Makarnalık Buğdayda (Triticum durum Desf.) Azot Dozu Uygulamalarının Bazı Tarımsal Özellikler Üzerine Etkisi*

Yıl 2020, - Türkiye 13. Ulusal, I. Uluslararası Tarla Bitkileri Kongresi Özel Sayısı, 59 - 69, 07.04.2020

İlknur Akgün , Üner Ulupınar

Öz

Bu çalışmada,
Isparta koşullarında artan azot dozlarının (0, 5, 10 ve 15 kg N/da)  8 makarnalık buğday çeşidinde (Levante, Zenit,
Yelken 2000, Dumlupınar, Eminbey, Altın, Ç-1252 ve Kızıltan-91) bazı tarımsal
özelliklere etkileri incelenmiştir. Araştırmada, incelenen özellikler (bitki
boyu, metrekaredeki başak sayısı, başaktaki tane sayısı, biyolojik verim, hasat
indeksi) yönünden farklı azot dozlarının etkilerinin istatistiki bakımdan önemli
olduğu belirlenmiştir. Ancak azotlu gübrelemenin etkisi çeşitlere göre (bitki
boyu ve metrekaredeki başak sayısı hariç) önemli farklılık göstermiştir.
Denemede  çeşitlerin ortalaması olarak  bitki boyu 76.97 (Levante) -98.48 (Dumlupınar) cm; metrekaredeki başak
sayısı 249.40 (Levante)-350.90 (Altın)
adet;  başaktaki tane sayısı 32.69 (Altın)-43.60 (Levante) adet; biyolojik
verim 963.1 (Levante)-1381.3 (Yelken
2000) kg/da; hasat indeksi % 24.29 (Dumlupınar)-30.46 (Levante) ve dönme oranı % 13.5 (Altın)-23.0 (Eminbey) arasında
değişmiştir. Azot dozlarına göre ise ortalama bitki boyu 81.12-87.59 cm; metrekaredeki
başak sayısı 253.44-365.75 adet; başaktaki tane sayısı 37.23-40.77 adet; biyolojik
verim 852.1-1505.0 kg/da ve hasat indeksi % 21.36-31.09 arasında
belirlenmiştir. Çalışmada azotlu gübreleme dönmeli tane oranını artırmış olsa
da bu artış istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır.

Sonuç olarak,
azotlu gübrelemenin incelenen özellikler üzerine etkili olduğu, ancak çeşitlere
göre değişebileceği belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Azot, biyolojik verim, dönmeli tane, hasat indeksi, makarnalık buğday

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Koordinasyon Birimi

Effects of Nitrogen Dosage Applicatıons on Some Agricultural Characters in Durum Wheat (Triticum durum Desf.)

Öz

In this study, it is aimed to determine the
effect of increasing nitrogen doses (0, 5, 10 ve 15 kg N/da) on some
agricultural characteristics at durum wheat
cultivars  (Levante, Zenit, Yelken 2000,
Dumlupınar, Eminbey, Altın, Çeşit-1252 ve Kızıltan-91) in Isparta
conditions.In this research, the nitrogen
doses had significant effects on investigated characteristics (plant height,
number of spikes per square meter, number of seed per spike, biological yield, harvest index,). On the
other hand, the effect of nitrogen fertilization showed significant differences
according to varieties (except of plant height and number of spikes per square
meter). According to the variety used in the
experiment, the average plant height was varied from 76.97 (Levante) to 98.48
(Dumlupınar) cm; number of spikes per square meter from 249.40 (Levante) to 350.90
(Altın); the number of seed per spike from 32.69 (Altın) to 43.60 (Levante);
biological yield  from 963.1 (Levante) to
1381.3 (Yelken 2000) kg/da; the harvest index from 24.29 (Dumlupinar) to 30.46
%(Levante), yellowberry kernel percentage from 13.5  (Altın) to 23.0 % (Eminbey).According to
nitrogen doses average it was determined that the average plant height 81.12- 87.59 cm; number of
spikes per square meter 253.44-365.75; the number of seed per spike  37.23-40.77; biological yield 852.1-1505.0
kg/da; the harvest index  21.36-31.09 %. Although nitrogenous
fertilization increased yellowberry
kernel percentage, this increase was not found to be
statistically significant.

As a result, it has been determined that nitrogen fertilization is
effective on the investigated properties, but it may vary according to
varieties.

Anahtar Kelimeler

Biological yield, durum wheat, harvest index, Nitrogen, yellowberry kernel

Kaynakça

• Acarer, S., 2004. Bazı Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Verim ve Kalite Özellikleri Üzerine Farklı Sulama Zamanları ile Azot Dozlarının Etkisi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 110 s, Ankara
• Akgün, İ., Kaya, M., Altındal, D., 2007. Isparta Ekolojik Koşullarında Bazı Tritikale Hat/Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 20(2): 171-182.
• Akgün, İ., Tosun, M., Sağsöz, S., 1997. Erzurum Ekolojik Koşullarında Bazı Tritikale Hat ve Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurları Üzerine Bir Araştırma Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 28(1): 103-109.
• Altuntaş, A., Akgün. İ., 2016. Uşak Koşullarında Kızıltan-91 Buğday Çeşidi Üzerinde Farklı Azot Dozu ve Sıvı Gübre Uygulamalarının Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 20(3): 496-503.
• Anderson, W.K., 1985. Grain Yield Responses of Barley and Durum Wheat to Split Nitrogen Applications Under Rainfed Conditions in a Mediterranean Environment Field Crops Research 12: 191-2012.
• Anonim, 2012. https://mgm.gov.tr/?il=Isparta (Erişim tarihi:14. 11. 2019)
• Anonim, 2019. http://www.tuik.gov.tr (Erişim tarihi:14. 11. 2019)
• Birsin, M. A., 2000. Buğdayda Azot Alımı ve Azot Hasat İndeksi Ankara Üniviversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi 6 (3): 27-31.
• Coşkun, Y., 2003. Farklı Dozlarda ve Zamanlarda Uygulanan Azotun Makarnalık Buğdayın Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 74 s, Şanlıurfa.
• Yıldız, C., Topal A., 2002. Selçuklu-97 Makarnalık Buğday Çeşidinde Kışlık ve Yazlık Ekimde Farklı Azot Dozları ile Sulama Seviyelerinin Verim, Bazı Verim Unsurları ve Kalite Faktörlerine Etkisi. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 16 (30): 5-13.
• Çiftçi, A.E., Doğan, R., 2013. Azotlu Gübre Dozlarının Gediz–75 ve Flamura–85 Buğday Çeşitlerinde Verim ve Kaliteye Etkisi Tarım Bilimleri Dergisi 19 (1): 1-11.
• Doğan, R., N. Çelik ve N. Yürür. 1997. Ekmeklik Buğday Çeşidi Arpathan-9'un Azot Gereksiniminin ve Uygulama Frekansının Saptanması Üzerine Araştırmalar Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 11(1): 65-80
• Eid, M.T., Serry, A., Hamissa, M.R., El-Bauna, E., Khadr, M.S., El Mallah, M., 1986. Co-Ordinated Programme on The Use of Isotopes in Wheat Fertility Studies, L. Efficiency of Fertilizers Australia Field Crop Abstracts 39 (4).
• Elgün, A., Certel, M., Ergutay, Z., Kotancılar, G., 1999. Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü ve Laboratuar Uygulama Kılavuzu. Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 867, Erzurum, 245 s.
• Geçit, H.H., 1982. Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L. Em Thell) Çeşitlerinde Ekim Sıklıklarına Göre Birim Alan Değerleri ile Ana Sap ve Çeşitli Kademedeki Kardeşlerin Tane Verimi ve Verim Komponentleri Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Doçentlik Tezi (Basılmamış), 91s, Ankara.
• Geçit, H.H., Çakır, E., 2008. Makarnalı Buğdayda (Triticum durum L.) Sulama ve Azotlu Gübrelemenin Verim ve Verim Öğeleri Üzerine Etkisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 14 (4): 341-349
• Genç, İ., 1977. Tahıllarda Tane Veriminin Fizyolojik ve Morfolojik Esasları. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Yetiştirme ve Islahı Bölümü Yayını, Adana.
• Kahraman, T., 2006. Bazı Ekmeklik Buğday Çeşitlerinde Farklı İklim Zamanı ve Azotlu Gübre Uygulamalarının Tane Dolum Süresi ve Tane Dolum Oranı ile Verim ve Kalite Unsurlarına Etkilerinin Belirlenmesi. Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 160s, Tekirdağ.
• Kendal, E., 2008. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde. Farklı Dozlarda Uygulanan Çinko (ZnSO4) Gübresinin Makarnalık Buğday Çeşitlerinde Verim, Verim Unsurları ve Kalite Özelliklerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 84s, Adana.
• Khan, M.B., Gill, M.A., Zia, M.S., 1987. Cultural and Fertilizer Management Practices For Heat Production in Pakistan Rachis 6 (1): 40-41.
• Lopez-Bellido, L., Lopez-Bellido, R.J., Lopez-Bellido, F.J., 2006. Fertilizer Nitrogen Efficiency İn Drum Wheat Under Rainfed Mediterranian Condition: Effect of Split Appliciation. Agronomy Journal, 98, 55-62.
• Öngören, S.Ç., 2013. Farklı Azot Formlarının Buğday (Triticum aestivum L.) Çeşitlerinde Verim ve Kalite Üzerine Etkisinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 51s, Aydın.
• Özseven, İ., Bayram, E.M., 2005. Marmara Bölgesinde Dört Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum var. aestivum L.) Çeşidinde Değişik Azot Dozlarının Verim ve Verim Unsurlarına Etkilerinin Araştırılması. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi 14:1-2.
• Roy, S.K., Winzeler, H., 1991. The İnfluence of Different Nitrogen Levels and Seeding Rates on The Dry Matter Production and Nitrogen Uptake of Spelt (Triticum spelta L.) and Wheat (Triticum aestivum L.) under Conditions. Journal of Argonomy and Crop Science 171: 124-132.
• Sağlam, N., 1992. Trakya Koşullarında Beş Makarnalık Buğday Çeşidinde Farklı Azotlu Gübre Dozları ve Verilme Zamanlarının Verim ve Kalite Üzerine Etkileri. Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 178s, Tekirdağ.
• Sezal, M., Kara, R., Kaplan, A., Dokuyucu, T., Akkaya, A., 2007. Kahramanmaraş Kosullarında Farklı Azot Seviyelerinin Üç Ekmeklik Buğday Çeşidinde (Triticum aestivum L.) Fenolojik Dönemler, Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi 10 (1): 106-115.
• Tosun, M., Akgün, İ., Sağsöz, S., Taşpınar, M., 2000. Yazlık Ekilen Tritikale Genotiplerinde Verim ve Verim Öğelerinin Belirlenmesi Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 31 (1):1-10.
• Tunca, Z. Ş., 2012. Bazı Buğday Çeşitlerinin Adaptasyon Kabiliyeti, Agronomik ve Fizyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Eskişehir.
• Yıldız, C., Topal, A., 2002. Selçuklu-97 Makarnalık Buğday Çeşidinde Kışlık ve Yazlık Ekimde Farklı Azot Dozları ile Sulama Seviyelerinin Verim, Bazı Verim Unsurları ve Kalite Faktörlerine Etkisi Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 16 (30): 5-13.
• Yılmaz, N., Şimşek, S., 2012. Sivas Ekolojik Koşullarında Ekmeklik Buğdayda (Triticum aestivum L.) Üst Gübrelemede Kullanılacak Azotlu Gübre Form ve Miktarının Belirlenmesi Ordu Üniversitesi Akademik Ziraat Dergisi 1 (2): 91-96.