Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Harf İnkılabı

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 98 - 118, 03.12.2024

Şengül Büyükboyacı

https://doi.org/10.33710/sduijes.1571007

Öz

Türkler İslamiyet’in kabulünden sonra Arap harfleri kullanılmaya başlamıştır. Ancak, bu alfabe Türkçenin seslerini tam olarak yansıtmakta yetersiz kalmıştır. Arap harfleriyle okuma yazma öğrenmenin zorluğu ise okur-yazar oranının düşük kalmasında önemli bir rol oynamıştır. İlk defa Latin harflerini kullanma düşüncesi II. Meşrutiyet döneminde gündeme gelmiştir. Bu dönemden itibaren de yazı, dil, alfabe konularında tartışmalar başlamıştır. Fakat konuya İslami açıdan bakılmış ve dönemin Şeyhülislamının da fetvasıyla bu çalışmalar sekteye uğramıştır. Buna rağmen harf değişikliği ile ilgili mesele önemini kaybetmemiş öyle ki Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda olduğu dönemde dahi bununla ilgili tartışmalar sürmüştür. Cumhuriyet dönemine kadar zaman zaman yoğunlaşan yazının sadeleştirilmesi ya da alfabenin değiştirilmesi tartışmaları, Cumhuriyet’in ilk yıllarında da devam etti. Bu tartışmaların sonucunda Atatürk, alfabe değişikliğini devrimleri arasına alarak 1928 yılında harf inkılabını hayata geçirdi. Bu devrimle birlikte okuma yazmayı kolaylaştırmak, Türk halkının eğitim ve kültür seviyesini yükseltmek, milli bir kültür oluşturmak ve modern uygarlık seviyesine ulaşmak hedeflendi. Harf inkılabı başarıyla uygulanarak bu hedeflere ulaşılmıştır. Bu çalışmada Tanzimat ile başlayıp 1 Kasım 1928’de yeni Türk harflerinin kabul edilmesiyle neticelenen Harf İnkılabı ve Atatürk’ün bu konudaki çalışmaları yorumlanmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alfabe, Latin Alfabesi, Harf İnkılabı, Atatürk

The Alphabet Reform From The Ottoman Empire To The Republic Of Turkey

Öz

After the adoption of Islam, the Turks began using the Arabic script. However, this alphabet was insufficient in accurately reflecting the sounds of the Turkish language. The difficulty of learning to read and write using the Arabic script played a significant role in keeping literacy rates low. The idea of adopting the Latin alphabet was first introduced during the Second Constitutional Era. From this period onward, discussions on writing, language, and the alphabet began. However, these efforts were hindered due to religious concerns, and with a fatwa from the Sheik al-Islam of the time, the progress was stalled. Nevertheless, the issue of alphabet reform did not lose its importance, and debates on this topic continued even during the Ottoman Empire’s involvement in World War I. Discussions on simplifying the script or changing the alphabet persisted until the early years of the Republic. As a result of these debates, Atatürk included the alphabet reform in his revolutionary agenda, and in 1928, he implemented the Harf İnkılabı (Alphabet Reform). The primary goals of this reform were to make literacy easier, raise the educational and cultural level of the Turkish people, establish a national culture, and move toward modern civilization. The Alphabet Reform was successfully executed, and these objectives were achieved. This study analyzes and evaluates the Alphabet Reform, which began with the Tanzimat period and culminated in the adoption of the new Turkish alphabet on November 1, 1928, along with Atatürk's efforts in this area.

Anahtar Kelimeler

Alphabet, Latin alphabet, Alphabet Reform, Atatürk

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2002). Cumhuriyet döneminde Türkçe. Türkler (Cilt XVIII, ss. 19). Yeni Türkiye Yayınları.
• Akçay, M. (2007). İkinci Meşrutiyet döneminde harf ihtilafları ve ıslah çalışmaları. Tarih ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 23(4), 125–138.
• Akçay, Y. (2007, Nisan). Osmanlı dönemi alfabe tartışmaları bağlamında Dr. İsmail Hakkı Bey ve Islah-ı Huruf Cemiyeti. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 2.
• Aslan, A. (2009). Türk dünyasında ortak alfabe çalışmaları ve Latin alfabesi. Uluslararası Türk Dünyası Kongresi Bildirileri, 19–25.
• Aslan, T. (2008). Siyasi, sosyal ve kültürel açıdan Atatürk’ün liderliği üzerine bir deneme. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 32(2), 241-261.
• Aslan, S., & Yılmaz, A. (2001). Modernizme bir başkaldırı projesi olarak postmodernizm. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 93-108.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II. (1997). 272-274.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. (1991). T.T.K. Basımevi, 590.
• Atay, F. R. (n.d.). Çankaya (Cilt II). Dünya Yayınları.
• Boyacıoğlu, R. (2001). Harf Devrimi ve sağladığı kolaylıklar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 50, 17.
• Buluç, S. (1981). Osmanlılar devrinde alfabe tartışmaları. Harf Devrimi'nin 50. Yılı Sempozyumu (ss. 47). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1930). Türkoloji Kongresi üzerine notlar. Türk Dili ve Edebiyatı Mecmuası, 5(3), 45–60.
• Canbolat, M. (1981). Arap yazılı Türk alfabesinin gelişmesi. Harf Devrimi'nin 50. Yılı Sempozyumu (ss. 52). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Celal Nuri. (1915). Tarih-i tedenniyat-ı Osmaniye. İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası ve Kitabevi.
• Celal Nuri. (1926). Türk İnkılabı. İstanbul: Suhulet Kütüphanesi.
• Çelik, Â. (2009). Harf İnkılabına giden süreç (1923-19328) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Demirci, H. (2011). Türkoloji Kongresi ve ortak alfabe çalışmaları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 31(2), 360–375.
• Demirci, Ü. Ö. (2011). Türk dünyasında Latin alfabesine geçiş süreci (geçmişten günümüze). Türk Yurdu Dergisi, 31(287), 225-229.
• Dilmen, G. (1983). Yazıda devrim. Harf İnkılabı Sempozyumu (1978). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Doğaner, Y. (2005). Elifba’dan alfabeye: Yeni Türk harfleri. Modern Millet Mektepleri Teşkilatı Talimatnamesi. Ankara: Hakimiyet-i Milliye Matbaası.
• Doğaner, Y. (2010). Bir modernleşme modeli olarak Atatürk inkılâpları. Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, 4(1), 153-187.
• Dönmez, C. (2011). Atatürk ve harf inkılabı. ATAM Dergisi, 79(27), 37-70.
• Ergün, M. (1997). Atatürk devri Türk eğitimi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Giritli, İ. (1988). Harf İnkılâbı ve Atatürk. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5(13), 31.
• Hakimiyet-i Milliye. (1923, Mart 5).
• Haydar, A. (1924). Arap ve Latin harfleri. Milli Mecmua, 1(12), 186.
• İnan, A. (1991). M. Kemal Atatürk'ün Karlsbad hatıraları. Türk Tarih Kurumu.
• Kansu, M. M. (1966). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber (Cilt I). Ankara.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1984). Politikada 45 yıl. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Katırcı, A. (2004). Harf devrimine yönelik çalışmalar, devrimin gerçekleşmesi ve uygulanışı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Kılıç, F. (2017). Yeni Türk alfabesinin yaygın eğitim yoluyla öğretilmesi. A.Ü. Atatürk Yolu Dergisi, 61, 211.
• Korkmaz, Z. (1992). Atatürk ve Türk dili belgeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2004). Atatürkçü düşüncede Türk dilinin yeri. Atatürkçü Düşünce El Kitabı I, 205. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Levent, A. S. (1972). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lewis, G. (2002). The Turkish language reform: A catastrophic success. Oxford University Press.
• Maarif Vekâleti Mecmuası. (1929). S. 17, Devlet Matbaası, İstanbul, 1929, s.20.
• Oğuzkan, T. (1981). Yeni Türk harflerine geçişte Atatürk. B. Ü. Uluslararası Atatürk Konferansları, İstanbul.
• Ortaç, S. (1985). Halkın eğitimine hizmet edenler (s.49). Ankara.
• Ortaylı, İ. (1977). Tarihsel ve toplumsal nedenleriyle Türk Harf Devrimi. Atatürk döneminin ekonomik ve toplumsal sorunları (1923-1938) (s.407-408). İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2007). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. Timaş Yayınları.
• Özdemir, E. (1978). Yazı devriminin getirdikleri. Türk Dili, 326(38), 540-547.
• Paçacıoğlu, B. (1990). Sivas basınında harf inkılâbı (s.15, 16). Sivas.
• Resmî Gazete. (1928, Kasım 24). S.1048.
• Sadoğlu, H. (2003). Türkiye’de ulusçuluk ve dil politikaları (s.224). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Safa, P. (1988). Türk inkılabına bakışlar. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Sarı, M., & Gedik, H. (2014). Türkiye’de harf devrimi öncesinde basına yansıyan görüşler. Turkish Studies, 9(7), 486.
• Sarısaman, S. (2006). Taşrada harf inkılabının uygulanışı (Afyonkarahisar örneği). AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Atatürk Özel Sayısı), 3(8), 93-135.
• Şentürk, A. (2012). Harf inkılapçılığı ve uygulanışında basının rolü. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 27-44.
• Şimşir, B. N. (1992). Türk yazı devrimi. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TTK Yayınları.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi. (1928). D.3, C.19, s.106.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi. (1928). C.5, Birinci İnikat, 1.11.1928, s.13.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi. (1928). C.5, Üçüncü İnikat, 8.11.1928, s.40.
• Togan, Z. V. (1969). Hatıralar: Türkistan ve diğer Müslüman Doğu Türklerinin alfabe reform çabaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tongul, N. (2004). Türk Harf İnkılâbı. A.Ü. Atatürk Yolu Dergisi, 33-34.
• User, H. Ş. (2006). Başlangıçtan günümüze Türk yazı sistemleri (s.367). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ülkütaşır, Ş. (2009). Atatürk ve Harf Devrimi. TDK.
• Vatan Gazetesi. (1924, Mart 19).
• Yalçın, H. C. (1936, Kasım 3). Harf meselesi üzerine görüşler. Tan Gazetesi.
• Yazıksız, N. A. (1926). Türkoloji Kongresi ve Türk dünyasıyla kültürel bağlar. Cumhuriyet Gazetesi, 15 Ağustos.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, S. (2010). Celal Sahir Erozan ve Falih Rıfkı Atay’ın kaynaklarda rastlanmayan bir eseri: Yeni Kitap. Turkish Studies, 4(5), 1632-1653.
• Zürcher, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.