Kız-Kadın Kimliğinin Oluşumu ve Kadına Bakış Bağlamında Toplumsal Algıya Yön Veren Atasözleri

Yıl 2018, , 169 - 180, 22.06.2018

Nilgün Aydın

https://doi.org/10.21497/sefad.443454

Cited By: 3

Öz

Her milletin, derinliği, eskiliği, yeniliği tartışılmaksızın sosyal hayat içinde var olan veya izleri görülen kültürel kodları bulunmaktadır. Bu kodlar, en eski çağlardan beri toplumsal algıyı yöneten ve yönlendiren gizli işlevlere sahiptir. Halkbiliminin inceleme alanına giren her ürün aslında ait olduğu milletin; hayata bakışını, algısını, felsefesini, inancını, müziğini, estetik anlayışını, topyekûn kültürel kodlarını taşıyıp yansıtmaktadır. Fakat sözel edebiyat ürünü olan atasözlerinin diğer türlere göre toplumsal kimliği inşa ve toplumsal algıya etki bağlamında daha belirgin bir işlevi olduğu düşünülmektedir. Atasözleri, kadim zamanlardan bu yana oluşmuş tecrübelerin aktarılmasında, ataların da içinde yaşadığı sosyo-kültürel ortamın getirileri dâhilinde ortaya çıkmış ve sosyal psikolojiyi de yansıtan vazifeler üstlenmiştir. Bu açıdan bakıldığında çalışmada, atasözlerinin incelenebileceği onlarca husus arasından ‘kadın’ ve ‘kadın algısı’ eksenli bir konu tercih edilmiştir. Türk kültüründe kız (bekâret olgusu) ve kadın algısı her zaman var olmakla birlikte, anaerkil bir yapıdan ataerkil yapıya geçiş serüveninde kadının konumu ve toplumun kadın algısı değişip dönüşmüş, toplumsal hayatla birlikte farklılaşmış, bu değişim atasözlerine de yansımıştır. Buradan hareketle en eski kaynaklardan başlamak üzere atasözü kitapları, derleme kayıtları taranmış ve konuyla ilgili atasözleri belirlenmiştir. Çalışmada, elde edilen veriler, ‘toplumsal bellek’-‘kültürel bellek’ ekseninde değerlendirilerek, atasözlerinin kız-kadın kimliğinin inşası ve algılanması bakımından taşıdığı mesajlar ile toplumun bilinçaltına etki ediş şekli çeşitli açılardan irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür, atasözü, kadın, toplumsal bellek, kültürel bellek

Proverbs Leading Social Perception in the Context of Perspective on Woman and Formation of Girl-Woman Identity

Öz

Every nation has its cultural codes that are present in their social lives. These codes have hidden functions that manipulate and manage social perception since the earliest times. Every product that belongs to the field of study of folklore actually is about the nation; reflects the gaze of life, perception, philosophy, belief, music, sense of aesthetics, and total cultural codes. However, it is thought that proverbs, the product of oral literature, have a more prominent function in relation to the influence of social identity construction and social perception than the others do. Proverbs that turned over into the experiences that have occurred since ancient times, came up bearing profit of the socio-cultural environment and acting as reflecting social psychology in which the ancestors lived. Due to this reason, in the study, a topic with a focus on 'women' and 'women's perception' was chosen among the many points on which the proverbs can be examined. Thus, in Turkish culture, girls (virginity) and female perception are always present in the adventure of transition from a matriarchal structure to a patriarchal structure. The woman's position and the woman's perception have changed in the social life and this evolution has also effected the proverbs. From this point of view starting from the earliest sources, the proverbial books, compilation literature was reviewed and proverbs related to the topic were determined. In the study, all the obtained data were evaluated on the basis of 'social memory' - 'cultural memory' and it was attempted to examine how the messages carried by the proverbs affect the consciousness of the society in the development of girl-women identity.

Anahtar Kelimeler

Oral culture, proverb, woman, social memory, cultural memory

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Âsım (1988). Atasözü ve Deyimler Sözlüğü I Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Argunşah, Mustafa (2017). “Türkiye Türkçesindeki Kadınla İlgili Temel Söz Varlığının Tarihî Gelişimi”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu Bildiriler Kitabı. haz. M. Fatih Köksal vd. 4-6 Mayıs 2017. Ankara: KİBATEK Yay. 81-105.
• Arıkan, Tufan [Derleyen] (1994). “Atasözü”. [Kaynak kişi: Fatma Soyer, Derleme Tarihi: 10.2.1994, derleme yeri: Ödemiş/İzmir]. SÜ Türk Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi. kayıt no: 1098.
• Assmann, Jan (2001). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Atalay, Besim (1991). Dîvânu Lugâti’t-Türk Dizini C. 4. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Bayar, Nevnihal (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Boratav, Pertev Naili (1978). Türk Halkbilimi I-100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Budak, Selçuk (2003). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yay.
• Cevizci, Ahmet (2002). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay.
• Çobanoğlu, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Delil, Mecdettin Ahmet (1964). “Türk Şeceresi (Şecere-i Türk) -5- Kırk Yaşına Kadar Cengiz”. Tarih Konuşuyor I (5): 389.
• Durkheim, Emil (2006). Toplumsal İş Bölümü. çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yay.
• Elçin, Şükrü (2001). Türk Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yay.
• Ercilasun, Ahmet Bican-Ziyat Akkoyunlu (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ergin, Muharrem (1999). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Eyüboğlu, E. Kemal (1973). Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Gönen, Sinan (2011). Batı Türklerinin Manzum Atasözleri. Konya: Kömen Yayınevi.
• Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü C. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Karabaş, Seyfi (1999). “Dilbilim ile Budunbilim Arasındaki İlişki”. Bütüncül Türk Budun Bilimine Doğru. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 377-386.
• Kurt, İhsan (1991). Türk Atasözlerine Psikolojik Bir Yaklaşım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Okray, Zihniye (2015). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadın İmgesi”. EUL Journal of Social Sciences (VI-I) June 2015-LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi. Haziran 2015: 94-102.
• Ong, Walter J. (2007). “Sözlü Kültürün Psikodinamiği”. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınevi.
• Ritzer, George-Jeffery, Stepnisky (2014). Sosyoloji Kuramları. çev. Himmet Hülür. Ankara: De ki Basım Yayın Ltd. Şti.
• TDK-Türk Dil Kurumu (1969). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.