Evlilik ve Aile Hayatına Dair Atasözlerine Disiplinler Arası Bir Yaklaşım

Yıl 2025, Sayı: 54, 141 - 162, 20.12.2025

Halil Bunsuz , Sezai Demirtaş

https://doi.org/10.21497/sefad.1682174

Öz

Geniş bir coğrafyada varlığını yüzyıllardır sürdüren Türkler, birçok kültürel zenginliğe sahiptir. Halk edebiyatı çalışma alanı içerisinde bulunan atasözleri de Türklerin yüzlerce yıllık bilgi, görgü ve tecrübelerine dayanan çok kıymetli ürünleridir. Atasözlerinin farklı özelliklerine yönelik günümüze kadar birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar arasında aile hayatına dair atasözlerinin derlenmesi, sınıflandırılması ve kısmen yorumlanması dikkat çekici boyuttadır. Ancak sınıflandırılan bu sözlerin bütünsel anlamda disiplinler arası bir yaklaşımla ele alındığı bir çalışma yoktur. Bu çalışmada öncelikle psikiyatristlerin, psikologların, sosyologların, psikoterapistlerin, evlilik ve aile danışmanlarının mutlu ve sürdürülebilir bir aile hayatı için eserlerinde yer alan tespit, uyarı ve tavsiyeler 9 ayrı başlık altında toplanmıştır. Ardından bu başlıklar altında mutlu ve sürdürülebilir bir aile hayatı için Anadolu sahasında söylenen atasözleri disiplinler arası bir yaklaşımla incelenmiştir. İnceleme sonucunda her iki literatürde de evliliğe teşvik etmeye, eş seçmeye, evlilik hayatına, sevgi ve saygıya, görev ve sorumluluklara, evliliğin emek istemesine, cinsel hayata, çocuğun evlilikteki önemine, doğru veya yanlış evliliğin sonuçlarına dikkat çekildiği, önemlerine vurgu yapıldığı tespit edilmiştir. Yapılan tespit, uyarı ve tavsiyelerin ise birbirleriyle uyumlu olduğu görülmüştür. Bu durum atasözlerinin mutlu ve sürdürülebilir bir aile hayatı için Türk milletine yüzyıllardır yol gösterici ve büyük oranda hâlâ modern bilimler ile uyumlu olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür , atasözü , evlilik , aile , disiplinler arasılık

An Interdisciplinary Approach to Proverbs on Marriage and Family Life

Öz

Turks, who have existed in a wide geography for centuries, have many cultural riches. The proverbs in the content of folk literature are very valuable products based on the Turks' centuries-old knowledge, experience and wisdom. Many studies have been conducted to date on the different features of proverbs. Among these studies, the compilation, classification and partial interpretation of proverbs about family life are noteworthy. However, there is no study in which these classified proverbs are addressed holistically with an interdisciplinary approach. In this study, the observations, warnings, and recommendations presented in the works of psychiatrists, psychologists, sociologists, psychotherapists, and marriage and family counselors regarding a happy and sustainable family life are compiled under nine distinct categories. Subsequently, within these categories, proverbs articulated in the Anatolian context concerning a happy and sustainable family life are examined through an interdisciplinary approach. As a result of the examination, it has been determined that in both literatures, attention is drawn to encouraging marriage, partner selection, married life, love and respect, duties and responsibilities, the effort required for marriage, marital intimacy, the role of children within marriage, the outcomes of successful or unsuccessful marriages, and the overall significance of these factors. It has been observed that the findings, warnings and recommendations made are compatible with each other. This has revealed that proverbs have been guiding the Turkish nation for centuries for a happy and sustainable family life and are still largely compatible with modern sciences.

Anahtar Kelimeler

Oral culture , proverb , marriage , family , interdisciplinarity

Kaynakça

• Aça, M. (2018). Köken mitleri evlilik kurumunun ortaya çıkışını nasıl açıklıyordu? Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(21), 1-14.
• Akbalık, E. (2013). Türk atasözlerinde cinsiyet algısı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36, 81-89.
• Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yay.
• Albayrak, A. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yay.
• Alkayış, M. F. (2013). Adıyaman yöresi atasözleri ve deyimlerinde gelin-kaynana ilişkisi ve evlilik konusu. Turkish Studies, 8(9), 579-594.
• Apay, E. S. & Özer, B. U. (2020). Atasözü ve deyimlerde toplumsal cinsiyet imgesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 1120-1130.
• Arat, R. R. (2008). Kutadgu bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Atnur, G. (2015). Evlilik yaşı. Saim Sakaoğlu, Mehmet Aça, Pervin Ergun (Ed.), Aile yazıları-8 içinde (s. 11-15). Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Aydın, B. (2022). Türk-Kırgız atasözlerinde aile değerleri. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Bakırcı, N. (2018). Dede Korkut Kitabı’nda ve halk hikâyelerinde evlilik. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 1-20.
• Batur, Z. (2011). Atasözü ve deyimlerde kadın ve kadının sosyopsikolojik özellikleri. Turkish Studies, 6(3), 577-584.
• Borodavchenko, V. (2018). Türkiye Türkçesi atasözleri ve deyimlerinde aile ve akrabalık anlayışı. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I. (1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler II. (1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Büyükkaya, N. (2019). Anadolu sahası atasözlerinde geçiş dönemleri (inceleme-metin). (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Cowan, C. & Kınder, M. (1991). Akıllı kadınlar (S. Kökdil Alıcı, Çev.). İstanbul: Form Yay.
• Crowell, A. (1997). Evlenmek istiyorum, eşimi nasıl seçmeliyim (S. Kunt, Çev.). Ankara: HYB Yayıncılık.
• Curun, F. (2010). Eşe ve ilişkiye yönelik yüklemeler/atıflar. Tarık Solmuş (Ed.), Romantik ilişkiler, evlilik ve ana-baba-çocuk ilişkileri içinde (s. 65-72). Ankara: Nobel Yay.
• Cüceloğlu, D. (2021). İletişim donanımları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Cüceloğlu, D. (2022). Var mısın? Güçlü bir yaşam için öneriler. İstanbul: Kronik Kitap.
• Çetin, N. İ. (2020). Kültürel belleğin aktarıcısı olan ninnilerde ve atasözlerinde aile inşası. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Çomak, N. (2018). Evimizdeki elmaslar. İstanbul: Sena Ofset.
• Çotuksöken, Y. (1983). Atasözlerimiz. İstanbul: Anadolu Sanat Yay.
• Duran, E. & Cengiz, Ş. (2022). Türk atasözlerinde çocuk ve çocukluk kavramı. Folklor Akademi Dergisi, 5(3), 674-697.
• Dursun, A. (2016). Türk halk hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ejder Apay, S. ve Uzun Özer, B. (2020). Atasözleri ve deyimlerde toplumsal cinsiyet imgesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 1120-1130.
• Ercan, R. (2014). Türk atasözlerinde çocuk imgeleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(27), 15-31.
• Ergun, P. (2015). Yeni aileden beklenenler. Saim Sakaoğlu, Mehmet Aça, Pervin Ergun (Ed.), Aile yazıları-8 içinde (s. 179-180). Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Ersöz, A. G. (2010). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadına yönelik toplumsal cinsiyet rolleri. Gazi Türkiyat, 1(6), 167-181.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). On üçüncü yüzyıldan günümüze kadar şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Genç, R. (1972). Kaşgarlı Mahmud’a göre XI. yüzyılda Türklerde evlenme. Antropoloji, 7, 297-310.
• Gerçik, İ. Z. (2018). Kadın, erkek, eş, çocuk, ilişki yönetimi. İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
• Gittins, D. (2011). Aile sorgulanıyor (T. Erdem, Çev.). İstanbul: Pencere Yay.
• Gönen, S. (2006), Dede Korkut hikâyeleri’nden günümüze yansıyan evlilik âdetleri. Millî Folklor, 69, 62–71.
• Gönen, S. (2011). Batı Türklerinin manzum atasözleri. Konya: Kömen Yay.
• Gümüşatam, G. (2018). Kıbrıs Türk atasözleri ve deyimlerinde kadına ilişkin geleneksel rollerle deyimlere yansıyan betimlemeler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 43, 159-179.
• Günindi-Ersöz, Aysel (2010), Türk atasözleri ve deyimlerinde kadına yönelik toplumsal cinsiyet rolleri. Gazi Türkiyat, 6, 167-181.
• Hamşıoğlu, Ş. (2020). Çocuk temalı Türk atasözleri ve deyimleri. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• İbrahimoğlu, D. (2004). Evlilikte doğru seçim ve ailede mutluluk. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• İnneci, D. (2004). Malinowski'nin işlev teorisine göre atasözlerine incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Benlik, aile ve insan gelişimi kültürel psikoloji. İstanbul: Koç Üniversitesi Yay.
• Kalaycı, A. R. (2011). Tek ebeveynli aileler. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yay.
• Karadağ, Ö. (2013). Türkiye Türkçesi atasözlerinde çocuk ve çocukluk. Millî Folklor, 25(98), 109-124.
• Karadeniz, D. (2024). Feminist kuram açısından Türk atasözleri. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Karakuş Umar, E. (2019). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadın. 2 Presented at the 2nd International Congress on New Horizons in Educaiton and Social Sciences, içinde (s. 109-121). İstanbul.
• Kesici, Ş., Mert, A., Köklü Bayrakcı E. & Kiper, C. (2013). Vaka örnekleriyle birlikte aile danışma kuramları ve teknikleri. Ankara: Nobel Yay.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 170-189.
• Köylü, M. & Bekmurzayev M. (2018). Kırgız atasözleri ışığında aile kurumu. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 119-147.
• Köylü, M. & Gün, A. (2015). Atasözleri ışığında aile hayatı ve eğitimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 5-38.
• Levıne, A. & Heller, R. (2018). Bağlanma (Aşkı bulmanın ve korumanın bilimsel yolları), (E. Güldemler, Çev.) İstanbul: Aganta Kitap Yayınevi.
• Mete, F. (2023). Atasözlerine yansıyan hayatlar: Gaziantep atasözlerinde aile. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(2), 407-414.
• Nazlı, S. (2013). Aile danışmanlığı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Okray, Z. (2015). Türk atasözleri ve deyimlerinde kadın imgesi. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 93-102.
• Özgüven, İ. E. (2009). Evlilik ve aile terapisi. Ankara: PDR Yay.
• Özuğurlu, K. (2013). Evlilik raporu. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Pala, İ. (2002). Atasözleri sözlüğü. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yay.
• Pasin, G. (2017). Sosyal psikolojik açıdan toplumsal cinsiyet ve atasözleri: erkek egemen cinsiyetçiliğin Türk atasözlerine yansıması. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Russell, B. (1983). Evlilik ve ahlak (V. Eranus, Çev.). İstanbul: Onur Basımevi.
• Sak, R. & Şahin Sak, İ. T. & Şendil, Ç. Ö. & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Sargent, W. E. (1992). Evlilikte cinsel uyum ve mutluluk (S. Bayram, Çev.). İstanbul: Toker Yay.
• Satir, V. (2001). İnsan yaratmak (S. Yeniçeri, Çev.). İstanbul: Beyaz Yay.
• Sayar, K. (2022). Yavaşla. İstanbul: Kapı Yay.
• Saygılı, S. (2005). Strese son, İstanbul: Elit Yay.
• Solmuş, T. (2010). Eş seçiminden boşanmaya romantik ilişkiler, evlilik ve aile. Tarık Solmuş (Ed.), Romantik ilişkiler, evlilik ve ana-baba-çocuk ilişkileri içinde (s. 1-24). Ankara: Nobel Yay.
• Soykut, İ. H. (1974). Türk atalar sözü hazinesi. İstanbul: Ülker Yay.
• Sönmez, F. (2021). İlişki serüveni. Ankara: Platanus Publishing.
• Şahin, H. (2006). Türk atasözlerinde kadın. Akademik Araştırmalar Dergisi, (29), 155-166.
• Şahinkaya, R. (1979). Psiko-sosyal yönleriyle aile. Ankara: Kardeş Basımevi.
• Tarhan, N. (2009). Makul çözüm aile içi iletişim rehberi. İstanbul: Timaş Yay.
• Tarhan, N. (2010). Son sığınak aile. İstanbul: Nesil Yay.
• Tarhan, N. (2012). Aile okulu. İstanbul: Timaş Yay.
• Tarhan, N. (2018). Bilinçli aile olmak. İstanbul: Timaş Yay.
• Tezcan, M. (2000). Türk ailesi antropolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Timur, M. S. (2010). Boşanma: Nedenleri, süreci ve sonuçları. Tarık Solmuş (Ed.), Romantik İlişkiler, Evlilik ve Ana-Baba-Çocuk İlişkileri içinde (s. 195-206). Ankara: Nobel Yay.
• Türk Dil Kurumu. (2019). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.
• Türköne, A. S. (2018). Türk, Moğol ve Kore atasözlerinde kadın. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Uçar, İ. & Doğruer, N. (2016). Kazak Türkçesinde aile bireyleri ile ilgili atasözleri üzerine bir çalışma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 94-107.
• Willi, J. (2012). Aşk ve evlilik terapisi (İ. İgan, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yay.
• Yazgan, A. M. (2017). Aile içi ilişkiler odaklı iletişim. İstanbul: DR Yay.
• Yolcu, M. A. (2016). Evlilikle ilgili inanış ve uygulamalar. Mustafa Aça (Ed.), Halk bilimi el kitabı içinde (s. 458-478). Konya: Kömen Yay.
• Yurtbaşı, M. (2012). Sınıflandırılmış Türk atasözleri. İstanbul: Excellence Dictionaries.