RUSYA KISKACINDAKİ TÜRK DEVLETLERİNİN KİMLİK MÜCADELESİ

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 4, 505 - 524, 19.10.2020

Abdulvahap Akıncı , Jafar Jafarlı

Öz

Binlerce yıllık Türk dünyasının ata yurdu konumunda olan Orta Asya zamanla Çarlık Rusyasının kontrolü altına girdi. Bağımsızlık yolunda ciddi mücadeleler verilmiş olsa da, SSCB’nin kuruluşu sonrasında, esaret daha ciddi bir boyuta erişti. Aynı şekilde Azerbaycan da bağımsızlığını uzun bir süre devam ettiremedi. Bu süreçte hayata geçirilen farklı politikalarla Müslüman Türklerin dini ve milli bağlarını kaybetmeleri sağlanmaya çalışıldı. Ruslaştırma politikaları sert bir şekilde hayata geçirildi. 70 yıl süren baskı ve sömürü döneminin arkasından SSCB’nin dağılması ile birlikte Orta Asya Türk Cumhuriyetleri de bağımsızlığını kazandı.
Türk Cumhuriyetleri bağımsızlığını kazandıktan sonra da Rusya’nın kontrolünden tamamen kurtulamadı. Uzun yıllar uygulanan politikalar sonucunda bu ülkeler hemen her yönüyle Rusya’ya bağımlı kılınmışlardır. Sovyetlerden sonra Türk devletleri direnmeye çalışıyor. Fakat, ekonomik ve/veya siyasi nedenlerden dolayı Rusya’ya yakınlaşmak zorunda kaldılar.
Türkiye’nin, Türk dünyası ile olan ilişkileri tarihsel süreç içerisinde değişiklik göstermiştir. Özellikle bağımsızlık sonrası dönemde Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile ilişkiler geliştirilmeye çalışılmıştır.
Bu çalışmada Orta Asya Türk devletleri ile Türkiye ilişkilerinin dünü ve bugünü irdelenerek bir gelecek perspektifi sunulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda özellikle Azerbaycan’a özel bir yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan

Kaynakça

• ACİBE, C. (2019) Kuruluşunun 10. Yılında Türk Konseyi, AVİM Avrasiya İnceleme Merkezi, file:///C:/Users/akinci/Downloads/KURULU%C5%9EUNUN%2010.%20YILINDA%20T%C3%9CRK%20KONSEY%C4%B0.pdf, Erişim Tarihi: 15.02.2020.
• AKINCI, A. (2013), “Osmanlı-Türk Milli Kimliginin Olusmasında Rusya Türkleri, Göçler ve Arkeoloji Çalısmalarının Rolü”, Akademik Bakış, Sayı: 38, s. 1-18.
• AKINCI, A. ve AYDIN, K. (2019), “Russian Turks, Migration and Turcology Studies in the Establishement of an Ottoman-Turkish Identity”, Siyasi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Türkiye ve Rusya -1- ,Editör: Emine İnanır, Osman Köse ve Yasemin Ulutürk, Ankara: Berikan Yayınevi, s. 139-160.
• ARI, T. (2010), “Orta Asya’da Siyasal, Toplumsal ve Ekonomik Yapılar, Güvenlik Sorunları ve İşbirliği Girişimleri”, Orta Asya ve Kafkasya “Rekabetten İşbirliğine”, Derleyen: Tayyar Arı, Bursa: MKM Yayıncılık, s.13-39.
• ASALIOĞLU, A. (2012), “Bağımsızlık Sonrası Kazakistan’daki Kültürel Değişimlerin Analizi”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s.211-220.
• CANAR, B. (2012), “Rusya Federasyonun Azerbaycan İle İlişkileri”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (1), s. 21-38.
• CARR, H. E. (2019), Bolşevik Devrimi 1 (1917-1923), (Çev: Orhan Suda), Metis Yayınları, İstanbul.
• COPEAUX, E. (1998), Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türkİslam Sentezine, Çev. Ali Berktay, Tarih Vakfı Yayınları 59.
• ÇALIŞKAN, İ. (2012), “20. Asırda Asya’da Din Politikaları: Çarlık Rusya ve Sosyetler Birliği Hakimiyetinde Belirleyenler ve Belirlenenler”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s. 87-133.
• ŞAHİN, Ç. (2016), “Uluslararası Örgüt İşlevleri Açısından Türk Konseyi (Türk Keneşi)”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 13. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Kongre Kitabı, s.1165-1174.
• ÇOLAKOĞLU, S. (1998), “Uluslararası Hukukta Hazar’ın Statüsü Sorunu”, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53 (1-4), s. 107-122.
• DİLEK, İ., (2019), “Türk Dünyası Edebiyatında Repressiya”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 48, s. 27-82.
• EFEGİL, E. (2010), “Orta Asya Devletlerinin Dış Politikasını Belirleyen Temel Aktörler: Rejim Güvenliğine Karşı Yayılmacı Jeopolitik Rekabet”. Orta Asya ve Kafkasya “Rekabetten İşbirliğine”, Derleyen: Tayyar Arı, Bursa: MKM Yayıncılık, s.41-64.
• GÜNDÜZ, A. (2005), 1917 Bolşevik İhtilalinin Türk Dünyasındaki Yansımaları, Gazi Üniversitesi Kirşehir Eğitim Fakültesi, 6 (1), s. 1-12.
• GÜRKAN, Ü. (1964), S.S.C.B. Siyasi Rejiminin Ana Hatları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21 (1), s. 155-198.
• GÜVENÇ, B. (1994), Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları, T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 2. Baskı.
• İNALCIK, H. (2002), “Hermenötik, Oryantalizm, Türkoloji”, Doğu Batı, 5 (20), s. 13-39.
• İPEK, A. (2015), “Sovyetler Birliği’nin Dağılması Karşısında Sovyet İnsanının Tepkisizliğinin Nedenleri”, Savunma Bilimleri Dergisi, 14 (1), s.89-118.
• İRGE N. F. (2005), Orta Asya'da Uyanan Milliyetçiliğin Sebepleri ve Sonuçları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), s.37-58.
• İŞYAR, Ö. G. (2010), “Azerbaycan ve Dış Politikası”, Orta Asya ve Kafkasya “Rekabetten İşbirliğine”, Derleyen: Tayyar Arı, Bursa: MKM Yayıncılık, s.67-104.
• JAESCHKE, G. (1941), “Der Turanismus der Jungtürken; Zur osmanischen Außenpolitik im Weltkriege”, Die Welt des Islams, Band. 23, s. 1-54.
• KAFKASYALI, M. S. (2012), “Orta Asya’da Güç ve Zihniyet”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s. 15-52.
• KAMALOV, İ. (2011), Rusyanın Orta Asya Politikaları, Editör: Murat Yılmaz, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara.
• KANLIDERE, A. (2017), Özbekistan Cumhuriyeti”, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri, Abdulvahap Kara ve Fahri Solak (ed.), İstanbul:Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, s. 153-185.
• KARA, A. (2017), “Kazakistan Cumhuriyeti”, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri, Abdulvahap Kara ve Fahri Solak (ed.), İstanbul:Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, s. 73-132.
• KARAAĞAÇLI, A. (2013), “Orta Asya Devletleri’nde Siyasal istikrar ve Ekonomik Gelişmenin Karşılıklı Etkileşimi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi , 1 (20) , s. 170-179.
• KARABULUT, F. (2012), “Orta Asya’nın Ruslaştırılması Mücadelesi: Ders Kitaplarının İktidar ve Meşrulaştırmadaki İşlevi”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s. 55-85.
• KOHN, H. (1928), Geschichte der Nationalen Bewegung im Orient, Kurt Vowinckel Verlag, Berlin-Grunewald.
• LAÇİNER, Ö. ve BORA, T. (1995), “Die Turkrepubliken und die Türkei: der zweite Anlauf”, Zeitschrift für Türkeistudien, 8. Jahtgang, Heft 1, Leske + Budrich, s. 115-138 MERT, O. (2015), “Türk Konseyi (Keneşi) Türk Üniversiteler Birliği Ve Türk Üniversiteler Birliği I. Genel Kurulu”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 53, s. 273-290.
• NAKİP, M. (2012), “Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s. 5-13.
• ÖLÇEKÇİ, H. (1996), “Tarihi Süreç İçerisinde Kazakistan'da Rus Varlığı”, Bilig, 2, 54-74.
• ÖZEL M. S. (2014), Stalin Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (2), s. 99-122.
• ÖZSOY, İ. (2006), Sovyet Sisteminin Çöküşünden Tarihî ve Evrensel Dersler, Bilig, 39, s. 163-194.
• SADIGOV, R. (2015/16), “Rus İhtilallerinin Azerbaycan’a Etkileri: Bağımsızlığa Giden Yol”, Gazi Türkiyat, Bahar, s. 165-185.
• SARIAHMETOĞLU, N. ve YEŞİLOT, O. (2017), “Azerbaycan Cumhuriyeti”, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri, Abdulvahap Kara ve Fahri Solak (ed.), İstanbul:Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, s. 7-72.
• SOLAK, F. (2017), “Kırgız Cumhuriyeti, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri, Abdulvahap Kara ve Fahri Solak (ed.), İstanbul:Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, s. 133-152.
• STEİNBACH, U. (1992), “Kemalismus oder Fundamentalismus”, Blätter für deutsche und internationale Politik, 37. Jahrgang, Blätter Verlagsgesellschaft mbH. Bonn 1992, s. 817- 829.
• ŞADIHANOV, E. (2006), Sovyetler Birliği’nin Dağılma Sürecinde Etkili Olan Bölge Sorunları ve Milliyetçilik Hareketleri, Sosyoloji Konferansları, 0 (33), s. 1-22.
• TACİBAYEV, R. (2012), “Rusya’nın Orta Asya’ya Yönelik Politikalarının Dönemlere Göre Değişimi”, Bölgesel ve küresel politikalarda Orta Asya, Editör: M. Savaş Kafkasyalı, Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, s. 169-209.
• TULUN, T. E. (2018), Macaristan’ın Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’ne Katılımı, AVİM Avrasiya İnceleme Merkezi, https://avim.org.tr/tr/Analiz/MACARISTAN-IN-TURK-DILI-KONUSAN-ULKELER-ISBIRLIGI-KONSEYI-NE-KATILIMI, Erişim Tarihi: 17.02.2020.
• YAKAR, Ü. (2018), 1920-1930 Yıllarında Azerbaycan’ın Milli ve Manevi Değerlerine Karşı Sovyet Rusya Tarafından Yürütülen Asimilasyon Siyaseti, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3 (1), s. 306-325.
• YALÇINKAYA, F. (2010), Türkiye ile Orta Asya Devletleri Arasındaki Siyasi ve Diplomatik İlişkiler-Hükümetler üstü Kuruluşlar (1992-2010), Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1 (1), s. 1-19.