İÇ KONTROL SİSTEMİNİN COSO STANDARTLARINA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ: PERAKENDE SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 3, 461 - 476, 31.07.2022

Ayşenur Erdoğan , Hakan Özçelik

Öz

Yaşanan finansal skandallar, organizasyonların büyüyen ekonomik yapı ve iş hacimleri, üst yönetimin organizasyona daha hakim olma isteği gibi birçok nedenle ortaya çıkmış olan COSO standartları, diğer sektörler açısından olduğu gibi, perakende sektörü için de etkin bir iç kontrol sistemini kurabilmek adına en önemli rehberlerden biri olmuştur. COSO standartları; kontrol ortamı, risk değerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişi ile izleme bileşenlerinden oluşmaktadır.
Çalışmanın amacı, perakende sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin iç kontrol sistemlerinin COSO standartlarına uyumlarının değerlendirilmesi ve COSO standartlarına uyum düzeyinin şirket türü ve iç denetim biriminin varlığı yönünde farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılmasıdır. Amaç kapsamında Antalya ve Isparta illerindeki perakende sektöründe faaliyet gösteren işletmelerinin COSO standartlarına uyum dereceleri değerlendirilmiştir. Sektördeki işletmelerin iç kontrol sistemlerinin COSO standartlarına uyum açısından, şirket türü ve iç denetim biriminin varlığına göre anlamlı bir farklılaşmanın olup olmadığının tespit edilmesi için hipotezler geliştirilmiş ve test edilmiştir.
Çalışma sonucunda, perakende sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin iç kontrol sistemlerinin kontrol ortamı ve kontrol faaliyetleri bileşenleri açısından çok yüksek düzeyde, risk değerlendirme, bilgi ve iletişim ile izleme bileşenleri açısından yüksek düzeyde COSO standartları ile uyumlu oldukları gözlemlenmiştir. Perakende sektörü işletmeleri iç kontrol sistemlerinin COSO standartlarına uyum derecelerinde şirket türüne göre farklılık olmadığı, iç denetim birimi açısından ise; risk düzeyine uyum derecesinde iç denetim biriminin varlığının etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İÇ KONTROL, COSO STANDARTLARI, PERAKENDE SEKTÖRÜ

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SYL-2018-6933

Kaynakça

• Altay, S. Ö. (2011). Turizm İşletmelerinde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin İncelenmesi ve Bir Uygulama. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Aytaç, A. (2014). İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin Değerlendirilmesi ve Bir Uygulama. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Badara, M. S. (2013). Impact of the Effective Internal Control System on the Internal Audit Effectiveness at Local Government Level. Journal of Social and Development Sciences, 4(1), 16-23.
• Baş, T. (2013). Anket (7. Baskı b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Büyükçoban, A. (2015). Kobilerde İç Kontrol Sisteminin Hileyi Önlemedeki Rolü. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Bozkurt, M. (2010) İyi Mali Yönetimin Gerçekleştirilmesinde İç Kontrol ve Denetim. Dış Denetim, Temmuz- Ağustos- Eylül, 131-138.
• Can, E. N. (2014). Hastane İşletmeciliğinde İç Kontrol Sisteminin Etkinliği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Çelen, E. (2017). Perakende Gıda Zincirlerinde İç Kontrol Sistemi, Etkinliği ve Bir Uygulama. İstanbul: Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Çiçekay, H. ve Demir, M. (2021). İşletmelerde COSO İç Kontrol Modeli ve Muhasebe Bilgi Sistemine Yönelik Uygulamaların Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(4), 3801-3820.
• COSO. (2013). COSO Internal Control - Integrated Framework https://www.coso. Org/Documents/990025P-Executive-Summary-final-may20.pdf. Erişim Tarihi: 03.01.2019.
• Dal, B. (2016). İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi ve İyileştirilmesine Yönelik Öneriler. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Gülal, Ö. S. (2013). İç Kontrol Sistemi ve Bir Otel İşletmesinde Uygulanması: Dedeman Kapodokya Oteli'nde Uygulama. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Güner, M. (2009). Kamu İdarelerinin Etkin Yönetiminde İç Kontrol Uygulamalarının Rolü. Maliye Dergisi(157), 183-195.
• Hamdani, R., & Albar, A. R. (2016). Internal controls in fraud prevention effort: A case study. Jurnal Akuntansi dan Auditing Indonesia, 20(2), 127.
• Hermanson, D. R., Smith, J. L., & Stephens, N. M. (2012). How Effective are Organizations' Internal Controls? Insights into Specific Internal Control Elements. American Accounting Association- Current Issues Autiding, 6(1), A31-A50.
• Karakaya, G. (2016). Çalışan Hileleri ve İç Kontrol İlişkisi. Vergi Sorunları Dergisi (330), 159-172.
• Kaya, E. (2018). Üretim İşletmelerinde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin Belirlenmesi Kocaeli ili Örneği. Yozgat: Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kewo, C. L., & Afiah, N. N. (2017). Does the Quality of the Financial Statement Affected by Internal Control System and Internal Audit? International Journal of Economics and Financial Issues, 7(2), 568-573.
• Çil Koçyiğit, S., Karacan, G. ve Atalay, B. (2021). Sağlık Sektöründe Özel Bir Hastanenin COSO İç Kontrol Modeli Bileşenleri Çerçevesinde İncelenmesi, Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, 6 (5), 236-250.
• Özçetin, N. (2017). Süt Üretim İşletmelerinde Risk Yönetimi ve İç Kontrol: Bir Araştırma. Kayseri: Erciyes Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Özgan, H. ve Akıncı, E. (2011), Okul Süreç Danışmanlığı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8 (1), 1131-1149.
• Özhan, A. (2014). KOBİ'lerde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin Değerlendirilmesi: Kayseri'deki İmalat Sanayi İşletmelerinde Bir Araştırma. İstanbul: Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Turan, Ş. (2017). İşletmelerde İç Denetim Fonksiyonu ve Örnek bir Uygulama. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Tüm, K., & Reyhanoğlu, M. (2015). İç Kontrol Sisteminin Örgüt Kültürünü Belirlemesindeki Rolü. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(31), 395-422.
• Türedi, H., Gürbüz, F., & Alıcı, Ü. (2014). COSO Modeli: İç Kontrol Yapısı. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 11(42), 141-155.
• Türedi, H. & Koban, A.O. (2016). COSO İç Kontrol Modelinde Risk Değerlendirme Faaliyetleri. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12 (46), 155-177.
• Yetiş, Z. (2017). İç Kontrol Sisteminin İşletme Performansı Üzerindeki Etkisi: Otel İşletmeleri Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım, S. (2014). İç Kontrol İle İç Denetimin Etkinliğinin Dış Denetim Süresine Etkisi. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.