikat arasında akıl ile kavranamayan bir bağ bulunur. Hayatla birinci dereceden olan bağlantısından dolayı kana atfedilen sembolik değer de en üst düzeyde olmuştur. Çoğu inanışta kanın tanrısal kökten geldiğine ve tanrısal gücü taşıdığına dair anlatılar bulunmaktadır. Kan pek çok kültürde yaratılışın temel maddesi olarak görülür. Babil inancında da karabaş olarak anılan insan, Kingu’nun kanından yaratılmıştır.
Halk inanışları, bir bölgede yaşayan halkın eski zamanlardan itibaren taşıdıkları inanış ve uygulamalardır. Halk uygulamalarında da kanla ilgili bu inanışlara paralel olarak ritüeller geliştirilmiştir. Korunma, arınma, bereket uygulamalarında ve verimliliği garantileme, yardım isteme, suçluluk duygusundan kurtulma gibi psikolojik ihtiyaçlar bağlamında kullanılmıştır. Kanın tedavi edici özelliği olduğuna inanılmış, bu özelliğinden faydalanmak adına kan sürülmesi, kan banyosu veya kan içme yoluna gidilmiştir. Rüyada görülen kan hem olumlu hem olumsuz anlamlarda tabir edilmiştir. Halk inanışlarının damıtılmış bir ifadesi olması açısından atasözleri ve deyimlerde de çeşitli şekillerde kullanılan kan ifadelerine değinilmiştir.
Büyüsel işlemlerde kan, en güçlü ve ritüelden en etkili sonucu almayı garantileyen madde olarak olumlu bir algıya sahiptir. Büyü uygulamalarında doğaüstü güçlerden faydalanmak için kan, kurban olarak teklif edilir ve büyünün malzemesi olarak kullanılır. Bunlarla birlikte kan ölümle de ilişkilendirilmiştir. Arındırıcı özelliğinin yanında kirletici olarak da kabul edilmiştir. Çeşitli kültürlerde kanla ilgili olumlu ve olumsuz inanışlar bir arada bulunmakla birlikte olumlu ya da olumsuz çağrışımlarının baskın olduğu kültürler de bulunmaktadır. Kurban ritüelleri açısından bakıldığında kan, arındırma, koruma gibi olumlu çağrışımlara sahiptir. Çin geleneğinde taze kan hayat verici olarak olumlu çağrışımlara sahiptir.
Başlıca monoteist dinlerde kan ile ilgili genel olarak olumsuz bir algı bulunmakla birlikte Hristiyanlıkta Mesih’in öğretisi olarak, Yahudilikte kurban sunusunda arındırıcı olarak, İslamda insan yaşamının başlangıç hali olarak kana dair olumlu çağrışımlar da bulunmaktadır. Etnoloji ve fenomenoloji bağlamında kan sembolleştirildiği inanç ve kültür içinde benzer çağrışımları olan kırmızı renk, ateş, güneş gibi diğer sembollerle birlikte o kültürün mensuplarının kendi inançlarını anlayış biçimlerinde tasvir edilmiş, yakın anlama sahip benzer semboller tanımlama açısından en uygun görülen örnekle açıklanmıştır.
Bu çalışmayla amaçlanan çeşitli kültürlerden kan ile ilgili inanışlara örnekler getirmek, farklı kültür ve inançlardaki benzer veya farklı kan sembolizmini fenomenolojik bir yaklaşımla analiz etmek ve bu sembolizmin kültürdeki algılanma biçimini göstermektir. Dinler tarihi alanında halk inanışları ve çeşitli kültürlede kan ve kan sembolizmi üzerine benzer bir çalışma bulunmaması bu çalışmanın gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu araştırma için kitap, makale, ansiklopedi ve sözlük gibi çeşitli kaynaklar kullanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dinler, Halk İnanışları, Mitoloji, Büyü, Kan

Kaynakça

• Akyol, Neriman Senem. Adana (Merkez) Halk Kültüründe Halk İnançları Bayramlar ve Törenler. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Albayrak, Kadir. Dinlerin Rengi Renklerin Dili. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• -----------, Kadir. Millî Dinlerde Renk Fenomeni. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 /1 (2008), 1-41.
• Allen, Douglas. “Dini Tecrübenin Fenomenolojik Tahlili”. çev. Havva Köser. Din ve Fenomenoloji Mircea Eliade’ın Eserlerine Toplu Bakış. haz. Constantin Tacou. 63-84. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Arık, Durmuş. Eroğlu, Ahmet Hikmet (ed). Halk İnanışları El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Aydın, Mahmut. Hristiyanlık Tarih, İnanç ve Uygulama. İstanbul: Ketebe Yayıncılık, 2021.
• Babil Yaratılış Destanı Enuma Eliş. ed. Hande Koçak, çev. Selim F. Adalı, Ali T. Görgü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Basım, 2021.
• Başol, Serkan. Hititlerde Büyü ve Büyü Malzemeleri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Bıyık, Mustafa. “Yeni Dünya Düzeninde Küresel Bir Din Modeli: Moonculuk”. Milel ve Nihal Dergisi 1/1(Aralık, 2003), 93-114.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1984.
• Çetin, Özer. “Kültürlerarası Din Psikolojisi Açısından Kan Sembolizmi”. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 2/1, (2012), 107-142.
• Çolak, Faruk. “İnsan Kurban Etme Konulu Bir Kıbrıs Türk Efsanesi Hakkında Karşılaştırmalı Bir Araştırma”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 19 (2006) 293-306.
• Demirci, Kürşat. Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 4.Basım, 2019.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB). “Nahl Suresi 66. Ayet Tefsiri”. Erişim:12 Haziran 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nahl-suresi/1967/66-ayet-tefsiri
• Dumenzil, Georges. Mit ve Destan I. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Eberhard, Wolfram. Çin Simgeleri Sözlüğü. çev.Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket. İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. çev. Mustafa Ünal. Konya: Serhat Kitapevi, 2005.
• Eren, Abdullah. “Baki Divanı’nda Kırmızı Renk”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 15/37 (2008), 31-69.
• Ersoy, Necmettin. Semboller ve Yorumları. İstanbul: Dönence Yayınları, 1. Baskı, 2000.
• Frazer, James George. The Golden Bough a Study of Magic and Religion, The Floatıng Press, 2009.
• Gardin, Nanon. Olorenshaw, Robert. Larousse Semboller Sözlüğü, ed. Ömer Faruk Harman, İsmail Taşpınar. çev. Beyza Akşit. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Gökhan, Halil. Semboller. İstanbul: Dharma Yayınları, 2009.
• Graves, Robert. Yunan Mitleri. çev. Uğur Akpur. İstanbul, Say Yayınları, 2, Basım, 2010.
• Gündüz, Şinasi. Mitoloji ile İnanç Arasında. İstanbul: Hikav Yayınları, 2018.
• Güzel, Bahar. Antik Yunan Mitolojisinde Theseus. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Heinz ,Annette von. – Kur, Frieder. “Nekromanti”, Gizli Bilimler Ansiklopedisi, çev. Bülent Atanur, İstanbul: Omega Yayınları, 2004.
• Hesiodos, Theogonia, İşler ve Günler, çev. Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Basım, 2021.
• Homeros. Odysseia. çev. Ahmet Cevdet Emre. İstanbul: Varlık Yayınevi, 1971.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi, çev. Alaedddin Şenel. Ankara, İmge Kitapevi, 1993.
• Kalafat, Yaşar. "Karapapah Türkleri". Journal of Social Policy Conferences. 0/49 (Ekim 2010). 841-872.
• Kaval, Musa. “Mistisizm’in Dili; Sembolizm”. Turkish Studies, 10/6 (Spring 2015), 555-566.
• Kızıl, Hayreddin. “Dini Sembolizm Üzerine”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/20 (Ağustos 2018), 327-351.
• Kitab-ı Mukaddes. Erişim 12 Haziran 2022. https://www.kitabimukaddes.com
• Kuzay Demir, Gonca. "Atasözleri ve Deyimlerde ‘Kan’ Kavramı (The Concept of ‘Blood’ in Proverbs and Idioms)". Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 41. (Aralık 2016): 13-35.
• Liddell, Henry George. Scott, Robert. A Greek- English Lexicon. ed.Sir Henry Stuart Jones. Avon: Oxford Press, 10. Basım, 1996.
• Mackenzie, Donald A.. Çin ve Japon Mitolojisi. Çev. Koray Akten. Ankara, İmge Kitapevi, 1996.
• Matüridi, Ebu Mansur El-. Tevilatü’l Kur‘an. çev. Bekir Topaloğlu. 1 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 5. Basım, 2021.
• ----------, Ebu Mansur El-. Tevilatü’l Kur‘an. çev. İbrahim Tüfekçi. 9 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2019.
• ----------, Ebu Mansur El-. Tevilatü’l Kur‘an. çev. Mehmet Erdoğan, Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2019.
• Nablusi, Abdülgani bin İsmail en-. İslami Rüya Tabirleri Ansiklopedisi. İstanbul: Cümle Kitap, 2020.
• Ordu, Bilal. Kütahya’da Büyü ve Büyü ile İlgili Uygulamalar. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Örnek, Sedat Veyis. Etnoloji Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1971.
• ---------, Sedat Veyis. Sivas Ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların Ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1966.
• Özkan, Şeyda. Anadolu Türk Folklorunda Bitki Adlarının Veriliş Hikayeleri Üzerine Bir İnceleme. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Ries, Julien. “Dinler Tarihi, Fenomenoloji ve Hermenötik Mircea Eliade’ın Yapıtına Bir Bakış”. çev. Havva Köser. Din ve Fenomenoloji Mircea Eliade’ın Eserlerine Toplu Bakış. haz. Constantin Tacou. 7-20. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Salt, Alparslan. Neo-spiritüalist Yaklaşımlarla Ezoterik Bilgilerin Işığında Semboller. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Tümer, Günay. "Din". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Nisan 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/din#8
• Uygun, Azize. Seyyid Süleyman El-Hüseyni’nin Kenzü’l Havas Kitabındaki Dua ve Büyü Motifleri. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Werner, Martin. Hristiyanlığın İnanç Esaslarının Doğuşu. çev. Ekrem Sarıkçıoğlu. Isparta: Fakülte Kitapevi, 2016.
• WİKİ, Vikipedia. “Jedi”. Erişim 14 Haziran 2022. https://tr.wikipedia.org/wiki/Jedi
• Yasdıman, Hakkı Şah. Türkiye’de Yehova’nın Şahitleri Tarihçe, Teşkilat, İnanç, İbadet ve Uygulamalar. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2011.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Kan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Haziran 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kan
• Yetiş, Kazım. “Destan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Mayıs 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/destan#1