Açılışının 450. Yıl Dönümünde Edirne Selimiye Külliyesi’nin Günümüze Ulaşmayan Sebili Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2025, Sayı: 54, 301 - 316, 20.12.2025

N. Çiçek Akçıl Harmankaya

https://doi.org/10.21497/sefad.1684368

Öz

İslam dininin temizlik ve hayırseverliğe verdiği önem nedeniyle sebil ve çeşme gibi su yapıları çokça inşa edilmiştir. Genellikle cami, mescit tekke gibi yapıların yanında ya da yakınında hayrat olarak yaptırılan sebiller halkın su ihtiyacını karşılamak için inşa edilmişlerdir. Kandil ve Ramazan’da limonata ve şerbet de ikram edilen bu yapılar, konumlarına göre köşe, cephe, müstakil ve pencere sebilleri olarak isimlendirilmektedirler. Çokgen, dörtgen ve daire şeklindeki bu yapılardan Edirne’de yirmi kadar inşa edildiği bilinmektedir. Balkan savaşları, depremler, yangınlar, yol ve çevre düzenlemeleri gibi nedenlerden dolayı yıllar içinde yok olan sebillerden biri de Selimiye Sebili’dir. III. Murad devrinde Mimar Davud Ağa tarafından yapıldığı düşünülen sebilin kesin inşa tarihi bilinmemektedir. “III. Murad Sebili, Selim Han Sebili ve Davud Ağa Sebili” isimleriyle de bilinmektedir. Bu çalışmada, 1930’ların ortalarına kadar Edirne Selimiye Külliyesi arastasının batı köşesinde bulunan sebilin mimarı, mimarisi ve tarihi özelliklerine değinilerek Edirne sebilleri ve sebil mimarisi içindeki yeri hakkında bir değerlendirme yapılacaktır. 1761-1762 tarihli onarım kayıtları eşliğinde inşa tarihi ve konumu açısından Selimiye Külliyesi ile olan ilişkisi ilk defa detaylı olarak incelenecektir. Edirne su yapıları hakkındaki çalışmalarda münferit bir sebil olarak ele alınarak, Selimiye Külliyesi’nin bir parçası olabileceği üzerinde durulmamış olması bu çalışmayı önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi , Edirne , Selimiye Külliyesi , Sebil , Mimar Davud Ağa

A Study on the Non-Extant Sebil of the Edirne Selimiye Complex on the Occasion of the 450th Anniversary

Öz

The Islamic emphasis on purification and charity significantly influenced the construction of water structures. For this reason, considerable attention was dedicated to building structures such as fountains and sebils. These structures, built as charitanle endowments alongside places of worship such as mosques and masjids, served to meet the water needs of the people. Sebils, where sherbet was also distributed during Ramadan and holy nights, are called corner, facade, detached, and window sebils according to their locations. Approximately twenty sebils with quadrangular, polygonal, or circular plans, were constructed in Edirne. However, most of them have been destroyed or severely damaged due to the Balkan wars, earthquakes, fires, road and environmental arrangements. One of the sebils that has not survived to the present day is the Selimiye Sebil. The exact construction date of the structure, which is believed to have been built by architect Davud Aga during the reign of Murad III, is unknown. It is also known as the “Murad III Sebil, Selim Han Sebil, and Davud Ağa Sebil.” This article evaluates the architecture, history, and architect of the sebil located in the western corner of the Edirne Selimiye Complex until the mid-1930s and its significance in Edirne sebils andfsebil architecture. Due to its location, its relationship with the Selimiye Complex will be examined fort he first time. Previous studies on Edirne’s water structures treated it merely as an individual fountain, failing to highlight its potential connection to the Selimiye Complex, thereby establishing the importance of this study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture , Edirne , Selimiye Complex , Sebil , Architect Davud Agha

Kaynakça

• Abdurrahman Hibrî. (1999). Enîsü’l-Müsâmirîn Edirne tarihi 1360-1650. Ratip Kazancıgil (Çev.). İstanbul: Edirne Valiliği.
• Ahmed Bâdi. (200). Riyaz-ı Belde-i Edirne I. Ratip Kazancıgil (Çev.). İstanbul: Edirne Valiliği.
• Akçıl Harmankaya, N. Ç. (2022). Edirne Selimiye Külliyesi su yapıları. S. Melike Zeren Hasdağlı & Emre Taştemür (Ed.), Işık Şahin’e Armağan içinde (s. 267-296). Edirne: Trakya Üniversitesi Yay.
• Akçıl Harmankaya, N. Ç. (2019). Edirne Selimiye Külliyesinde bilinmeyen bir çeşme. Art-Sanat 12, 1-18.
• Ali Saim Ülgen arşivinde Edirne. (t.y.). https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/88729 Erişim tarihi: 14.09.2024.
• Arif, B. (1931). Edirne’nin imarı, Mimar 10, 317-318.
• Arseven, C. E. (1952). Sebil. Sanat Ansiklopedisi. (C. 4, s. 1772). İstanbul: Milli Eğitim Yay.
• Batı, Y. (2008). General Kazım Dirik ve Trakya Umum Müfettişliği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Batır, E. & Dündar, A. (2022). “Edirne Selimiye Külliyesi’nde 1761-1762 yıllarında gerçekleştirilen restorasyon faaliyetleri. Belleten 86/307, 929-968.
• Bilgen, A. (2021). Mimar Sinan Hakkında Araştırmalar II. Sanat Tarihi Yıllığı 5/1973, 141-174.
• Bulut, C. (2021). Edirne’nin Necmi Abey’i Edirne Müze Kurucularından Müzeler Müdürü Necmi İğe 1898-1953. İstanbul: Edirne Valiliği Yay.
• Cengiz, H. A. (2020). 1752 Edirne depremi (Zelzele-i Azîme). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ebû Dâvûd, Zekât, 41.
• Egemen, A. (1993). İstanbul’un çeşme ve sebilleri. İstanbul: Arıtan Yay.
• Erdoğan, M. (2010). Mimar Davud Ağa’nın hayatı ve eserleri. Türkiyat Mecmuası, 12, 179-204.
• Ersoy, B. (2018). Edirne Yemiş Kapanı ve restitüsyon önerisi. Sanat Tarihi Dergisi 27/1, 119-133.
• Evliya Çelebi. (2016). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1/3. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karademir, M. (2019). Edirne sebilleri. Konya: Palet Yayınevi.
• Karakaya, H. (2016). Edirne müzesi tarihi ve Edirne kültür hayatındaki yeri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Kuban, D. (1997). Sinan’ın sanatı ve Selimiye. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Kuban, D. (2007). Osmanlım mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi.
• Kumbaracılar, İ. (1938), İstanbul sebilleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kuran, A. (1986). Mimar Sinan, İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Kuruyazıcı, H. (1986). Edirne Selimiye Külliyesi’ndeki Arastanın bir bölümünün Mimar Sinan’ın yapıtı olduğu konusunda kanıtlar. II. Uluslararası Türk-İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri içinde (s. 155-168). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yay.
• Meriç, R. M. (2013). Şehrin hüznü Edirne’nin tarihi ve mimari eserleri hakkında. İstanbul: Edirne Valiliği Yay.
• Köylüoğlu, N. M. (2001). Edirne’de Osmanlıdan günümüze su yapıları. Edirne: Türk Kütüphanecileri Derneği.
• Mülayim, S. & Çobanoğlu, A. V. (2009). Selimiye Camii ve Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 36, s. 430-434). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Mülayim, S. (2024). Edirne Selimiye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı Osmanlı İmparatorluğu’nda mimarî kültür. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Onur, O. (1978). Edirne su kültürü. İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Önge, Y. (1996). Mimar Koca Sinan’ın sebilleri. Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Bildirileri içinde (s.114-116). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Önge, Y. (1997). Türk mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde su yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özendes, E. (1999). Osmanlı’nın ikinci başkenti Edirne geçmişten günümüze fotoğraflar. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi.
• Pakalın, M.Z. (1946). Osmanlı târih deyimleri ve terimleri sözlüğü 3. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Peremeci, O. N. (2011). Edirne tarihi. Edirne: Bellek Yay.
• Refik, A. (1977). Türk mimarları. Zeki Sönmez (Haz.), İstanbul: Sander Yay.
• Sâî Mustafa Çelebi. (2002). Yapılar kitabı (Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye) Mimar Sinan’ın anıları, İstanbul: Koç Bank Yay.
• Sav, M. (2019). Topografik etmenlerin izinde: Edirne Selimiye Külliyesi. Vakıflar Dergisi, 52, 205-229.
• Sebil. https://edirne.ktb.gov.tr/TR-76345/eski-edirne-resimleri.html. Erişim tarihi: 04.01.2020.
• Sönmez, Z. (1988). Mimar Sinan ile ilgili tarihi yazmalar-belgeler. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay.
• Sönmez, N. & Sönmez, Z. (1996). Tarihi belgelerin ışığında Edirne Selimiye Camii. Azize Aktaş Yasa (Haz.). Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 73-79). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Tirmizî, Edeb 41.
• Tuncay, R. (1969). Edirne’de Selimiye Camii, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 23, 3-12.
• Tüfekçioğlu, A. & Tümer Ş. (2019). “Mimar Dâvud Ağa’nın imzalı eserleri ve üslûbu. Mukaddime, 10/1, 115-139.
• Urfalıoğlu, N. (2009). Sebil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. ( C. 36, s. 249-250). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yavuzyılmaz, A. & Çaycı, A. (2022). Sahib Ata ve oğullarının su yapıları. Ahmet Ahmet Çaycı ve Ahmet Yavuzyılmaz (Ed). Sahib Ata Araştırmaları içinde (s.189-238). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yay.
• Yavuzyılmaz, A. (2023). Anadolu’da XVI. yüzyıl Osmanlı medrese mimarisi (1500-1600). Konya: Palet Yay.
• 1912 Balkan savaşlarında Edirne. https://www.youtube.com/watch?v=5FD3T_hOjFo Erişim tarihi: 01.01.2024.
• Arşiv Kaynakları
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Meşihat Şer‘iyye Sicilleri (4023/4037)
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Evkaf Haremeyn Muhasebesi Defterleri (5318).