Tanzimat Döneminde Askeri Islahatın Kıbrıs’ta Uygulanması

Yıl 2021, , 419 - 440, 07.06.2021

Hasan Samani

https://doi.org/10.21497/sefad.944205

Öz

Osmanlı yenileşme tarihinde özgün bir yere sahip Tanzimat döneminde birçok yeni kurum oluşturulmuştur. 1571’den bu yana bir Osmanlı adası olan Kıbrıs’ta da Tanzimatın uygulamalarını görmek mümkündür. Mevcut çalışmada Tanzimat döneminde Osmanlı ordu teşkilatı ve askeralma usulü olarak uygulamaya konulan kura sistemi çerçevesinde askerlik hizmetlerinin yeniden düzenlenmesine yönelik ıslahatın Kıbrıs’ta uygulanması incelenmiştir. Kıbrıslı Hıristiyanların askerlik hizmetleri ile ilişkisi çalışmada yer verilen diğer bir konu olmuştur. Sonuç olarak dönem boyunca Kıbrıs’ta konuşlanan askeri birlik, 1874 senesine kadar Tophâne-i Amire’ye, bu tarihten sonra Birinci Ordu’ya bağlı, Akdeniz kalelerinin savunmasından sorumlu bir topçu alayı dairesinde yer almıştır. Kura usulü ve buna bağlı olarak bedelli askerlik hizmetleri adada da uygulanmıştır. Kıbrıslı Müslümanlar 1863-1871 arası dönemde askerliklerini sadece adada yapma ayrıcalıklarını elde etmişlerdir. 1878’de ada idaresinin İngilizlere devredilmesiyle buradaki Osmanlı ordu mevcudiyeti son bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, askerlik, kura sistemi, Kıbrıs Topçu Taburu, Osmanlı

Implementation of Military Reform in Cyprus During the Tanzimat Period

Öz

During the Tanzimat (reform) period, which occupies a very unique place in the history of Ottoman Modernisation, many new institutions were established. The Tanzimat reforms were also implemented in Cyprus, which had been an Ottoman island since 1571. In this context, the present study aims to invistigate the implementation and repercussions of reforms in the Ottoman army establishment and the military services that were institutionalized with the initiation of the system of conscription by lot in Cyprus during the Tanzimat Period. Another topic that this work focuses on is the issue of military service by non-Muslim Cypriots. Resultantly, the Ottoman army corps deployed in Cyprus was an artillary batallion. Cyprus artillery batallion was attached to one of the regiments which was responsible for defending the fortresses in the Mediterranean. The regiment was under the command of Tophane-i Amire until 1874, and subseguently of the First Army after 1874. The system of conscription by lot and the military service by payment was also implemented in Cyprus. The Muslim Cypriots had the privilige of performing their military service only in their home country during the period of peace between 1863 and 1871. The Ottoman army in Cyprus ceased to exist when the Bristish assumed control of the island’s administration in 1878.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, military service, conscription by lot, Cyprus Artillary Batallion, Ottoman

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, İstanbul (BOA) Hariciye Mektubi Kalemi (BOA. HR. MKT.), 66/28 İrâde Dâhiliye (İ. DH), nr. 36143, 44659, 62742. İrâde Meclîs-i Vâla (İ.MVL). nr. 2601.
• Maliye Nezareti Cizye Muhasebesi Defterleri (ML. VRD. CMH.d.), nr. 1411, 1482.
• Maliye Nezareti Mesarifat Muhasebesi Defterleri (ML. MSF. d.), nr., 508.
• Maliye Nezareti Varidat Muhasebesi Defterleri (ML. VRD.d.), nr. 486, 3738.
• Sadaret Dairesi Mektubi Kalemi Meclis-i Vala (A.MKT.MVL.), 115/ 47.
• Sadaret Dairesi Mektubi Kalemi Mühimme Odası Belgeleri (A. MKT. MHM.), 299/26, 377/80, 424/91-1.
• Taşra Arşivleri Kıbrıs Mutasarrıflığı Belgeleri, Mutasarrıflığın Karpaz Nahiyesi ile Yaptığı Yazışmalar (TŞR.KB.M.), 258/144.
• Taşra Arşivleri Kıbrıs Mutasarrıflığı Defterleri (TŞR. KB.d.), nr. 30, 33, 37.
• KKTC Girne Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi (GMA) Mutasarrıflık Defterleri (MD), nr.19.
• Kaynak Eserler ve İncelemeler Ayın, F. (1989). Tanzimat Fermanının İlânından Sonra Osmanlı İmparatorluğu’nda Uygulanan Askeralma Usulleri 1839-1914 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Balta, E. vd. (2015). Kouklia in Nineteenth Century Cyprus on the Ruins of a Once Glorious Paphos. İstanbul: Isis Press.
• Cezaîr-i Bahr-i Sefîd Vilâyet Salnamesi 1287, 1293.
• Collas, B.C.(2005). 1864’te Türkiye. Tanzimat Sonrası Düzenlemeler ve Kapitülasyonların Tam Metni (T. Tunçdoğan, Çev.). İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Çadırcı, M. (1970-74). Anadolu’da Redif Teşkilatının Kuruluşu. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, VIII-XII (14-23), 63-75.
• Çadırcı, M. (1972). Ankara’da Nizam-ı Cedit Ortasının Teşkili ve Nizam-ı Cedit Askeri Kanunnamesi. Belleten, 36 (141), 1-13.
• Çadırcı, M. (1985). Osmanlı İmparatorluğunda Askere Almada Kura Usulüne Geçilmesi ve 1846 Tarihli Askerlik Kanunu. Askeri Tarih Bülteni, 18, 59-75.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Çakılcı, D. (2015). Kıbrıs’ta Osmanlı Telgraf İşletmesi, İÜEF Tarih Dergisi, II (62), 65-90.
• Çakın, N. (1989). Redif Teşkilatı. Askeri Tarih Bülteni, XIV, 26, 31-56.
• Çiçek, K. (1998). Kıbrıs’ta Muhtarlık Teşkilatı’nın Kuruluşu. (Ed. A. Saydam&K. Çiçek), Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyası’nda Siyaset, Adalet ve Raiyyet içinde (s. 266-273). Trabzon: Derya Kitabevi.
• Çiçek, K. (2002). Interpreters of the Court in the Ottoman Empire as Seen From the Sharia Court Records of Cyprus. Islamic Law and Society, 9(1), 1-15.
• Çiçek, K. (2003). Mehmed Emin Paşa, Kıbrıslı (1813-1871). İslam Ansiklopedisi (C.28, s. 463-464). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demiryürek, M. (2010). Nizâm-ı Cedîd’den II. Meşrutiyet’e Osmanlı Reform Sürecinde Kıbrıs. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Dinç, G. (2010). Kıbrıs Saray Tercümanlığı Kurumu (1779-1816), XVI. Türk Tarih Kongresi, (20-24 Eylül 2010, Ankara), Cilt 4, 1. Kısım, 423-437.
• Dinç, G.&Çelik, C. (2012). Cyprus Court Interpreters During the Ottoman Period, Mediterranean Journal of Humanities, II (2), 45-55.
• Dionyssiou, G. (2009). The Implementation of Tanzimat Reforms in Cyprus. Nicosia: MAM.
• Düstur (h.1293), I. Tertip, cilt 1. İstanbul: Matbaa-yı Amire.
• Engelhardt. (1999). Tanzimat ve Türkiye (A. Reşad, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları
• Erdoğru, M. A. (2001). The Judicial Court in Ottoman Cyprus (1580-1630). Tarih Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi,16, 9-19.
• Erdönmez, C . (2019). Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Osmanlı-Rusya İlişkilerinin Kıbrıs’a Yansıması: Konsoloslar, Tüccarlar ve Ticaret. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (47), 139-164.
• Erdönmez, C. (2004). Şeriyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı(1839-1856), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Erdönmez, C. (2008). Şeriyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Bir İrtidât ve Tanassur Vakası, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X (1) 99- 123.
• Erdönmez, C. (2011). Tanzimat Devrinde İngiltere Konsoloslarının Kıbrıs’taki Faaliyetleri (1839-1856), Bilig, Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 58, 91-118.
• Erdönmez, C. (2013). Tanzimat Devrinde bazı Kıbrıs Rumlarının Yunan vatandaşlığına geçmelerinden kaynaklanan Hukukî meseleler, Bilig, Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 64, 175-198.
• Erdönmez, C. (2014). Tanzimat Devrinde Kıbrıs’ta Azat Edilmiş Kölelerin Hukuki ve Sosyo Ekonomik Durumları (1839-1876), Belleten, LXXVIII (282), 699-756.
• Gencer, A.İ. (1985). Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Gölen, Z. (2003). 1849-51 Bosna-Hersek İsyanı. Belleten, LXVI (247), 905-930.
• Gölen, Z. (2009a). 1857-59 Bosna-Hersek İsyanı. Belleten, LXXIII (267), 53-124.
• Gölen, Z. (2009b). Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları, 1839-1878. Ankara: Alter Yayınları
• Gölen, Z. (2010). Tanzimat Döneminde Bosna-Hersek. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Gülsoy, U. (2002). Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlikten Muâfiyet Vergisi: Bedel-i Askeri (1855-1909). Tarih Dergisi, 37, 93-118.
• Heinzelmann, T. (2009). Cihaddan Vatan Savunmasına Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik yükümlülüğü 1826-1856 (T. Noyan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hill, G. (1952). A History of Cyprus, IV. Cambridge: Cambridge University Press
• Hill, G. (2015). Kıbrıs Tarihi. Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948 (N. Serbest, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Jennings, R. C. (1993). Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World (1571-1640). New York: New York University.
• Karal, E.Z. (1988a). Osmanlı Tarihi V, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karal, E.Z. (1988b). Osmanlı Tarihi, VII. Islahat Fermanı Devri (1861-1876), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914), B. Tırnakçı, Çev., İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kili, S. & Gözübüyük, A. Ş. (2000). Sened-i İttifak’tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (1981-1982). Sultan II. Mahmut Devri Yedek Ordusu: Redif-i Asakir-i Mansure. İÜEFTED, 12, 127-157.
• Luke, H. (1989). Cyprus Under the Turks, Nicosia: K.Rüstem&Brother
• Moreau, O. & Quamber, R. (1997). The Recruitment of Bosnian soldiers during the 19th Century (1826-1876). Islamic Studies, Special Issue: Islam in the Balkans, 36, 2/3, 263-279.
• Moreau, O. (1999). Bosnian Resistance Against Conscription in the Nineteenth Century. E. Zürcher (Ed.) Arming the State. Military Conscription In the Middle East and Central Asia, 1775-1925 içinde (s.129-138). London: I.B. Tauris.
• Os, N. (1999). Taking Care of Soldiers’ Families: The Ottoman State and the Muinsiz Aile Maaşı. E. Zürcher (Ed.). Arming the State. Military Conscription in the Middle East and Central Asia, 1775-1925 içinde (s. 95-110). London: I.B. Tauris.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs: Nüfusu, Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları. (2000).T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı, İstanbul.
• Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba 1700-1850, (S. Yılmaz, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Papadopullos, T.(1965). Texts and studies of the History of Cyprus I. Social and historical data on population (1571-1878). Nicosia: Cyprus Research Center.
• Salnâme-i Askeri (1282, 1293). İstanbul: Mekteb-i Harbîye-i Şahâne
• Salvator, L. (1983). Levkosia. The Capital of Cyprus, London: Trigraph.
• Samani, H. & Onurkan Samani, M. (2017). Tanzimat Döneminde Kıbrıs’ta Zaptiye Teşkilatı, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(4), 735-747.
• Samani, H. (2006). Tanzimat Devrinde Kıbrıs 1839-1878 (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Samani, H. (2017). Tanzimat Döneminde Kıbrıs Ticareti, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(4), 790-814.
• Samani, H. (2018a). The Primary Schools (sibyans) in Ottoman Cyprus During the Tanzimat Reform Era (1839–1878), Quality&Quantity: International Journal of Methodology, 52 (1), 205-214.
• Samani, H. (2018b). Tanzimat Döneminde Kıbrıs’ta Modern Belediyeciliğin Başlangıcı ve Lefkoşa Belediyesi, Belleten, 82 (294), 587-626.
• Sancaktar, C. (2012). Historical Construction and Development of Bosniak Nation. Alternatives Turkish Journal of International Relations. 11 (1), 1-17.
• Shaw, S. (1975). The Nineteenth Century Ottoman Tax Reforms and Revenues System. International Journal of Middle East Studies, 6, 421-459.
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Şimşek, V. (2005). Ottoman Military Recruitment and the Recruit: 1826-1853. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Şimşek, V. (2014). The First “Little Mehmeds”: Conscripts for the Ottoman Army, 1826-53. Osmanlı Araştırmaları, 44, 265-311.
• Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, III, 5. Kısım, 1793-1908. (1978). Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Uzun, A. (2002). Tanzimat ve Sosyal Direnişler. İstanbul: Eren
• Yaramış, A. (2002). II. Mahmut Döneminde Asakir-i Mansure-i Muhammediye (1826-1839). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Yıldız G. (2013). Kara Kuvvetleri. Osmanlı Askerî Tarihi. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, Ed. Gültekin Yıldız. İstanbul: Timaş, 35-78.
• Yıldız, G. (2009). Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839). İstanbul: Kitabevi.
• Zürcher, E. (1999). The Ottoman Conscription System in Theory and Practice. Arming the State. E. Zürcher (Ed.), Military Conscription in the Middle East and Central Asia, 1775-1925 içinde (s. 79-94). London: I.B. Tauris.