TURANCI VE SOSYALİST: SULTAN GALİYEV’İN TURAN SOSYALİST DEVLETİ TASARISININ İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 1, 83 - 97, 31.01.2022

Vehbi Alpay Günal Gökhan Çelen

Öz

Mirsaid Sultan Galiyev’in siyasi düşüncelerinin şekillenmesinde, Rus Çarlığı’nın Tatarlar’a ve Türkistan’a yönelik politikaları belirleyici olmuştur. Gençlik yıllarında, Rus Çarlığı egemenliğindeki Müslüman-Türk düşünür ve siyasetçilerin başlattığı aydınlanmacı ve yenilikçi Cedit hareketi ile tanışan ve bu hareketin gençlik örgütlenmesi içerisinde yer alan Galiyev, Çarlık yönetimine karşı yürüttüğü mücadeleyi kimi zaman din ve millet kavramları, kimi zamansa sınıf mücadelesi ekseninde ortaya koymuştur. Lenin’in bağımsız milletler tezini savunarak Beyaz Ordu’ya karşı Bolşeviklerle birlikte savaşmıştır. Rus devrimi sonrasında Sovyetler Birliği’nde önemli görevler üstlense de Josef Stalin’in liderliği ele geçirmesi ile devletteki görevlerinden tasfiye edilmiştir. Galiyev Marksizm’den etkilenmiş ve siyasi düşüncesini bu ideoloji üzerine kurmuştur. Rus devrimi sonrasında yaşanan gelişmelerle birlikte Rus emperyalizmine ve Slav milliyetçiliğine karşı Turan Sosyalist Devleti fikrini geliştirmiştir. Kimi düşünürlerce “üçüncü dünyanın babası” olarak nitelenen Galiyev, Türkçülük, İslamcılık ve Sosyalizm kavramlarını kuramında tartışarak sistem önerisini şekillendirmiştir. Bu çalışmanın amacı Mirsaid Sultan Galiyev’in düşünce dünyasının şekillendiği ortamı incelemek ve Turan Sosyalist Devleti tasarısını tartışmaya açmaktır. Bu amaçla düşünürün gazetelerde kaleme aldığı makaleler ve kongrelerde savunduğu fikirler metin analizi yöntemi kullanılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bolşevik Devrimi, Ceditçilik, Mirsaid Sultan Galiyev, İslam Sosyalizmi, Turan Sosyalist Devleti.

PAN-TURKIST AND THE SOCIALIST: EXAMINATION OF MIRSAID SULTAN GALIEV’S PAN-TURKISM SOCIALIST STATE PROPOSAL

Öz

The policies of the Russian Tsarist towards Tatars and Turkestan were decisive in shaping the political thoughts of Mirsaid Sultan Galiev. During his youth, Galiev met the enlightened and innovative Jadidism, which was started by Muslim-Turkish thinkers and politicians under the rule of the Russian Tsarist, and took part in the youth organization of this movement. Galiev revealed his struggle against the Tsarist rule in terms of religion and nation, and sometimes in the axis of class struggle. He fought with the Bolsheviks against the White Army, defending Lenin's thesis of independent nations. After the Russian revolution, he was assigned important duties in the Soviet Union. He was dismissed from his duties in the state after Josef Stalin took over the leadership. Galiev was influenced by Marxism and built his political thought on this ideology. With the developments after the Russian revolution, he developed the idea of the Pan-Turkism Socialist State against Russian imperialism and Slavic nationalism. Described as the "father of the third world" by some thinkers, Galiev shaped his system proposal by discussing the concepts of Pan-Turkism, Islamism and Socialism in his theory. The aim of this study is to examine the developments in which Mirsaid Sultan Galiev's world of ideas was shaped and to open the Pan-Turkism Socialist State project to discussion. For this purpose, the articles written by the thinker in the newspapers and the ideas he defended in the congresses were examined by using the text analysis method.

Anahtar Kelimeler

Islamic Socialism, Jadidism, Mirsaid Sultan Galiev, Pan-Turkism Socialist State, Russian Revolution.

Kaynakça

• AÇA, M. (2014). "Çarlık Rusya’sı ve Sovyetler Birliği’nde Yeni Ulusların İnşası Adına Tatar Nüfuzunu Kırma Girişimleri", s. 219-242, (Ed.) BAYRAM B., Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı, Kırklaerli Üniversitesi Yayınları, Kırklareli.
• AĞAOĞULLARI, M. A. (2009). "Thomas Hobbes: Ölümlü Tanrı", s.163–281, (Ed.) AĞAOĞULLARI, M. A. & KÖKER, L., Kral-Devlet ya da Ölümlü Tanrı, İmge Kitabevi, Ankara.
• BAKER, M. R. (2014). "Did He Really Do It? Mirsaid Sultan-Galiev, Party Disloyalty, and the 1923 Affair", Europe-Asia Studies, 66(4): 590–612.
• BENNINGSEN, A. A., & WIMBUSH, S. E. (1995). Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinde Milli Komünizm, (Çev.) TANATAR, B., Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• BENNINGSEN, A., & QUELQUEJAY, C. (2005). Sultan Galiyev ve Sovyet Müslümanları, (Ed.), UZEL, N, (Çev.) TOPALOĞLU, M. F., Elips Kitap, Ankara.
• CİHANGİR, E. (2006). Sultan Galiyev Davası. (Çev.) ACALOĞLU, A., Doğu Kütüphanesi, İstanbul.
• DUMAN, O. Ş. (1999). Doğu-Batı Meselesi ve Sultan Galiyev. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• EMİRHANOV, R. (2005). "İsmail Gaspıralı ve Tatar Toplumunda Yenileşme Hareketi (19. yy. sonu - 20. yy. başı)", Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(3): 71–83.
• ERDEM, D. F. (2011). "Mazlumların Kuramcısı ve Stratejisti: Sultan Galiyev", Karadeniz Araştırmaları, 28(Kış): 85–113.
• FILATOV, S. (1998). "Tatarstan: At the crossroads of Islam and orthodoxy" Religion, State and Society, 26(3–4): 265–277.
• GALİYEV, S. (1998). Sosyalist Turan ve Doğu Birliği, (Çev.), GÜRSES, H.B., Doğu Kitabevi, İstanbul.
• GÖKGÖZ, S. S. (2004). "Sultan Galiyev ve 1917-1923 Milliyetler Siyaseti", Modern Türklük Araştırmaları, 1(Kasım): 64–74.
• GUADAGNOLO, G. (2013). "“Who am i?": Revolutionary narratives and the production of the minority self in the early soviet era", Region: Regional Studies of Russia, Eastern Europe, and Central Asia, 2(1): 69–93.
• HAMZIC, V. (2016). "Mir-Said Sultan-Galiev and the idea of Muslim Marxism: empire, Third World(s) and praxis", Third World Quarterly, 37(11): 2047–2060.
• HEYWOOD, A. (2014). Siyasi İdeolojiler. (Çev.) BAYRAM, A. K., TÜFEKÇİ, Ö., İNAÇ, H., AKIN, Ş. & KALKAN, B., (3.Baskı), Adres Yayınları, Ankara.
• HUDYAKOV, M. (2018). Kazan Hanlığı Tarihi, (Çev.) İSHAKİ, A., (2.Baskı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• LAZZERINI, E. J. (1973). Ismail Bey Gasprinskii and Muslim Modernism in Russia, 1878-1914, P.hD., University of Washington, Washington.
• LENIN, V. I. (2003). Emperyalizm: Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, (Çev.) SÜREYA, C. Sol Yayınları, Ankara.
• METİN, A. (2014). "Sosyalizmde Ulusal Sorunun Gali̇yev Üzerinden Okunması", Karadeniz Araştırmaları, (43): 71–85.
• REYHAN, H. (2010). Doğunun Büyük Devrimcileri Mollanur Vahidov - Sultan Galiyev, Alter Yayıncılık, Ankara.
• SCHUMACHER, P., KIEL, D. C., & HEILKE, T. W. (1996). Great Ideas/Grand Schemes Political Ideologies in the Nineteenth and Twentieth Centuries, The McGraw-Hill Companies, Inc., New York.
• TELLAL, E. (2001). "MiRSAiD SULTAN GALiYEV", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 28(Ocak): 105–133.
• YEL, S. (1999). "Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti’nin Kuruluşunda Türkiye’nin Yardımları İlhak Amacına mı Yönelikti?" Ankara Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 6(24): 563–578.
• YELOK, V. S. (2013). "Feyzullah Hocayev ve Cedit Hareketi", s. 423–428, (Ed.) OKUMUŞ, E., Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, Eskişehir.