TARİHTEN GÜNÜMÜZE İSTANBUL TÜRKÇESİ

Yıl 2012, Sayı: 28, 49 - 62, 13.02.2015

Mehmet Gümüşkılıç

Öz

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmesinden sonra Osmanlı Devleti kudret ve güç kazandı. Bu kuvvetle beraber büyük bir dil de meydana geldi. İstanbul Türkçesinin temelini oluşturan bu dil, bir imparatorluk diliydi. Makalemizde; İstanbul Türkçesinin tarihî serüveni göz önüne alınarak, İstanbul Türkçesinin temelini oluşturan İstanbul ağzı da incelenecektir. İstanbul Türkçesi ile ilgili örnekler yüzyıl yüzyıl seçilmeye çalışılmıştır. 15. yüzyılda Fatih’in kendi şiirlerinden ve Ahmet Paşa’dan; 16. yüzyılda Bakî ve Yahya Bey’den; 17. yüzyılda Nâbî’den; 18. yüzyılda Nedim ve Şeyh Gâlib’ten; 19. yüzyılda Enderunlu Vâsıf’tan; 20. yüzyılda ise Ziya Gökalp’ten parçalar alınarak İstanbul Türkçesinin güzelliği okuyucuya aktarılmaya çalışılacaktır. Makalemizin son kısımlarında İstanbul ağzına dayalı İstanbul Türkçesini aksettiren eserlerden Evliya Çelebi’nin  Seyahatnamesi’nde ve 1790 yılında İstanbul’da basılmış olan Viguier’in Elemens de la Langue Turque ‘Türk Dilinin Unsurları’ adlı kitabında geçen metinlerden  örnekler verilecektir. Makalemizin; son zamanlarda medyadaki yanlış kullanımlardan dolayı bozulmaya başlayan İstanbul Türkçesi ve İstanbul ağzına dikkat çekeceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Türkçesi, imparatorluk dili, İstanbul Ağzı, konuşma dili, Fatih Dönemi.

ISTANBUL TURKISH FROM PAST TO PRESENT

Öz

Just after the conquest of Istanbul by Sultan Fatih Mehmet, The Ottoman State gained puissance and power. As result of this conquest, a great language emerged along with the power. This language which formed basis of Istanbul Turkish was language of the empire. In this article, taking historical journey of Istanbul Turkish into consideration, the Dialect of Istanbul which formed the basis of Istanbul Turkish will be analyzed. In regard to examples of The Istanbul Language were thoroughly chosen from per century. The beauty of Istanbul Turkish will tried to be shown taking excerpts from Sultan Fatih’s and Ahmet Pasha’s poems within the 15th century, from Baki and Yahya Bey within the 16th century, from Naili Bey and Nabi within the 17th century, from Nedim and Sheikh Galib within the 18th century, from Vasıf from Enderun within the 19th century, from Ziya Gokalp within the 20th century. At the end of the article, based on Dialect of Istanbul phrased will be given examples from the book of Viguier called ‘Elements Of Turkish Language’ and the book of Evliya Celebi Called ‘Seyahatname’ which is based on the dialect of Istanbul reflecting the best Istanbul Turkish. With this article, we also aim to raise concern over burn out Istanbul language due to the misuse of it in media.

Anahtar Kelimeler

Istanbul Turkish, imperial language, Istanbul Dialect, spoken language, Fatih Era

Kaynakça

• AKSAN, D., (1990), Her Yönüyle Dil, Ankara: TDK Yay.
• BANARLI, N. S., (1971), Resimli Türk Edebiyatı 1-2, İstanbul: Millî Eğitim Bas.
• BANARLI, N. S., (1999), Türkçenin Sırları, İstanbul: Kubbealtı Neş.
• Büyük Türk Klasikleri, (1985), "Ahmed Paşa Dîvânı'ndan", İstanbul: Ötüken Yay., C.2, s.202.
• ÇAVUŞOĞLU, M., (1982), "Fatih Sultan Mehmed Devrine Kadar Osmanlı-Türk Edebî Mahsullerinde Muhtevânın Tekâmülü", Kubbealtı Akademi Mecmuası, İstanbul: S.2, s.35.
• ÇAVUŞOĞLU, M., (1983), Yahya Bey ve Dîvânı'ndan Örnekler, Ankara: Kültür ve Tur. Bak. Yay.
• DUMAN, M., (2002), "Yenileşme Döneminde Türk Dili", Türkler, C.15, s.113, Ankara.
• EMECAN, F., (2001), İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Kitabevi Yay.
• GÖLPINARLI, A., (1985), Şeyh Gâlib Dîvanı'ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Tur. Bak. Yay.
• GÜMÜŞKILIÇ, M., (1992), Viguier'in Elemens de la Langue Turpue Türk Dilinin Unsurları Adlı Eserinin Ses Uyumları Bakımından İncelenmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeni Türk Dili Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• İNAN, K., (2002 ), “Fatih Sultan Mehmed, İstanbul'un Fethi ve Etkileri”, Türkler, C.9, s.285, Ankara.
• İPEKTEN, H., (1986), Nâilî Dîvânı’ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Tur. Bak. Yay., no: 679, 1986.
• MAZIOĞLU, H., (1988), Nedim, Ankara: Kültür ve Tur. Bak. Yay.
• ÖZKAN, M., (1995), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• PALA, İ., (1995), "Fatih'in Şiirleri", İstanbul Armağanı 1: Fetih ve Fatih, s.319, İstanbul.
• ORAL-SEYHAN, T., (1994), "İstanbul Türkçesi (Madde)", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.4, s.244, İstanbul: Kültür Bak. ve Tarih Vak. Yay.
• TEKİN, G., (1995), "Fatih Devri Türk Edebiyatı", İstanbul Armağanı 1: Fetih ve Fatih, s. 162-163, İstanbul.
• TİMURTAŞ, F.K., (1987), Bakî Dîvanı'ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Tur. Bak. Yay.
• TULUM, M., (2002), "XVII ve XVIII. Yüzyıllarda İstanbul Türkçesi", Türkler, C.11, s.491, Ankara.
• VİGUİER, P.F., (1790), Elemens de la Langue Turque, İstanbul.
• YALÇINER, N., (2002), "İstanbul Türkçesi Konuşma Dili Hakkında Bir Araştırma" (1930-1950 yılları arası) Türk Dili, S.609, s.714.