Türkiye’de Hastane Verimliliğinin Meta Analiz Yöntemiyle Tespit Edilmesine Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 24 - 32, 03.03.2020

Arzu Yiğit

Öz

Amaç: Verimlilik ve etkinlik hem sağlık sektöründe hem de diğer sektörlerde önem
ve öncelik verilen ve sürekli gündemde olan bir kavramlardır. Sağlığa ayrılan
kaynakların büyük bir çoğunluğu sağlık sistemi içerisinde hastanelere tahsis
edilmektedir. Bu nedenle sağlık sisteminin finansal sürdürülebilirliğini
sağlamada hastanelerin verimli olarak sağlık hizmeti sunması gerekmektedir. Bu
araştırmanın amacı, Türkiye’de sağlık kuruluşlarının teknik verimliliğini meta
analiz yöntemiyle tespit etmektir.

Materyal-Metot: Araştırma kapsamında Türkiye’de 2000-2018 yılları arasında sağlık
kurumlarının teknik verimliliği VZA yöntemi ile tespit eden çalışmaların
literatür tarama stratejilerine göre sistematik taraması yapılmıştır.
Araştırmada kalite değerlendirilmesi yapılmış ve elde edilen çalışmalar meta
analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Meta analize dahil edilen çalışmaların homojenliğini
test etmek Cochrane Q istatistiği ve I² değerleri hesaplanmıştır.
Yayın yanlılığı huni grafiği, Egger’s linear regression testi ile Begg ve
Mazumdar sıra korelasyonları istatistiği ile analiz edilmiştir.

Bulgular: Rastgele etkiler modelinde yürütülen araştırmada
hastanelerin verimlilik skoru 0,82 (G.A; 0,78-0,86; p<0,05 ) olarak tespit
edilmiştir. İncelenen çalışmaların
Sağlık Bakanlığı, Özel, Üniversite ve Karma mülkiyet durumu (Qb = 9,67;  p>0,05) ve yayın türünün (Qb = 3,88;  p>0,05) moderatör rol oynamadığı
saptanmıştır. Ayrıca analizler sonucu yayın yanlılığının olmadığı tespit
edilmiştir.

Sonuç: Yapılan meta analiz sonucunda Türkiye’de hastanelerin teknik
verimlilik skoru 0,82 olarak tespit edilmiştir. Verimlilik skorunda bir
birimlik artış sağlık sisteminin sürdürülebilirliğine büyük katkı
sağlayacaktır. Bu nedenle araştırmanın makro, mezo ve mikro düzeyde sağlık politikası
belirleyicilerine ve bu alanda çalışma yapan araştırmacılara katkı sağlayacağı düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

Meta analiz, hastane

Kaynakça

• 1. Yiğit V, Yiğit A. Üniversite Hastanelerinin Finansal Sürdürülebilirliği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2016;8(16):253.
• 2. Smith, P.C. Measuring Health System Performance. Eur J Heal Econ. 2002;3(3):145–8.
• 3. Kavuncubaşı, Ş., Ersoy K. Hastanelerde Teknik Verimlilik Ölçümü. Amme İdaresi Derg. 1995;28(3):77–92.
• 4. Karadayi MA, Karsak EE. Imprecise DEA Framework for Evaluating the Efficiency of State Hospitals in Istanbul. In: Proceedings of the World Congress on Engineering. London, U.K; 2014. p. 0–5.
• 5. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. On Bi̇ri̇nci̇ Kalkinma Planı (2019-2023). Ankara; 2019.
• 6. Özcan YA. Quantitative Methods in Health Care Management: Techniques and Applications. Second. Vol. 36, Technometrics. San Francisco: Jossey-Bas; 2009.
• 7. Sherman, H. D., Zhu J. Service Productivity IVIanagement Improving Service Performance using Data Envelopment Analysis (DEA). Newyork: Springer Science&Business Media; 2006.
• 8. Kutlar, A., Bakırcı F. Veri Zarflama Analizi (Data Envelopment Analysis DEA) Teori ve Uygulama. Ankara: Orion Kitabevi; 2018.
• 9. Özcan YA. Health Care Benchmarking and Performance Evaluation An Assessment using Data Envelopment Analysis (DEA). International Series in Operations Research & Management Science. USA: Springer International Publishing; 2014.
• 10. Şener M, Yiğit V. Sağlık Si̇stemleri̇ni̇n Teknik Veri̇mli̇li̇ği̇: OECD Ülkeleri̇ Üzeri̇nde Bi̇r Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2017;1(26):266–90.
• 11. Yiğit, V., Yiğit A. Üniversite Hastanelerinin Finansal Sürdürülebilirliği - Financial Sustainability of University Hospitals. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2016;8(16):253–73.
• 12. Hadley J, Zuckerman S, Iezzoni LI. Financial pressure and competition. Changes in hospital efficiency and cost-shifting behavior. Med Care. 1996;34(3):205–19.
• 13. Karsak, E. E., Karadayı MA. Imprecise DEA Framework for Evaluating Health Care Performance of Districts. Kybernetes. 2017;46(4):706–27.
• 14. Araújo, C., Barros, C. P., Wanke P. Efficiency determinants and capacity issues in Brazilian for-profit hospitals. Health Care Manag Sci. 2014;17(2):126–38.
• 15. Torabipour, A., Najarzadeh, M., Arab, M., Faarzianpour, F., Ghasemzadeh R. Hospitals productivity measurement using data envelopment analysis technique. Iran J Public Health. 2014;43(11):1576–81.
• 16. Uçkun, N., Şahin Ü. Kamu Hastaneleri Birlikleri Verimlilik Değerlendirmesinde Verimlilik Karnesi Uygulaması. Int J Soc Sci Educ Res. 2016;2(1):302–13.
• 17. Yiğit, V., Ağırbaş İ. Hastane İşletmelerinde Kapasite Kullanım Oranının Maliyetlere Etkisi: Sağlık Bakanlığı Tokat Doğum ve Çocuk Bakımevi Hastanesinde Bir Uygulama. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2004;7(2):141–62.
• 18. Arslan, E., Önder, N. T., Kayalı, S., Keskin, Z., Yiğit Ö. Kamu Hastanelerinde Branş Bazında Hasta Başı Maliyet Analizi ( İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi Örneği ). Sağlık Akad Derg. 2015;2(1):40–52.
• 19. Kavuncubaşı Ş, Ersoy K. Hastanelerde Teknik Verimlilik Ölçümü. Amme İdaresi Derg. 1995;28(3):77–92.
• 20. Cantor VJM, Poh KL. Integrated Analysis of Healthcare Efficiency: A Systematic Review. J Med Syst. 2018;42(1).
• 21. Kılıçkap M. Meta-analizleri nasıl yorumlayalım: Türkiye’de kardiyovasküler risk faktörlerine yönelik yapılan meta-analizlerin metodolojik açıdan değerlendirilmesi. Turk Kardiyol Dern Arş. 2018;46(7):624–35.
• 22. Akgöz S, Ercan İ, Kan İ. Meta-Analizi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Derg. 2004;30(2):107–12.
• 23. Dinçer S. Eğitim Bilimlerinde Uygulamalı Meta-Analiz. Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti, Ankara; 2004.
• 24. Drummond MF, Sculpher MJ, Torrance GG, O’Brien BJ, Stoddart G l. Method for the Economic Evaluation of Healthcare Programs. Oxford University Press.New York. 2005.
• 25. Hollingsworth B. The measurement of efficiency and productivity of health care delivery. Health Econ. 2008;17(10):1107–28.
• 26. Bakioğlu A, Özcan Ş. Meta Analizi. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., Ankara; 2016. 272 p. 27. Deeks JJ, Higgins JP, Altman DG. Analysing Data and Undertaking Meta-Analyses. In: Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions: Cochrane Book Series. 2008.
• 28. Higgins JP, Thompson SG, Deeks JJ, Altman DG. Measuring inconsistency in meta-analyses. BMJ. 2003;327:557–60.
• 29. Aslan Ş, Mete M. Performans Ölçümünde Veri Zarflma Anali̇zi̇Yöntemi̇: Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Doğum ve Çocuk Hastaneleri Örneği. İÜ, İşletme Fakültesi İşletme Derg. 2007;36(1):44–63.
• 30. Atılgan E. The Technical Efficiency of Hospital Inpatient Care Services: An Application for Turkish Public Hospitals. Bus Econ Res J. 2016;7(2):203–14.
• 31. Atmaca E, Kartal G. Ankara İli Özel Hastanelerinin Veri Zarflama Analizi İle Etkinlik Ölçümü. Çukurova Üniversitesi İİBF Derg. 2012;16(2):135–53.
• 32. Aytekin S. Yatak İşgal Orani Düşük Olan Sağlik BakanliğHastaneleri̇ni̇n Performans Ölçümü:Bi̇rVeri̇ ZarflamAnali̇zi̇ Uygulamasi. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim Fakültesi Derg. 2011;XXX(1):113–38.
• 33. Bakırer A. 663 Sayılı KHK’nin Devlet Hastanelerinin Verimliliklerine Olan Etkisinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçümü. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Kuruluşları Yöneticiliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas; 2016.
• 34. Bal V, Bilge H. Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Veri Zarflama Analizi İle Etkinlik Ölçümü. Manas Sos Araştırmalar Derg. 2013;2(2):1–14.
• 35. Bal V. Bilgi̇ Sistemleri̇ni̇n Sağlık şletmeleri̇ Performansına Etki̇leri̇ni̇n Veri̇ Zarflama Anali̇zi̇ İle Ölçümü: Türki̇ye’deki̇ Devlet Hastaneleri̇nde Bi̇r Araştirma [Internet]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, doktora Tezi, Isparta; 2010.
• 36. Bayraktutan Y, Pehlivanoğlu F. Sağlık İşletmelerinde Etkinlik Analizi: Kocaeli örneği. Kocaeli Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2012;23:127–62. 37. Beylik,U., Kayral İH.,Naldöken Ü. Sağlik Hi̇zmet Etki̇nli̇ği̇ Açısından Kamu Hastane Bi̇rli̇kleri̇ Performans Anali̇zi̇. Cumhur Üniversitesi Sos Bilim Derg. 2015;39(2):203–24.
• 38. Çakmak M, Öktem MK, Ömürgönülşen U. Türk Kamu Hastanelerinde Teknik Verimlilik Sorunu: Veri Zarflama Analizi Tekniği ile Sağlık Bakanlığı’na Bağlı Kadın Doğum Hastanelerinin Teknik Verimliliklerinin Ölçülmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi,. 2009;12(1):1–36.
• 39. Çelik T, Esmeray A. Kayseri’deki özel hastanelerde maliyet etkinliğinin veri zarflama metoduyla ölçülmesi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Derg. 2014;6(2):45–54.
• 40. Çınaroğlu S. Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olan ve Olmayan Hastanelerin Teknik Verimliliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Karşılaştırılması. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2018;21(2):179–98.
• 41. Doğan NÖ, Gencan S. VZA/AHP Bütünleşi̇k Yöntemi̇ İle Performans Ölçümü: Ankara’daki Kamu Hastaneleri̇ Üzeri̇ne Bir Uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim Fakültesi Derg 16/2. 2014;16(2):88–112.
• 42. Elipek E. Hastanelerde Yatak Kapasitesi Kullanım Verimliliğinin Veri Zarflama Analizi Ve Pabon Lasso Modeli İle Analizi: Makro, Mikro, Mezo Ve Hastane Boyutunda Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı; 2018.
• 43. Gok MS, Altındağ E. Analysis of the cost and efficiency relationship: experience in the Turkish pay for performance system. Eur J Heal Econ. 2015;16(5):459–69.
• 44. Gok MS, Sezen B. Analyzing the ambiguous relationship between efficiency, quality and patient satisfaction in healthcare services: The case of public hospitals in Turkey. Health Policy (New York). 2013;111(3):290–300.
• 45. Güçlü A. Türk Silahlı Kuvvetleri Hastanelerinde Teknik Verimlilik Ölçümü. Genel Kurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.; 1999.
• 46. Gülcü A, Tutar H. Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Ssk Hastanelerinde Görece Verimlilik Analizi: Yönetim ve Organizasyon İlkeleri Açısından Bir Değerlendirme. Veriml Derg. 2004;1:51–82.
• 47. Gülcü A. Özel Hastanelerin 1998-1999 Yılları-na Ait Veri Zarflama Analizi Yönte-miyle Görece Verimlilik Analizi. Veriml Derg. 2004;3:49–89.
• 48. Gülcü A, Özkan Ş, Tutar H. Devlet Hastanelerinin 1998-2001 Yılları Arası Veri Zarlama Analizi Yöntemiyle Görece Verimlilik Analizi: Yönetim ve Organizasyon İlkeleri Açısından Bir Değerlendirme. İktisadi ve İdari Bilim Derg. 2004;18(3–4).
• 49. Gülsevin G, Türkan AH. Afyonkarahisar hastanelerinin etkinliklerinin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilim Derg. 2013;12(2012):1–8.
• 50. Günay M. Üniversite Hastanelerinin 2008 Yılı Verimlilik Ve Etkinlik Analizi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Sayısal Yöntemler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas; 2010.
• 51. Keskin Hİ. Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Kamu Hastanelerinin Etkinliği. Akdeniz İİBF Derg. 2018;38:124–50.
• 52. Irmak ED. Sivas İlindeki Devlet Hastanelerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi İle Teknik Etkinliğinin Belirlenmesi. Vol. 8, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Sayısal Yöntemler Bilim Dalı, Yüksek Lisaans Tezi, Sivas. 2014.
• 53. Kar A, Şantaş F, Kahraman G, Gürvardar Y. Türkiye’deki Kadın Hastalıkları Ve Doğum Hastanelerinin Teknik Etkinliği: Veri Zarflama Analizi İle Ölçüm. Akad Sos Araştırmalar Derg. 2016;4(34):372–82.
• 54. Levent P. İzmir ili Devlet ve Üniversite Hastanelerinde Verimlilik ve Etkinlik Analizi: Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir. 2010.
• 55. Keskin ÖK, Orhaner E. Publıc Hospıtals and Specıal Hospıtals Effıcıency Effect Factors : Ankara Provınce Sample. Internatıonal J Heal Manag Tour. 2017;2(2):19–36.
• 56. Özata M. Sağlık Bilişim Sistemlerinin Hastane Etkinliğinin Aratırılmasında Yeri ve Önemi: Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Konya; 2004.
• 57. Özgen Narcı H, Ozcan YA, Şahin İ, Tarcan M, Narcı M. An examination of competition and efficiency for hospital industry in Turkey. Health Care Manag Sci. 2015 Dec;18(4):407–18.
• 58. Öztürk YE. Türk Sağlık Sektörü İçerisindeki Üniversite Hastanelerinin Etkinliklerinin Artırılmasında Dış Kaynak Kullanımı Uygulamasının Etkisi Üzerine Veri Zarflama Analizine Dayalı Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Konya; 2009.
• 59. Sezen B, Gök MŞ. Veri zarflama analizi yöntemi ile hastane verimliliklerinin incelenmesi. ODTÜ Gelişme Derg. 2009;36(Aralık):383–403.
• 60. Sahin I, Ozcan YA. Public sector hospital efficiency for provincial markets in Turkey. J Med Syst. 2000;24(6):307–20.
• 61. Şahin İ. Sağlık bakanlığına devredilen SSK genel hastanelerinin teknik verimliliklerinin karşılaştırmalı analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2008;11(1):1–47.
• 62. Şenol O, Gençtürk M. Veri Zarflama Analiziyle Kamu Hastaneleri Birliklerinde Verimlilik Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg Yıl. 2017;4(29):265–86.
• 63. Temur Y, Bakırcı F. Türkiye’de Sağlık Kurumlarının Performans Analizi: Bir VZA Uygulaması. Sos Bilim Derg. 2006;X(3):261–82.
• 64. Ünal AK, Aydoğan E. Veri Zarflama Analizi Yöntemi İle Kamu Hastanelerinin Performans Analizi. Int J Discip Econ Adm Sci Stud. 2018;4(9):388–99.
• 65. Yeşilyurt ME. Türkiye’de Eğitim Hastanelerinin Etkinlik Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim Derg. 2007;21(1):61–74.
• 66. Yiğit V, Esen H. Pabon Lasso Modeli ve Veri Zarflama Analizi ile Hastanelerde Performans Ölçümü. SDÜ Sağlık Bilim Derg 2017;7 (2):26-32.
• 67. Yi̇ği̇t V. Hastanelerde Teknik Verimlilik Analizi : Kamu Hastane Birliklerinde Bir Uygulama. SDÜ Sağlık Bilim Enstitüsü Derg. 2016;7(2):9–16.
• 68. Yoluk M. Hastane Performansının Veri Zarflama Analizi (VZA) İle Değerlendirilmesi. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi, Ankara; 2010.
• 69. Borenstein M, Hedges L V., Higgins JPT, Rothstein HR. Power Analysis for Meta-Analysis. In: Introduction to Meta-Analysis. 2009.
• 70. Rothstein HR, Sutton AJ, Borenstein M. Publication Bias in Meta-Analysis. John Wiley & Sons Ltd., West Sussex:England; 2005. 1–7 p.
• 71. Begg CB, Mazumdar M. Operating Characteristics of a Rank Correlation Test for Publication Bias. Biometrics. 1994.
• 72. Mut, S., Kutlu, G., Turgut M. Türkiye’de Sağlık Alanlarında Veri Zarflama Analizi Yöntemi Kullanılarak Yapılan Makalelerin İncelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Derg. 2019;22(1):207–44.
• 73. Yeşilaydın G. Veri Zarflama Analizi İle Türkiye’de Sağlik Etkinliğinin Ölçülmesi: Sistematik Bir Analiz. Ankara Sağlık Bilim Derg. 2018;6(123):49–69.
• 74. Alatawi A, Ahmed S, Niessen L, Khan J. Systematic review and meta ‑ analysis of public hospital efficiency studies in Gulf region and selected countries in similar settings. Cost Eff Resour Alloc. 2019;17(17):1–12.
• 75. Yiğit V. Bir Üniversite Hastanesinin Tıbbi Bölümlerinin Teknik Verimlilik Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sos Bilim Enstitüsü Derg. 2016;1(23):199–214.