Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Effendi's Liverpool Memoirs or His Answers to Questions Asked by A Priest to Islamic Intellectuals (1896)

Yıl 2023, , 195 - 214, 27.12.2023

Döndü Çavdar

https://doi.org/10.21497/sefad.1407741

Öz

Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Effendi (1858-1937), known for his intriguing personality and adventurous life, is one of the intellectuals of the late Ottoman period and early Republic era. He was also a journalist, a Young Turk from the clergy, and a politician who served as a member of parliament during the Second Constitutional Era and the Republican period. The memories of his life in America, Malta, Iran, and Europe have been examined by researchers. In this article, the previously unexplored " Liverpool Hatıratı: Akıl yahut Ahir Zaman Peygamberi", which has not been the subject of a separate investigation before, will be examined. In the said memoir, some questions asked by a certain priest such as why Prophet Muhammad is considered the final prophet, why Islam abrogates other religions, and why Islam will continue until the end of times are addressed and answered. Mehmed Ubeydullah added three of his articles published in various languages as answers to the priest's questions to his memoir in Turkish. Thus, the work in question holds significance both as a memoir, which is an important historical source, and as a collection of articles, containing the thoughts of Ubeydullah Efendi regarding Islam and Muslims. The said work emphasizes that Prophet Muhammad is distinct from other prophets, that Islam is a religion of reason, and as long as human intellect exists, Islam will remain relevant. It is also highlighted that despite Islam being a religion of reason, there are imitative Muslims who do not accept this.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Ubeydullah Effendi, Liverpool Hatıratı, Islam, Prophet Muhammad, reason

Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Efendi’nin Liverpool Hatıratı yahut Bir Papazın İslam Aydınlarına Sorduğu Sorulara Cevabı (1896)

Öz

İlginç kişiliği ve maceralı hayatıyla dikkat çeken Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Efendi (1858-1937), son dönem Osmanlı ve ilk dönem Cumhuriyet aydınlarındandır. Aynı zamanda gazeteci, ulemadan bir Jön Türk, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde milletvekilliği yapmış bir siyasetçidir. Hayatının Amerika, Malta, İran, Avrupa hatıraları araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Bu makalede, daha önce müstakil olarak bir araştırmaya konu olmamış Liverpool Hatıratı: Akıl yahut Ahir Zaman Peygamberi adlı eseri incelenecektir. Söz konusu hatıratta, bir papazın; Hz. Muhammed’in neden son peygamber olduğu, İslamiyet’in diğer dinleri neden neshettiği, İslamiyet’in niçin kıyamete kadar devam edeceği soruları cevaplandırılmıştır. Mehmed Ubeydullah, papazın sorularına cevap olmak üzere farklı dillerde yayımladığı üç yazısını Türkçe olarak hatıratına eklemiştir. Böylece eser, bir taraftan tarihin önemli kaynaklarından olan hatırat tarzında olması açısından önem taşırken, diğer taraftan makale tarzında olması yönüyle İslamiyet ve Müslümanlar hakkında Ubeydullah Efendi’nin düşüncelerini içermesi bakımından önemlidir. Eserde Hz. Muhammed’in neden diğer peygamberlere benzemediği, İslamiyet'in akıl yolu olduğu, insan aklı var oldukça da İslamiyet’in geçerli olacağı, İslamiyet’in akıl yolu olsa da bunu kabul etmeyen taklitçi Müslümanların olduğu vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Ubeydullah Efendi, Liverpool Hatıratı, İslamiyet, Hz. Muhammed, akıl

Kaynakça

• Akpınar, A. (2003). Mehmed Ubeydullah Efendi(1858-1937)’nin laiklik ve Kur’ân’ın doğru anlaşılmasıyla ilgili görüşleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. VII (2). Sivas, s.31-41.
• Akpınar, A. (2008). Doğu ile Batı arasında bir Osmanlı-Cumhuriyet aydını Mehmed Ubeydullah Efendi (1858-1957). Eskiyeni. (2), Sivas, s. 119-124. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eskiyeni/issue/37284/431721.
• Akşam, No. 6760, 12 Ağustos 1937, s. 1,4; No. 6761, 13 Ağustos 1937, s. 4.
• Alkan, A. T. (2010), Sıra dışı bir Jöntürk Ubeydullah Efendi’nin Amerika hatıraları, İstanbul: Ötüken neşriyat.
• Altuntaş, Z. (2021). Eskiyi muhafaza yeniyi terviç: Medrese ıslahatı risâlelerinin dünyası. Osmanlı Araştırmaları. 58 (58), s. 169-219. https://doi.org/10.18589/oa.1041653.
• Çiftçi, M. R. (2020), Abdullah Quilliam, İslam Ansiklopedisi, Cild: Ek I, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 11-13.
• Doğrul, Ö. R. (1939). Ubeydullah Efendi, Yeni Mecmua, Sayı 13, 28.07.1939, s.16-18, 34.
• Es, H. F. (1945). Tanımadığımız meşhurlar: Hayatı on romana mevzu olabilecek adam, Akşam, Sayı: 9475, 06.03.1945, s. 5.
• Göksu, E. (2020). Ünite 2: Türklerin İslamiyet’i kabulü ve Türk-İslam düşüncesinin gelişimi, Türk Düşünce Tarihi, Ed. Esra Yakut, Eskişehir: Anadolu Üniv. Yay., s. 29-54.
• Hoja Zade Muhammed Obeyd-Allah (1896), Islam and Reason, The Crescent, Vol. VII, No. 173, 6 Mayıs 1896, s. 710-711.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), Atatürk kitaplığı sayısal arşiv ve e-kaynaklar, Bel_Mtf_071093; Krt_014435.
• Kadıoğlu, İ. (2009). Diyarbakırlı Said Paşa divanı divandaki sade Türkçe şiirler ve şairin hikmetli beyitlerine Ali Emiri Efendi’nin yazdığı nazireler, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, C.1, S. 1, s. 1-12.
• Kırmızı, A. (2005), Osmanlı’nın son döneminde ulema muhalefeti ve Ubeydullah Efendi, Genel Bülten, S. 58, https://blog.bisav.org.tr/2005/09/01/osmanlinin-son-doneminde-ulema-muhalefeti-ve-ubeydullah-efendi/.
• Mehmed Ubeydullah (1343). Oruç. İstanbul: Vatan Matbaası.
• Mehmed Ubeydullah (İzmirli Hocazade) (1316), Liverpool hatıratı: Akıl yahut ahir zaman peygamberi, Filibe.
• Mehmed Ubeydullah, Liverpool hatıratı: Akıl yahut ahir zaman peygamberi. El yazması nüsha, Döndü Çavdar Arşivi.
• Mehmed Ubeydullah (1341), Geçirdiğim günlerin hesabına ait dağınık yapraklar, Resimli Gazete, Sene 3, Numara: 112, 24 Teşrinievvel 1341, s. 5-6.
• Özalp, Ö. H. (2002), Mehmed Ubeydullah Efendi’nin Malta, Afganistan ve İran hatıraları, İstanbul: Dergâh Yay.
• Özalp, Ö. H. (2005), Ulemadan bir Jöntürk Mehmed Ubeydullah Efendi, İstanbul: Dergâh Yay.
• Özgül, M. K. (1991). Ali Ekrem Bolayır’ın hâtıraları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Quilliam, A. (1330). Mühim bir sual, Millet-i İslamiyeye hitaben Avrupa uleması tarafından (Çev. Aksekili Ahmed Hamdi), Sebîlürreşâd, Sayı: 221-39, 26 Zilhicce 1330 / 22 Teşrin-i Sani 1328, s. 235-237.
• Quilliam, A. (1331a). Avrupa ulemasının sualine cevap (Çev. Aksekili Ahmed Hamdi), Sebîlürreşâd, Sayı: 223-41, 9 Muharrem 1331 / 2 Kanun-ı Evvel 1328, s. 264-265.
• Quilliam, A. (1331b). Avrupa ulemasının mühim bir sualine cevap (Çev. Aksekili Ahmed Hamdi), Sebîlürreşâd, Sayı: 224-42, 16 Muharrem 1331 / 13 Kanun-ı Evvel 1328, s. 280-281.
• Quilliam, A. (1331c). Avrupa ulemasının mühim bir sualine cevap (Çev. Aksekili Ahmed Hamdi), Sebîlürreşâd, Sayı: 225-43, 23 Muharrem 1331 / 20 Kanun-ı Evvel 1328, s. 296-297.
• Quilliam, A. (1332). Ulema-yı İslamiyeye bir sual ve Abdullah Guvilyam Efendi’nin cevabı (Çev. Aksekili Ahmed Hamdi), İstanbul: Tevsi-i Tıbaat Matbaası.
• Sürmeli, S. (2001), Bekirağa bölüğünden Malta Adası’na Ubeydullah Efendi’nin anıları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XVII, S. 49, s. 107-118.
• Taşkendi (1308). Ramazan. Maarif, 2(34), 23 Mart 1308, s. 113-116.
• Teke, Y. (2019). Panislamist bir aktivist, Britanya Adalarının Şeyhülislâmı William Henry Abdullah Quilliam, Ankara: Tezkiye Yay.
• Yalçın, H. C. (1936), Ubeydullah Efendi, Yenigün, Sayı 151, 29.01.1936, s. 8-9.
• Yavuz, Y. Ş. (2022). Kelâm, İslam Ansiklopedisi, 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 196-203.
• Yenigün, Sayı 5, 16 Muharrem 1338 / 12 Te 1335 / 12 Ekim 1919.