Criticisms of Abu't-Tayyib al-Mutanabbi’s Poetry (The Example of Abu'l-Hasan al-Jurjānī)

Yıl 2024, Sayı: 52, 72 - 97, 30.06.2024

Nevin Karabela , Adnan Öztürk

Öz

The life of a poet is important in terms of contributing to the recognition of his poetry, poetic themes and poetic language. For this reason, the article on the criticism of Abu al-Ṭayyib al-Muṭanabī's poetry begins with a brief biography of Abu al-Ṭayyib al-Muṭanabī, the most well-known and controversial poet of the Abbasid period. al-Muṭanabī's travels, his connections with emirs and rulers, which were prominent in his life story and influenced the development of his poetry, were mentioned. By reflecting his extreme self-confidence in his poetry, he reveals that he is an ambitious poet and clearly emphasizes in his own language that he has a high-level literary approach to poetry. al-Muṭanabī, who managed to make a name for himself in every era due to his poetic talents, considered himself worthy of high positions throughout his life and strived to achieve them. His high expectations often resulted in disappointments. All this has increased the criticism and evaluations directed at him by critics and writers with different points of view. These criticisms are mostly about his poetry, poetic language, poetic themes, whether his poetry is original or not, and so on. However, some critics have been quite unfair, biased and prejudiced by personalizing beyond the limits of criticism, exaggerating the points they find flawed, and sometimes using insulting expressions.
The general framework of the article is based on the criticisms of al-Muṭanabī's poetry and poetic language that started in the classical period and continued for a long time. In this context, the views of well-known critics and writers who criticized al-Muṭanabī over a period of about two and a half centuries from the end of the fourth century Hijri are briefly mentioned. The focus of the article is on the criticisms and evaluations of Abu'l-Hasan 'Alī b. 'Abd al-'Abd al-'Abd al-'Aziz al-Jurjānī, who stands out with his objective and scientific views among those who criticized al-Muṭanabī's poetry and poetic language. Before moving on to al-Jurjānī's criticisms of al-Muṭanabbi, the characteristics of al-Muṭanabbi's poetic language are mentioned. Then, the authors and critics who criticized or evaluated him are classified according to their views. Some of these views are completely negative towards al-Mutanabbi, some are neutral, and some are completely positive. Some of those who have expressed an opinion on al-Muṭanabī have written books dedicated to him, while others have mentioned him in a specific section of their works. In this context, the views of al-Sāhib b. 'Abbād, Abu Ali Muhammad b. al-Hasan b. al-Muzaffar al-Hātimī, Ibn Wajī' al-Tinnīsī, Abu Sa'd al-'Amīdī, Ibn Jinnī, Abū Mansūr al-Seālibī, Ibn al-Asīr, Ibn Rashīq al-Qayravānī, and Abu'l-Ḥasan al-Jurjānī stand out among those who evaluated and criticized al-Muṭanabbi. Some of the figures who criticized al-Muṭanabī were his contemporaries, while others lived in later periods. We will discuss the views of Abu'l-Hasan al-Jurjānī, who tried to find the middle way among al-Muṭanabī's critics with his impartial attitude, his cautious approach to plagiarism in poetry, and his moderate perspective in his work entitled al-Wasāta bayna al-Muṭanabī wa Husūmih. We will only briefly touch upon the views of other critics.

Anahtar Kelimeler

al-Mutanabbi, Criticism, Poetry, Plagiarism, Abu, al-Wasāta bayna al-Mutanabbi wa Husūmih

Ebu’t-Tayyib el-Mütenebbî’nin Şiirine Yöneltilen Eleştiriler* (Ebu’l-Hasan el-Cürcânî Örneği)

Öz

Bir şairin hayatı, onun şiiri, şiir temaları ve şiir dilinin tanınmasına katkı sağlaması bakımından önemlidir. Bu sebeple Ebu’t-Tayyib el-Mütenebbî’nin şiirine yöneltilen eleştirileri ele alan makaleye Abbasi döneminin hem çok tanınan hem de çok tartışmaya ve edebi çatışmaya yol açan şairi Ebu’t-Tayyib el-Mütenebbî’nin biyografisine kısaca yer verilerek başlanmıştır. Mütenebbî’nin hayat hikayesinde öne çıkan ve şiirinin gelişmesine etki eden seyahatlerinden, emirler ve yöneticilerle olan bağlantılarından söz edilmiştir. O, kendine olan aşırı özgüvenini şiirlerine yansıtarak iddialı bir şair olduğunu dile getirmekte ve şiirde üst düzey bir edebi yaklaşıma sahip olduğunu vurgulamaktadır. Şiirsel yetenekleri sebebiyle her devirde kendinden söz ettirmeyi başaran Mütenebbî hayatı boyunca kendini yüksek makamlara layık görmüş ve bunlara ulaşmak için çaba sarf etmiştir. Onun bu yüksek beklentileri çoğu zaman hayal kırıklığıyla sonuçlanmıştır. Bütün bunlar farklı bakış açılarına sahip eleştirmenler ve yazarlar tarafından ona yöneltilen tenkitleri ve değerlendirmeleri çoğaltmıştır. Bu eleştiriler çoğunlukla onun şiiri, şiir dili, şiirsel temaları, şiirinin özgün olup olmadığı vb. konularla ilgilidir. Ancak bazı eleştirmenler tenkit sınırlarını aşan kişiselleştirmeler yaparak, sadece kusurlu buldukları hususları abartılı bir biçimde ele alarak, bazen de hakarete varan ifadeler kullanarak oldukça insafsız, taraflı ve önyargılı davranmışlardır.
Makalenin genel çerçevesini klasik dönemde Mütenebbî’nin şiirine ve şiir diline yöneltilen eleştiriler oluşturmaktadır. Bu bağlamda hicri dördüncü yüzyılın sonlarından itibaren yaklaşık iki buçuk asırlık süreçte Mütenebbî’ye eleştiri yönelten tanınmış eleştirmenler ve yazarların görüşlerinden kısaca bahsedilmiştir. Makalenin odak noktasında ise Mütenebbî’nin şiirine ve şiir diline eleştiri yöneltenler arasında objektif ve bilimsel sayılabilecek görüşleriyle öne çıkan Ebü’l-Hasan Alî b. Abdilazîz el-Kâdî el-Cürcânî’nin el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih adlı eserindeki eleştirileri ve değerlendirmeleri oluşturmaktadır. el-Cürcânî’nin Mütenebbî hakkındaki tenkitlerine geçmeden önce Mütenebbî’nin şiir diline ait genel özelliklerden söz edilmiştir. Ardından onunla ilgili tenkit veya değerlendirme yapan yazarlar ve eleştirmenler görüşlerine göre tasnif edilmiştir. Söz konusu görüşlerin bazısı Mütenebbî’ye tamamen olumsuz yaklaşmakta, bir kısmı tarafsız tavır takınmakta ve diğer bazısı da tamamen olumlu yaklaşmaktadır. Mütenebbî’yle ilgili görüş beyan edenlerin bir kısmı onunla ilgili müstakil kitaplar yazmış, diğer bir kısmı ise eserlerinin içinde belirli bir bölümde ondan ve şiirmden bahsetmiştir. Bu bağlamda Mütenebbî’ye değerlendirme ve tenkit yönelten birçok isim arasında es-Sâhib b. Abbâd, Ebû Ali Muhammed b. el-Hasan b. el-Muzaffer el-Hâtimî, İbn Vekî' et-Tinnîsî, Ebû Sa‘d el-‘Amîdî, Ebü’l-Feth Osmân İbn Cinnî, Ebû Mansûr es-Seâlibî, Ebü’l-Hasan İzzüddîn İbnü'l-Esîr, İbn Raşîk el-Kayravânî ve Ebu’l-Hasan el-Kâdî el-Cürcânî’nin görüşleri dikkat çekmektedir. Tenkit yönelten şahsiyetlerden bazısı Mütenebbî’nin çağdaşı olmakla birlikte diğer bir kısmı ondan sonraki dönemlerde yaşamıştır. Bu makalede Mütenebbî’yi eleştirenler arasında tarafsız tavrı, şiirde intihal konusuna ihtiyatlı yaklaşımı ve ılımlı bakış açısıyla orta yolu bulmaya çalışan Ebu’l-Hasan el-Cürcânî’nin el-Vesâta adlı eserindeki görüşleri ele alınacaktır. Diğer eleştirmenlerin görüşlerine ise kısaca değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mütenebbî, Eleştiri, Şiir, İntihal, Ebu’l-Hasan el-Cürcânî, el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih

Kaynakça

• Abbâs, İhsân, Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî ʽİnde’l-Arab, (Beyrût, Dâru’s-Sekâfe, 1983)
• Abbâsî, Abdurrahim b. Ahmed, Meâhitu't-Tansîs alâ Şevâhidi't-Telhîs, thk. M. Muhyiddin Abdulhamîd, (Beyrût, Alemü'l-Kütüb).
• el-‘Amîdî, Ebû Sa‘d Saîd Muhammed b. Ahmed, el-İbâne 'an Serikati'l-Mutenebbî, thk. İbrahim ed-Dessûkî, (Mısır, Dârü'l Maârif, 1961).
• Amilî, Behâddin Muhammed b. Hüseyin, el-Keşkûl, (Beyrût Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye).
• Avad, İbrahim, Luğatu'l -Mütenebbi Dirâsetün Tahlîliyye, (Matbaatü'ş-Şebab, 1987).
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer, Hizânetü’l-Edeb ve Lübbü Lübâbi Lisâni’l-ʿArab, thk. Abdusselam Harun, (Kâhire, Mektebetu'l-Hâncî, 1997).
• Bedevî, Ahmet, el-Kâdî el-Cürcânî, (Kahire, Daru'l-Maârif).
• el-Bedîî, Yusuf, eṣ-Subhu’l-Münebbî ʿan Hayşiyyeti’l-Mütenebbî, thk. Mustafa es-Saka- Muhammed Çatte, (Kahire, Dârü’l-Maârif, ts).
• el-Büstânî, Butrüs, Udebâu'l- Arab fi'l- A'sri'l-Abbasi, (Kahire, Mussesetu'l Hendâvi, 2011).
• Dayf, Şevkî, en-Nakd, (Kahire, Daru'l-Maârif, ts).
• ------------, el-Fenn ve Mezâhibuhu fi'ş-Şiiri'l-Arabî, (Kahire, Dârü’l-Maârif, ts).
• ------------, fi'n-Nakdi'l-Edebî, (Kahire, Dârü’l-Maârif, 2004).
• Durmuş, İsmail, “Mütenebbî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul, TDV Yayınları, 2006).
• Ebû Temmâm, Habîb b. Evs b. el-Hâris et-Tâi, Dîvânî Ebî Temmâm, thk. Mühyüddin Heyyât, (Müessestu'l-Maârif, ts).
• Ebü’l-Hasan el-Cürcânî, Ebü’l-Hasan Alî b. Abdilazîz b. el-Hasan, el-Vesâta Beyne'l-Mütenebbî ve Husûmihi, thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim, Ali Muhammed el-Bicâvî, (Mısır, Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1966).
• Ebü’ş-Şeys, Muhammed b. ‘Alî el-Huzâ‘î, Divânu- Ebü’ş-Şeys el-Huzâ‘î, thk. Abdullah el-Cebûrî, (Beyrût, el-Mektebu'l-İslâmî, 1984).
• el-Enbârî, Kemâleddin, el-İnsâf fî Mesâʾili’l-Hilâf Beyne’n-Nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn, şerh. Ramazan Abdultevvab, (Kahire, Mektebetü'l-Hâncî, 2002).
• -----------------, Nüzhetü’l-Elibbâʾ fî Tabakāti’l-Üdebâ, thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrâhîm, Kâhire, (Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1998).
• el-Fâhûrî, Hanna, Tarihu'l-Edebi'l-Arabî, (Beyrût, el-Mektebetü'l-Bulisîye, 1987).
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd ev Medîneti’s-Selâm, thk. Beşşâr Avvâd Marûf, (Beyrût, Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 2001).
• Hâtimî, Ebu Ali Muhammed b. el-Hasan b. el-Muzaffar, er-Risâletü’l- Muvaddıha fi Keşfi 'Uyubi'l-Mütenebbi, thk. Muhammed Yusuf Necm, (Beyrût, Dâru Sâdır, 1986).
• ------------, er-Risâletü’l-Hâtimiyye fîmâ Vâfaka’l-Mütenebbî fî Şiʿrihî Kelâme Aristo fi’l-Hikme, thk. Fuad Eprem el-Bustânî, (Beyrût, Dâru'l-Maşrik, 1931).
• Heddâre, Muhammed Mustafa, Müşkiletü’s-Serikât fi’n-Nakdi’l-‘Arabî Dirâse Tahlîliyye Mukârene, (Kahire, Mektebetü’l-Anclu, 1958).
• Hüseyin, Muhammed, el-Mütenebbi ve'l-Karâmîta, (Riyad, Menşûratu Dâri'r-Rifâî, 1981).
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Bağdâdî, Fesrü Şiʿri’l-Mütenebbî, thk. Riza Receb, (Dimaşk, Daru’l-Yenâbi’, 2004).
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn, Vefeyâtü’l-Aʿyân ve Enbâʾü Ebnâʾi’z-Zamân Mimmâ Sebete Bi’n-Nakl Evi’s-Semâʿ Ev Esbetehü’l-ʿAyân’, thk. İhsân Abbas, (Beyrût, Daru Sâdır, 1978)
• İbn Raşîk, Ebû Alî el-Hasan b. Raşîk el-Mesîlî el-Kayrevânî, el-Umde Fî Mehâsini’ş-Şiʿr ve Âdâbih ve Nakdih, nşr. M. Muhyiddîn Abdülhamîd, (Beyrût, Daru’l-Cîl, 1981).
• İbn Vekî' et-Tinnîsî, el-Munsif li’s-Sârik ve’l-Mesrûk Minh fî İzhâri Serikâti Ebî’t-Tayyîb el-Mütenebbi, thk. Ömer Halîfe b. İdrîs, (Bingâzî, Câmi‘atu Karyûnis, 1994).
• İbnü’l-Adîm, Ebu’l-Kâsım Kemâlüddîn, Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb, thk. Süheyil Zekkâr, (Daru’l-Fıkr).
• İbnü'l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzüddîn el-Cezerî, el-Meselü`s-Sair fî Edebi'l-Katib ve'ş-Şair, thk. Ahmed el-Hûfî ve Bedevî Tabâna, (Kahire, Dâru'n-Nahda, 1959).
• İbnü'l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay el-Hanbelî, Şezerâtü'z-Zeheb fî Ahbâr-i Men Zeheb, thk. Mahmud el-Arnaut, Abdulkadir el-Arnaut, (Beyrût, Dâru İbn Kesîr, 1989).
• Kassâb, Velîd “el-Husûmetü'n-Nakdiyye havle Şi'ri'l-Mütenebbi”, Mecelletu'l-Faysal, sayı; 55, (Riyad, 1981).
• el-Maarrî, Ebu’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh b. Süleymân, Risâletü’l-Ğufrân, thk. Âişe Abdurrahman, (Dârü’l-Maârif).
• Mendûr, Muhammed, en-Nakdu'l-Menhecî 'inde'l-'Arab, (Kahire, Dâru'n-Nehda, 1996).
• el-Mütenebbi, Ebü't-Tayyib, Divânu’l-Mütenebbi, (Beyrût, Dâru Beyrût, 1983)
• Olçun, Muhammed Mahmut, “Cürcânlı Üç Edîbin Klasik Arap Edebiyatına Katkıları”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 4, S. 1, (Karaman, 2021).
• Sâhib b. Abbâd, Ebu’l-Kâsım İsmâîl b. el-Abbâs et-Tâlekânî, el-Keşf ʿan Mesâviʾi Şiʿri’l-Mütenebbî, thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn, (Bağdat, Mektebetül-Maârif, 1965).
• -------------------, el-Emsâlü's-Sâʾire min Şiʿri'l-Mütenebbî, thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn, (Bağdat, Mektebetü'n-Nahda, 1965).
• es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâîl, Yetîmetu'd-Dehr fî Mehâsini Ehli'l-Asr, thk. Mufîd Muhammed Kamîha, (Beyrût, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1983).
• Selâm, Muhammed Zağlul, Târîhu’n-Nakdi’l-Edebî ve’l-Belağa Hatta’l-Karni’r-Râbi‘i’l-Hicrî, (Kahire, Dâru’l-Maârif, 1982).
• Şuayb, Muhammed Abdurrahman, el-Mütenebbî Beyne Nâkideyhi fî el-Kadîm ve el- Hadîs, (Mısır, Dârü'l-Maârif, 1964)
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh el-Hamevî, Muʻcemu’l-Udebâ’, (Beyrût, Dâru Sadir, 1977).
• ----------------, Mu'cemu'l-Büldan, (Beyrût, Dâru Sadir, 1977).
• ez-Ziriklî, Hayrüddîn, el-Aʿlâm, (Beyrût, Daru'l-İlm li’l-Malâyîn, 2002).