COVİD-19 SALGINININ BIST100 ENDEKSİNDE YER ALAN ŞİRKETLER ÜZERİNE ETKİSİ: VERİ ZARFLAMA ANALİZİ UYGULAMASI

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 1, 15 - 29, 31.01.2022

Fatma Yayla Gökhan Özer

Öz

Bu çalışmada, Borsa İstanbul’da işlem gören, en yüksek işlem hacmine sahip 100 şirketin (BIST100) etkinlik analizleri yapılarak Covid-19 salgınının bu işletmeler üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Covid-19 salgını 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “pandemi“ olarak nitelendirilmiştir. Ülkemizde de ilk vakanın görüldüğü 11 Mart 2020 tarihinden itibaren hızla yayılmıştır. Salgın küresel bir sağlık krizi olmasının yanı sıra sosyal ve ekonomik krizin de zeminini hazırlamıştır. Bu açıdan, salgının etkisini araştırmak önemli hale gelmiştir.
İlk altı aylık dönemde gerek salgının seyri, gerekse alınan ekonomik önlemlerin zamanlaması dikkate alındığında, şirketler üzerinde gerçekleşen etkinin son derece önemli olduğu izlenmektedir. Bu etkinin boyutunun belirlenebilmesi için BIST100 endeksinde yer alan işletmelerin 2018, 2019, 2020 yıllarına ait ilk altı aylık dönemlerinin mali tablolarından faydalanarak, Veri Zarflama Analizi (VZA) tekniği kullanılarak etkinlik analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda 2020/2.dönem ile 2018/2.dönem kıyaslandığında işletmelerin %70’inin, 2020/2.dönem ile 2019/2.dönem dikkate alındığında ise, işletmelerin %64’ünün etkinlik oranlarında düşüş olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Bist100, Veri Zarflama Analizi (VZA)

Kaynakça

• 1. Bakırcı, F., Eslamian Shiraz, S. ve Sattary, A. (2014). “BIST da Demir, Çelik Metal Ana Sanayii Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performans Analizi: VZA Süper Etkinlik ve TOPSIS Uygulaması” Ege Akademik Bakis (Ege Academic Review), 14(1):9–19. https://doi.org/10.21121/eab.20141418063
• 2. Bardi, Ş. (2020). “Veri Zarflama ve Veri Madenci̇li̇ği̇ ile Bi̇st Gida İçecek Endeksi̇ Kapsamindaki̇ Fi̇rmaların Etki̇nli̇k Anali̇zi̇”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(Ek):185–189.
• 3. Bayraktar, A. (2020). “COVID 19 Pandemisinin Finansal Etkileri: BİST İmalat Sektörü Uygulaması”, Turkish Studies, 15(8):3415-3427.
• 4. Boussofiane, A., Dyson, R. G., & Thanassoulis, E. (1991). “Applied data envelopment analysis”, European Journal of Operational Research, 52(1): 1–15.
• 5. Çanakçıoğlu, M. ve Küçükönder, H. (2020). “Borsa İstanbul’daki Çimento İşletmelerinin Etkinlik ve Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Analizi”, Muhasebe ve Denetime BAKIŞ, 61: 165–192.
• 6. Cavlak, H. (2020). “Covid-19 Pandemisinin Finansal Raporlama Üzerindeki Olası Etkileri: BİST 100 Endeksi’ndeki İşletmelerin Ara Dönem Finansal Raporlarının İncelenmesi” Gaziantep University Journal of Social Sciences, 2020 (Special Issue):143-168.
• 7. Çıtak, L. ve İltaş, Y. (2017). “Ar-Ge Yatırımlarının Finansal Performans Üzerindeki Etkisi Ve Bist Teknoloji Endeksi Firmalarının Etkinliklerinin Değerlendirilmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 76:239–254.
• 8. Contuk, F.Y. (2021). “Covid -19'un Borsa İstanbul Üzerindeki Etkisi: Bir ARDL Sınır Testi Modeli”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 89: 101–112.
• 9. Cooper, W., Seiford, L., & Zhu, J. (2004). Handbook on Data Envelopment Analysis, Kluwer Academıc Publıshers, Boston.
• 10. Dizkırıcı, A. S. (2014). “Borsa İstanbul Gıda, İçecek Endeksine Kote İşletmelerin Finansal Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Ölçümü ve Malmquist Endeksine Göre Karşılaştırılması”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 63:151–170.
• 11. Doğan, E., Işık, S. ve Sandalcı, M. (2007). “Günlük Buharlaşmanın Yapay Sinir Ağları Kullanarak Tahmin Edilmesi”, İMO Teknik Dergi, 4119–4131.
• 12. Ertuğrul, İ. ve Tuş Işık, A. (2008). “İşletmelerin VZA ile Mali Tablolarına Dayalı Etkinlik Ölçümü: Metal Ana Sanayiinde Bir Uygulama”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 10(1): 201–217.
• 13. Gedik, A. (2020). “Ekonomik Kalkınmada Bilişim Sektörünün Etkinliği Üzerine Bir Uygulama”, Sosyal Çalışmalar Üzerine Akademik Perspektif Dergisi, 1: 67–83.
• 14. Günay, B. (2015). “BİST’de İşlem Gören Kobi Gıda İşletmelerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Etkinliklerinin Ölçülmesi”, Akademik Bakış Dergisi, 47: 16–34.
• 15. Karadeniz, E. (2019). “Türkiye ve Rusya Arasındaki Uçak Krizinin Borsa İstanbul Turizm İşletmelerinin Finansal Performansına Etkilerinin Analizi”, Turizm Akademik Dergisi, 6(1):61-75.
• 16. Kaya, A. ve Coşkun, A. (2016). “VZA ile İşletmelerde Etki̇nli̇ği̇n Ölçülmesi̇ : Bi̇st Gıda, İçki̇ ve Tütün Sektöründe Bi̇r Uygulama”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1): 231–242.
• 17. Kaya, A. ve Gülhan, Ü. (2010). “Küresel Finansal Krizin İşletmelerin Etkinlik Ve Performans Düzeylerine Etkileri: 2008 Finansal Kriz Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 11:61-89.
• 18. Kehribar, Ö., Karademir, F. ve Evci, S.(2021). “İşletmelerin COVID-19 pandemisi sürecindeki finansal performanslarının Entropi ve MAIRCA yöntemleri ile değerlendirilmesi: BIST gıda, içecek endeksi örneği”, bmij (2021) 9 (1):200-214
• 19. Köse, A. ve Çekici, D. (2016). “BİST Sınai Endeksi ’nde Yer Alan Şirketlerin Finansal Performans Analizi”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2): 145–182.
• 20. Özçelik, F. ve Avcı Öztürk B. (2019). “Girdi Olarak Maliyetlere Yönelik Veri Zarflama Analizi Modelleri İle Göreli Etkinlik Analizi”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11 (2): 1011-1028.
• 21. Özdağoğlu, A. (2015). “Bilişim Sektöründeki Şirketlerin Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi”, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi, 22(2): 331–340.
• 22. Özdemir, L. (2020). “Covid-19 Pandemisinin Bist Sektör Endeksleri Üzerine Asimetrik Etkisi”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3):546-556.
• 23. Park, K. S., & Park, K. (2009). “Measurement of multiperiod aggregative efficiency”, European Journal of Operational Research, 193(2):567–580.
• 24. Patır, S. (2007). “Doğrusal Programlamada Primal ve Dual İlişkisinin İrdelenmesi ve Bir Örnek Uygulaması”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(21):172–191.
• 25. Sarı, Z. (2015). Veri Zarflama Analizi ve Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• 26. Şengül, Ü. (2020). “BIST 100 de Yer Alan Ana Metal Sanayi Firmalarının Veri Zarflama Analizi İle Performans Ölçümü”, Journal of Life Economics, 7(2): 161–176.
• 27. Soylu, N. (2020). “Entelektüel Sermaye Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi: BİST Teknoloji Şirketlerine Yönelik Bir Araştırma”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 673738(85):269–286.
• 28. Sönmezler, G. ve Gündüz, İ.O. (2021). “Covid-19 Pandemi Sürecinin BİST-30 Hisse Senetlerine Etkilerinin Karışıklık Matrisi ile Analizi”, Maliye ve Finans Yazıları, 115:51-70.
• 29. Talluri, S. (2000). “Data Envelopment Analysis : Models and Extensions”, Decision Line, May, 8–11.
• 30. Temur, A.S. (2021). “Covid-19 Finansal Kriz Mi? Borsa İstanbul (Bıst) Üzerindeki Etkilerinin Geçmiş Finansal Krizlerle Karşılaştırılması”, International Conference on Economics Turkish Economic Association
• 31. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (b.t.). GSYH Büyüme Oranları (Bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişim). https://www.sbb.gov.tr/buyume/ Erişim tarihi (01.02.2021)
• 32. Weekly epidemiological update - 29 December 2020. (2020, December 29). Retrieved February 1, 2021, from https://www.who.int/publications/m/item/weekly-epidemiological-update---29-december-2020
• 33. Yaşar, F. ve Yavuz, S. (2017). “İmalat İşletmelerinde Etkinlik Ölçümü : BIST 100 Örneği”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7:193–220.
• 34. Yavuz, S. ve Deveci, M. (2012). “İstatiksel Normali̇zasyon Tekni̇kleri̇ni̇n Yapay Si̇ni̇r Ağın Performansına Etki̇si̇”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 40:167–187.
• 35. Yıldırım, Ö. (2020, Mart 17). Tez-Koop-İş'ten koronavirüse karşı AVM'ler için önlem çağrısı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tez-koop-isten-koronaviruse-karsi-avmler-icin-onlem-cagrisi/1769103
• 36. Zhu, J. (2001). “Super-efficiency and DEA sensitivity analysis”, European Journal of Operational Research, 129(2):443–455.