EARLY SETTLEMENTS IN UPPER MEANDER VALLEY REGION ABSTRACT

Yıl 2017, , 489 - 514, 22.06.2017

Özdemir Koçak Hatice Gül Küçükbezci

https://doi.org/10.21497/sefad.328646

Öz

Archaeological surveys
which have been conducting in Afyonkarahisar and its districts since the year
2002 focused on the Upper Menderes Basin, Dinar being the center, between the
seasons 2013 and 2016. The sources of the River Menderes are located in the
northeast of the Basin. In the westernmost end of this valley lies the village
of Duman of the district of Dinar whereas Dikici Hüyük, close to Dinar town
center, is situated in the easternmost part. Although the state of the Upper
Menderes Valley in the Ancient period is partially known, we do not have many
materials concerning earlier eras. The history of the region from the Neolithic
Age to the Roman Era was investigated during the surveys we conducted in this
valley between 2013 and 2016. It was understood from these studies that the
history of the Upper Menderes Valley dates as far back as 7500 years ago. The
earliest findings belonging to this phase, which corresponds to the Late
Neolithic Age have so far been encountered in the locations of Kabaklı Kocakır,
Yüksel Hüyük and Dikici Hüyük. Settlements belonging to the Chalcolithic Age
are also seen in this area. The Kuyubaşı Hüyük in the village of Sütlaç can be
cited as an example of this. However,
the greatest concentrations of ancient settlements in the region are those that
belong to the Early Bronze Age. Findings belonging to the Early Bronze Age were
found in almost all of the mounds in the Upper Menderes Valley. This situation
indicates that the settlements in this area were scattered about 5000 years
before now and that there was an increase in population. It is observed that
the number of settlements in the region declined in the IInd Millennium B.C.
This change, which took place about 4000 years before now, is thought to have
been related to issues such as decrease in the number of small settlements in
this area, as in the whole of Anatolia, people’s living together in larger
communities, urbanization, emergence of states etc. This is most apparently
seen in Dikici Hüyük in the Valley section. Dikici Hüyük is located on the main
roads leading to the Lakes District as well as being on the roads that are
linked to the roads connecting the Aegean Region to the Konya Lowland. The
purpose of this study is to present, together with findings, the early period
(from the Neolithic Age to the Roman Period) in the fertile Upper Menderes
Valley.

Anahtar Kelimeler

Upper Meander Valley, Dinar, Mounds, early period

YUKARI MENDERES VADİSİNDE ERKEN DÖNEM YERLEŞMELERİ

Öz

2002 yılından bu yana Afyonkarahisar ili ve ilçelerinde yürütmekte
olduğumuz arkeolojik yüzey araştırmaları, 2013-2016 sezonlarında, Dinar
merkezli Yukarı Menderes Havzası’nda yoğunlaşmıştır. Havza’nın kuzeydoğusunda
Menderes Nehri’nin kaynakları vardır. Bu Vadi’nin en batısında Dinar ilçesine
bağlı Duman köyü bulunmaktadır ve en doğu noktasında Dinar merkeze yakın olan
Dikici Hüyük yer alır. Yukarı Menderes Vadisi’nin Antik dönemdeki durumu kısmen
bilinse bile, elimizde daha eski tarihler hakkında çok fazla malzeme
bulunmamaktadır. Bu Vadi’de 2013 ile 2016 yılları arasında yaptığımız yüzey
araştırmalarında bu çevrenin Neolitik çağdan Roma dönemine kadar olan tarihi
incelenmiştir. Bu araştırmalarla, Yukarı Menderes Vadisi’nin tarihinin
günümüzden yaklaşık 7500 yıl öncesine kadar gittiği anlaşılmıştır. Geç Neolitik
döneme tarihlenen bu evreye ait en erken buluntulara şimdilik Kabaklı Kocakır,
Yüksel Hüyük ve Dikici Hüyük mevkilerinde rastlanılmıştır. Bu kesimde
Kalkolitik çağa ait yerleşmeler de görülmektedir. Sütlaç Köyü’nde Kuyubaşı
Mevkii (Hüyük) bunlara örnek olarak verilebilir. Ancak bölgede eski yerleşmeler
arasında en büyük yoğunluğu İlk Tunç çağa ait olanlar oluşturmaktadır. Yukarı
Menderes Vadisi höyüklerinin hemen hepsinde İlk Tunç çağa ait buluntular
görülmüştür. Bu durum günümüzden 5000 yıl kadar önce bu çevrede iskân
alanlarının dağınık olduğuna ve nüfusun artışına işaret etmektedir. Bölgenin MÖ
II. bin yılında yerleşmelerin sayısının azaldığı görülür. Günümüzden 4000 yıl
kadar önceki bu değişimin, Anadolu’nun genelinde olduğu gibi bu çevrede de
küçük yerleşmelerin azalmasının, insanların daha geniş kitleler halinde
birlikte yaşaması, kentleşme, devletleşme vb. hususlarla ilgili olduğu
düşünülmektedir. Vadi kesiminde bu durum en belirgin olarak Dikici Hüyük’te
görülmektedir. Dikici Hüyük, Göller yöresine uzanan ana yollar üzerinde, ayrıca
Ege Bölgesi ve Konya Ovası ile ilişkili olan yollarla bağlantılı bir
konumdadır. Bu çalışmanın amacı verimli bir bölge olan Yukarı Menderes
Vadisi’ndeki erken dönem yerleşmelerini (Neolitik çağdan Roma dönemine kadar
olan) buluntularıyla birlikte sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Yukarı Menderes Vadisi, Dinar, Höyük, Erken Dönemler

Kaynakça

• ABAY, Eşref-DEDEOĞLU, Fulya (2007). “2005 Yılı Çivril Ovası Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXIV/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 277-292.
• BARJAMOVIC, Gojko (2011). A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period. Kopenhagen: Museum Tusculanum Press.
• BRYCE, Trevor (2005). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. Ankara: Dost Kitabevi.
• DURU, Refik (1994). Kuruçay Höyük I, 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• DURU, Refik (1996). Kuruçay Höyük II, 1978-1998 Kazılarının Sonuçları, Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşmeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• DURU, Refik (2008). M. Ö. 8000’den M. Ö. 2000’e Burdur-Antalya Bölgesi’nin Altıbin Yılı. Antalya: Pera Müzesi Yayınları.
• DURU, Refik-UMURTAK, Gülsün (2005). Höyücek, 1989-1992 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• EFE, Turan (2003). “Batı Anadolu Son Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı”, Arkeoatlas, 3, İstanbul: Doğan Yayınları. 94-129.
• GURNEY, Oliver Robert (2001). Hititler. Ankara: Dost Kitabevi.
• KOÇAK, Özdemir (2004a). Erken Dönemlerde Afyonkarahisar Yerleşmeleri. Konya: Kömen Yayınları.
• KOÇAK, Özdemir (2004b). “Afyon-Bolvadin Yüzey Araştırmaları 2002 (Neolitik Çağdan İlk Tunç Çağına Kadar)”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXI-1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 173-184.
• KOÇAK, Özdemir (2005). “Bolvadin-Çay ve Sultandağı Yüzey Araştırmaları 2003”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXII-1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 19-28.
• KOÇAK, Özdemir (2006). “Afyon İli ve İlçeleri Yüzey Araştırmaları 2004”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXIII-1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 83-94.
• KOÇAK, Özdemir (2009). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2007 Yılı Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVI/2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 51-72.
• KOÇAK, Özdemir (2010), “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2008 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVII-2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 287-312.
• KOÇAK, Özdemir (2011). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2009 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVIII/2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 181-200.
• KOÇAK, Özdemir (2012). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2010 Yılı Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXIX/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 231-261.
• KOÇAK, Özdemir (2013). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2011 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXX/2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 39-52.
• KOÇAK, Özdemir (2014). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2012 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXI/2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 75-96.
• KOÇAK, Özdemir (2015). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri ile Uşak İli Sivaslı İlçesi 2013 Yılı Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXII/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 355-374.
• KOÇAK, Özdemir- IŞIK, Adem (2008). “2006 Yılı Afyonkarahisar İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXV-2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 85-102.
• KOÇAK, Özdemir-BAYTAK, İsmail (2013). “Afyonkarahisar’da En Erken İskan İzleri”, Uluslar Arası Dinar ve Frigya Bölgesi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. 25-26 Mayıs 2013 Dinar. yay. haz. İ. Balık-C. Cihan. Afyonkarahisar. 319-343.
• KOÇAK, Özdemir-BİLGİN, Mustafa (2005). “Taşlı Höyük: An Important Early Bronze Age Settlement and Necropolis in Bolvadin-Dişli Village”, Anatolia Antiqua, XIII, İstanbul Fransız Arkeoloji Enstitüsü Yayınları. 85-109.
• KOÇAK, Özdemir-BİLGİN, Mustafa (2010). “Afyonkarahisar’da İki Önemli Son Neolitik/İlk Kalkolitik Yerleşme Yeri: Eyice ve Pani Höyük”. TÜBA-AR,13. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi. 9-38.
• KOÇAK, Özdemir-BİLGİN, Mustafa (2013). “Afyonkarahisar Üçin Buluntuları Işığında Batı Anadolu Prehistoryası Üzerine Yeni Gözlemler”. Adalya, XVI, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları. 31-48.
• KOÇAK, Özdemir-BİLGİN, Mustafa- KÜÇÜKBEZCİ, Hatice Gül vd. (2017). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2015 Yılı Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXIV/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 233-264.
• KOÇAK, Özdemir-IŞIK, Adem (2007). “2005 Yılı Afyonkarahisar İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXIV/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 357-380.
• KOÇAK, Özdemir-KÜÇÜKBEZCİ, Hatice Gül vd. (2016). “Afyonkarahisar İli ve İlçeleri 2014 Yılı Yüzey Araştırmaları”. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXIII/1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. 21-46.
• LAMB, Winifred (1936). “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, LXXXVI, Oxford Yayınları: 1-64, pl. 1-8.
• LAMB, Winifred (1937). “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar”, Archaeologia, LXXXVII, Oxford Yayınları: 217-273, pl. 78-84.
• LARSEN Mogens Trolle (1976). The Old Assyrian City-State and its Colonies, Kopenhagen: Akademisk Forlag.
• LLOYD, Seton-MELLAART, James (1962). Beycesultan I, The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels. London: Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Yayınları.
• LLOYD, Seton-MELLAART. James (1965). Beycesultan, I. London: Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Yayınları.
• MACQUEEN, James (2001). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu. Ankara: Arkadaş Kitabevi.
• MELLAART, James (1967). Çatal Hüyük. A Neolithic Town in Anatolia, New York: McGraw-Hill Book Company.
• MELLAART, James (1970). Excavations at Hacılar I-II. Edinburgh: Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Yayınları.
• MELLAART, James (1974). “Western Anatolia, Beycesultan and the Hittites”, Mansel’e Armağan-Melanges Mansel I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 493-526.
• MELLAART, James-MURRAY, Ann (1995). J.-A., Beycesultan III, Part II. Late Bronze Age and Phrygian Pottery and Middle and Late Bronze Age Small Objects. Ankara: Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Yayınları.
• VEENHOF, Klaas- EIDEM, Jesper (2008). Mesopotamia The Old Assyrian Period. Freiburg: Freiburg Press.