TÜRKİYE’DE KADIN GİRİŞİMCİLİĞİNİN SERÜVENİ: BAŞARI MÜMKÜN MÜ?

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 4, 1361 - 1377, 30.10.2016

Songül Sallan Gül , Yonca Altındal

Öz

1970’lerdeki ekonomik krizle beraber birçok ülkede, kadınların ekonomik süreçlere ve dolayısıyla istihdama daha fazla katılmalarına yönelik talepler, kadın girişimciliğinin önünü açmıştır. Kadınların çalışma hayatına büyük oranda katılması ve aktif rol alarak girişimcilik faaliyetlerinde bulunması, kalkınmanın anahtar gelişmelerinden biri olarak kabul görmüştür. Kadın girişimciliği aynı zamanda kadın işsizliğini önleme ve yoksulluğu azaltma stratejilerinden biri haline gelmiştir. 1990’larda kamu ve sivil toplum kuruluşlarının kadın girişimciliğe yönelik faaliyet alanları çeşitlenmiş ve kadın girişimciliğini konu alan araştırmaların sayısı artmıştır. 2000’li yıllarda ise, kadın girişimciliği olgusu yoksullukla mücadele kapsamında ele alınmış, mikro kredi uygulamaları artmıştır. Kadın girişimcilerin karşılaştığı kültürel dirençler, önyargılar, ayrımcılıklar ve ekonomik kaynaklara erişimde engellemeler gibi kadın istihdamının önündeki yapısal sorunlar ise, çoğu kez görmezden gelindiği için, kadın girişimciliğini desteklemeye yönelik politika, program ve uygulamalarının başarı düzeyi sınırlı kalmıştır. Bu çalışmada Türkiye’de kadın girişimciliğinin serüveni ele alınmakta ve toplumsal cinsiyet bağlamı literatür ışığında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet, Kadın Girişimciliği, Kendi Hesabına Çalışma, Mikro Kredi, Türkiye

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Birimi

Proje Numarası

3890-D1-14

THE ADVENTURE OF WOMAN ENTERPRENEURSHIP IN TURKEY: IS SUCCES POSSIBLE?

Öz

Since the economic crisis in the 1970s, the rising demands on women’s participation in economic activities and employment have initiated women entrepreneurship activities in many countries. Women’s participation in labor market and their rising role in entrepreneurship activities have been considered among the key factors for development and economics prosperity. At the same time, women entrepreneurship has become one of the strategies of preventing female unemployment in particular and of alleviation of poverty in general. Within the same line of action, in the 1990s, there were different activities of public and non-government organizations about women entrepreneurship and the number of studies on female entrepreneurship increased. In the 2000s women entrepreneurship was approached from the perspective of poverty alleviation and many microcredit practices were carried out. Since the structural constraints such as cultural resistance, prejudices, discriminations and obstructions of women’s access to economics resources have been often ignored in these implementations, the success level of policies, programs and practices supporting women entrepreneurship have remained limited. This paper examines the adventure of woman entrepreneurship in Turkey in terms of gender perspective and in the light of literature and researches.

Anahtar Kelimeler

: Gender, Women Enterpreneurship, Self Employment, Micro Credit, Turkey

Proje Numarası

3890-D1-14

Kaynakça

• ABADAN-UNAT, Nermin. (2011), Birkaç Arpa Boyu (21. Yüzyıla Girerken Türkiye'de Feminist Çalışmalar-Prof. Dr. Nermin Abadan Unat'a Armağan), Derleyen: Serpil Sancar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• ACUNER, Selma ve Sallan. SALLAN. (1993), "Türk Kamu Yönetiminde Yönetici Kadınlar", Amme İdaresi Dergisi, Cilt 26, Sayı 3, s. 77-92.
• ARAT, Necla (ed.). (1993), Türkiye’de Kadın Girişimcilik, TES-AR Yayınları, No: 7, Ankara.
• AK_Avrupa Komisyonu, (2002), Good Practices in the Promotion of Female Entrepreneurship. Examples from Europe and other OECD, Countries, Austrian Institute for Small Business Research, Viyana.
• ______, (2004), Promoting Entrepreneurship Among Women, Best Report No.2, Brüksel.
• ______, Türkiye 2010 Yılı İlerleme Raporu. (2010), Avrupa Komisyonu Tarafından Konseye ve Avrupa Parlamentosuna Sunulan Bildirim Genişleme Stratejisi ve Başlıca Zorluklar 2010-2011, SEC (2010) 1327, Brüksel.
• ALTAY, Asuman. (2007), Küreselleşen Yoksulluk Olgusunun Önlenmesinde Mikro finansman Yaklaşımı", Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt: 44 Sayı:510, s. 57-67.
• BEDÜK, Aykut (2005), “Türkiye’de Çalışan Kadın ve Kadın Girişimciliği,’’ Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, www.e-sosder.com, ISSN:1304-0278, C.3, S.12, ss. 106-117.
• BOSERUP, Ester. (1970), Women’s Role İn Economic Development. NY: St. Martin’s Press.
• CAN, Y. ve KARATAŞ, A. (2007), “Yerel Ekonomilerde Kalkınmanın İtici Gücü Olarak Kadın Girişimcilerin Rolü ve Mikro Finansman: Muğla İli Örneği,” Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi Yerel Ekonomiler Özel Sayısı, ss. 251-261.
• CASSON, M. ve MOL, M. J. (2006), Strategic Alliances: A Survey Of Issues From An Entrepreneurial Perspective.In: Shenkar, O.ve Reuer, J. J. (eds.) Handbook of strategic alliances. Sage, California, pp. 17-38. ISBN 9780761988632.
• ÇAKICI, Ayşehan. (2003), “Mersin’deki Kadın Girişimcilerin İş Kurma Öyküsü ve İş Kuracak Kadınlara Öneriler”, 11. Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Afyon.
• ÇELEBİ, Nilgün. (1993), Kadın Girişimciliğini Özendirme ve Destekleme Konusunda Politikalar, Der. A., Altınel, Kadını Girişimciliğe Özendirme ve Destekleme Paneli: Bildiriler ve Tartışmalar, KSSGM Eğitim Serisi, No 74, Ankara.
• ÇELEBİ, Nilgün ve Songül SALLAN. (1997), Turizm Sektöründeki Küçük İşyeri Örgütlerinde Kadın Girişimciler, KSGM, Ankara.
• ÇELİK, C. ÖZDEVECİOĞLU, M. (2001), Kadın Girişimcilerin Demografik Özellikleri ve Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Nevşehir İlinde Bir Araştırma. 1. Orta Anadolu Kongresi Ss:487-498, Nevşehir.
• ÇETİNDAMAR, Dilek. (2005), Policy Issues for Turkish Ensterpreneurs, Enterpreneurship Innovation and SME’s, 5 (3-4), pp. 197-205.
• ÇOBAN, Aslı. (2006), An Evaluation of the Women’s Entrepreneurship Support Activities in Turkey, (Graduate thesis, METU, Institution of Social Sciences, Ankara.
• DEDEOĞLU, Saniye. (2008), Women Workers in Turkey: Global Industrial Production in Istanbul, IB Tauris, London ve New York.
• _____. (2011), Harnessing Sustainable Linkages for SMEs in Turkey’s Textile Sector: Women Workers in Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya and Adıyaman, ILO Office, Ankara.
• _____. (2012), Gender Equality Policies and Female Employment in Turkey, Women and Society in Modern Turkey: The Impact of Neo-Liberal Policies, Political Islam and EU Accession, Eds. S. Dedeoglu ve A. Y. Elveren, IB Tauris, Londan and New York.
• DÜNDAR, Seher Ozan. (2007), Mikro Finansman, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara, S. 3, E.T. 03.07.2010.
• ECEVİT, Yıldız. (1993), Kadın Girişimciliğinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik Bir Model Önerisi, Der. A. Altınel, Kadını Girişimciliğe Özendirme ve Destekleme Paneli: Bildiriler ve Tartışmalar, KSSGM, Ankara, No 74, s.15-34.
• _____, (2000), Çalışma Yaşamında Kadın Emeğinin Kullanımı ve Kadın-Erkek Eşitliği, Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset, TÜSİAD, s. 119-196.
• _____, (2007). A Critical Approach to Women’s Entrepreneurship in Turkey,http://www.ilo.org/public/english/region/eurpro/ankara/info/womenentr.pdf (Erişim tarihi, 25.04.2015).
• _____, (2011), Açılış Konuşması, Kadın İstihdamı ve Sorun Alanları Bildiri Kitabı, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Amasya’da Kadın İstihdamının Artırılmasına Destek Projesi (KADES), Kadın Emeği Konferansı, Ankara.
• ERCAN, Hakan, Ayşe GÜNDÜZ HOŞGÖR ve Özlem YILMAZ. (2010), Kadınların işgücüne katılımını belirleyen etmenler ve İl İstihdam ve Meslek Kurulları İçin Öneriler, Gaziantep ve Konya, ILO Ankara Ofisi, Ocak, Ankara.
• EŞİM, Simel. (2001), “Why Women Earn Less? Gender Based Factors Affecting the Earnings of Self-Employed Factors in Turkey”, Middle East Economic Issues, Vol. (4), pp. 205-223.
• FİDAN, Fatma ve Tuncay YILMAZ. (2006), ‘’Kadın Girişimciliğine Alternatif Bakış Serüven mi? Macera mı?, Doğu Akdeniz Üniversitesi 2. Uluslar arası Kadın Araştırmaları Konferansı, Nisan, Kuzey Kıbrıs., cws.emu.edu.tr/ (erişim tarihi:16.03.2016).
• GORDON, A. A. (1995). Transforming capitalism and patriarchy. London: Lynne Rienner Publishers.
• GÖKYAY, Çağatay. (2008), Türkiye’de Mikro Kredi Uygulamaları Ve İstihdama Yansımaları, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, Ankara.
• GÜNEY, Semra. (2006), “Kadın Girişimciliğine Genel Bir Bakış,’’ Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi”, ss. 25-43.
• HARDY K., “What Do Entrepreneurs Coutribute?”, Ivy Business Journal, Vol 64 Issue 2, 1998.
• HISRICH, Robert D. ve S. Ayşe ÖZTÜRK, (1999), “Women Entrepreneurs in a Developing Country”, Journal of Management Development, 18 (2), pp. 114-124.
• HISRICH, Robert. D. ve Michel PETERS. (1985), Entrepreneurship: Starting, Developing And Managing A New Enterprise, 3. Ed, Richard D. Irvin Inc., New York.
• İLHAN, Süleyman. (2005), “Bazı Değişkenler Açısından Elazığ’da Girişimci Profili”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, Cilt: 15, Sayı: 1.
• ______, (2002), Entrepreneurship, Mcgraw-Hill Higher, NewYork.
• KABEER, Naila. (1994), Reversed Realities: Gender Hierarchies in Development Thought, Londra: Verso.
• KSGM. (2000), Türkiye’de Kadınlara Ait Girişimlerin Desteklenmesi, T.C.Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara.
• _____, (2009), Türkiye’de Kadının Durumu, T.C. Başbakanlık, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Ankara.
• KESKİN, Gülümser, A. Kadir KOŞAN ve Ziya AYIK. (2009), “Bölgesel Gelişme Aracı Olarak KOBİ’ler ve İhracat Sorunları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (2), s. 279-290.
• KESKİN, Sevtap. (2014), “Türkiye’de Kadın Girişimcilerin Durumu”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi (9:1); 71-94.
• KUTANİS, Rana Özden. (2006), “Girişimcilikte Cinsiyet Faktörü: Kadın Girişimciler”, 11. Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Afyon.
• LANDING, M. J. (2011), Bringing Women to the Table: European Union Funding for Women’s Empowerment Projects in Turkey, Women’s Studies International Forum, 34 (3), pp. 208-219.
• LAMOUREUX, Diana. (2009), “Kamusal/Özel”, Eleştirel Feminizm Sözlüğü, (Çev. Gülnur Acar_Savran) , İstanbul: Kanat Basım, ss. 243-248.
• MACNEIL, N. (2012), http://www.forbes.com/sites/work-in-progress/2012/06/08/ entrepreneurship-is-the-new-womens-movement/ (Erişim tarihi: 29.04.2015).
• MDGIF, İŞKUR, BM Ortak Programı. (2012), Herkes için İnsana Yakışır İş, “Ulusal Gençlik İstihdam Programı ve Antalya Kent Merkezi Çalışma Hayatı, Ankara.
• MINNITI, Maria ve Pia ARENIUS, (2003), “Women In Entrepreneurship, The Entrepreneurial Advantage Of Nations”, First Annual Global Entrepreneurship Symposium, United Nations Headquarters.
• MOSER, Caroline. (1993), Gender Planning and Development: Theory, Practice and Training, USA: Routledge.
• NARİN, Müslüme, Akın MARŞAP ve Mehmet Ali GÜROL. (2006), “Global Kadın Girişimciliğinin Maksimizasyonunu Hedefleme: Uluslararası Arenada Örgütlenme ve Ağ Oluşturma”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8 (1), s. 65-78.
• NAYIR ZAMANTILI, Dilek. (2008), “İşi ve Ailesi Arasındaki Kadın: Tekstil ve Bilgi İşlem Girişimcilerinin Rol Çatışmasına Getirdikleri Çözüm Stratejileri”, Ege Akademik Bakış, 8 (2), s. 631‐650.
• OECD, (1993), The Rise of Women Entrepreneurs, Paris, OECD Newsletter.
• _____, (2004a), Women’s Entrepreneurship: Issues and Policies, Paris.
• _____, (2004b), Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler. Mevcut Durum ve Politikalar, OECD Genel Sekreterliği sorumluluğunda ve KOSGEB’in mali desteği ile OECD Bilim, Teknoloji ve Endüstri Müdürlüğü için hazırlanmış, OECD Genel Sekreterliğinin Sorumluluğu Altında Yayınlanmış Rapor, www.oecd.org/dataoecd/37/37/33705673.pdf.
• _____, (2004c), Accelerating Women’s Entrepreneurship Forum, 5-7 Haziran 2004 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen Forum’un Bildirileri.
• OLIVARES Mário ve SANTOS, Sofia. (2009), Market Solutions in Poverty: The Role of Microcredit in Development Countries with Financial Restrictions, School of Economics and Management TECHNICAL UNIVERSITY OF LISBON, Department of Economics.
• ÖNER, Emine (2007), Mikrofinans Sistemi ve Türkiye İçin Bir Model Önerisi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Finansman Bilim Dalı, Ankara.
• ÖRÜMCÜ, Ayşe Nur. (2015), Girişimci Kadınların Başarı ve Güçlenme Öykülerinin Toplumsal Cinsiyet Analizi: Batı Akdeniz Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dal Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• ÖZAR, Şemsa. (2004), Micro and Small Enterprise Success in Turkey, http://www.policy.hu/ozar/.
• _____, (2005), GAP Bölgesinde Kadın Girişimciliği, Mevcut Durum ve Girişimciliği Destekleyici Öneriler, GAP-GİDEM, Kasım.
• ÖZÇELİK, Burcu (2008), “Küresel Girişimcilik Araştırması 2007 Sonuçları,” Hürriyet Gazetesi İK İş ve Yönetim: 2.
• ÖZDEVECİOĞLU, Mahmut ve A. AKTAŞ. (2007), “Kariyer Bağlılığı, Mesleki Bağlılık ve Örgütsel Bağlılığın Yaşam Tatmini Üzerindeki Etkisi: İş‐Aile Çatışmasının Rolü”, E.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi, Sayı 28, s. 1‐20.
• ÖZGEN ERTÜBEY, Neşe. (1993), Türkiye’de Kadın Girişimciliği: Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler, Türkiye’de Kadın Girişimcilik, TES-AR Yayınları No: 7, Ankara.
• ÖZKUL, Gökhan. (2007), “Kapitalist Sistemin Sürükleyici Aktörleri: Ekonomik Teoride Girişimciler” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, C.12, S.3 s.343-366.
• RATHGEBER, E. M. (1990). WID, WAD, And GAD: Trends İn Research And Practice. The Journal Of Developing Areas, Vol. 24, No. 4 (July). (489-502).
• RAZAVI, S. MILLER, C. (1995). From WID to GAD: conceptual shifts in the women and development discourse. Temmuz 2009. http:// singledocument /219634F2-9FFE-42058B0226E41F4FC81F/en/OP+001c.pdf. se1.isn.ch/ serviceengine/Files/ISN/38688/ipublicationdocument_
• SALLAN GÜL, Songül. (2005), “Türkiye'de Yoksulluğun Kadınsılaşması”, Amme İdaresi Dergisi, 38 (1). ss:25-43.
• SIMOJOKI, H. K. (2003). Empowering Credit – More Than Just Money; The Socio-Economic Impact Of Micro-Finance On Women İn Nairobi, Kenya, https://jyx.jyu.fi/dspace/bitstream/ handle/123456789/12853/G0000086.pdf?sequence=1.
• SOYSAL, Abdullah. (2010), “Kadın Girişimcilerin Özellikleri, Karşılaştıkları Sorunlar ve İş Kuracak Kadınlara Öneriler: Kahramanmaraş İlinde Bir Araştırma”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İBF Dergisi, Nisan, 5 (1), ss. 71‐95.
• ŞAHİN, Özlem. (1997), Kadın Emeğinin Piyasaya Yeniden Çıkması: Dünyada ve Türkiye’de Kadın Girişimciliği ve Politik Sonuçları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Ve Siyaset Bilimi, Siyaset Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ŞAHİN, Esen (2006). Kadın Girişimcilik ve Konya İlinde Kadın Girişimcilik Profili Üzerine Bir Uygulama, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• TOKSÖZ, Gülay. (2007). Türkiye’de Kadın İstihdamının Durumu, Uluslararası Çalışma Ofisi, Ankara.
• _____, (2011), “Women’s Employment in Turkey in the Light of Different Trajectories in Development-Different Patterns in Women’s Employment”, Fe Dergi, Sayı 2, pp. 19-32.
• _____, (2012a), Kalkınmada Kadın Emeği, Varlık Yayınları, İstanbul.
• _____, (2012b), The State of Female Labor in the Impasse of Neoliberal Market and Patriarchal Family and Society, DEDEOĞLU Saniye, ELVEREN, Adem Yavuz (eds), Gender and Society in Turkey: The Impact of Neo-liberal Policies, Political Islam and EU Accession, I. B. Tairus, London and New York.
• _____, (2012), “İşgücü Piyasasının Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Analizi ve Bölgeler Arası Dengesizlikler”, Çalışma ve Toplum, 2007/4, (2007).
• TOKSÖZ, Gülay ve Ahmet MAKAL. (2015), Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• TOKSÖZ, Gülay ve Şerife ÖZŞUCA. (2003), Sosyal Koruma Yoksunluğu, Enformel Sektör ve Küçük İşletmeler, A.Ü. SBF Yayını, Ankara.
• TÜİK, (2012), Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, Nisan 2012, TÜİK, Ankara, www.tuik.gov.tr. (son erişim: 29.06.2012).
• TÜİK, 2016, Girişimcilik, 2014, 1 Mart 2016, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21529, (son erişim tarihi 11.12.03.2016).
• TÜSİAD-KAGİDER, (2008), Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm Önerileri, "Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş: Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset" Raporunun Güncellemesi, Yayın No. TÜSİAD-T/2008-07/468), Türkiye Kadın Girişimciler Derneği (Yayın No. KAGİDER-001).
• UFUK, H. ve Ö. ÖZGEN, (2001), Kadın Girişimcilerin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Profili, Ankara Örneği, KOSGEB, Ankara.
• _____, (2001), “The Profile of Women Entrepreneurs: A Sample from Turkey”, International Journal of Consumer Studies, 25 (4), pp. 299-308.
• UN. (1999), World Survey on the Role of Women in Development: Globalization, Gender and Work, Report of the Secretary-General,
• UNCDF-SUM. (2002), Supporting Women's Livelihoods: Microfinance that Works for the Majority–A Guide to Best Practices, UNCDF.
• UNIFEM. (2000), Progress of the World’s Women 2000, New York.
• WB The World Bank (1998), Gender, Using Microcredit To Advance Women, Prem Notes, November, Number 8, pp.1-4.
• World’s Women. (2000), Trends and Statistics, Series K, 16, UN Newyork.
• YETİM, Nalan. (2008), “Social Capital in Female Entrepreneurship”, International Sociology, November, 23 (6), pp. 864–885.
• YETİM, Nalan ve Ercan TATLIDİL. (2004), Social and Cultural Dynamics of Women Entrepreneurs: The Case of Small and Medium Size Clothing Enterprises in Adana and Mersin, Turkey, EIMENA, pp. 491-507.
• ZAPALSKA, Alina ve G. K. Fogel, (1998), 1Chracteristics of Polish and Hungarian Entrepeneurs1, Journal of Private Enterprise, 19 (2), pp. 132-144.
• ZHAO, Frang. (2005), “Exploring the Synergy Between Entrepreneurship and Innovation”, International Journal of Entrepreneurial Behaviour and Research, 11 (1), pp. 25‐41.