KLASİK TÜRK ŞİİRİNİN DEJENERE TİPLERİNDEN VÂİZ / THE PREACHER AS A DEGENERATED TYPE IN CLASSICAL TURKISH POETRY

Yıl 2016, Sayı: 35, 197 - 234, 20.06.2016

Necip Fazıl Duru

https://doi.org/10.21497/sefad.20636

Cited By: 2

Öz

Klasik Türk şiirinin yakın bir döneme kadar göz ardı edilen mühim bir yönü cemiyet meselelerine olan duyarlılığıdır. Sanıldığının aksine, Osmanlı şairleri hangi hususta olursa olsun yanlış olduğunu düşündükleri ve ahlâkî bulmadıkları davranışları pervasızca tenkit edebilmişlerdir. Peygamber vazifesi kabul edilen fakat suiistimale de açık olan vaizlik, İslam toplumlarında tarihin her döneminde bu işle iştigal eden şahısların bir kısmı tarafından şahsî menfaatleri için kullanılmıştır. Vaiz, bu ve başka sebeplerle Klasik Türk şiirinde sûfî, hâce, zahitle birlikte olumsuz tipler arasında anılmıştır. Çalışmamızda divanlarda yer alan azımsanmayacak sayıdaki vaiz redifli gazellerden hareketle, vaizlerin olumsuz algı oluşturmalarının sebepleri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, vaiz; eleştiri; gazel; riya.

Kaynakça

• Abdulkadir Gulâmî (1291). Dîvân. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Abdurrahman bin Ahmed el-Câmî (1289). Terceme-i Nefahâtü’l-Üns. çev. Lâmi’î. [y.y.]: Matbaa-i Haydari.
• Ahmed Sûzî (2012). Divân. haz. Alim Yıldız. Sivas: Buruciye Yay.
• Ahmet Rasim (1967). Ramazan Sohbetleri. haz. Muzaffer Gökman. İstanbul: Kitapçılık Yay.
• AKSEL, Malik (1977). İstanbul’un Ortası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• AKSOYAK, İ. Hakkı (2016). “Hırkayı (Deveyi, Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art-Zamanlı Yöntemle Bir Deneme”. 14. yy.’dan 19. yy’a Anadolu ve Rumeli’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler. Ankara: Grafiker Yay. 17-24.
• ALUS, S. Muhtar (1994). İstanbul Yazıları. haz. Erol Şadi Erdinç-Faruk Ilıkan. İstanbul: İBBKİDB Yay.
• ARSEVEN, Celal Esad (1983). Sanat Ansiklopedisi C. I-III. İstanbul: MEB Yay.
• Âsaf (2009). 18. yy. Şairi Âsaf ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). haz. Hasan Kaya. DoktoraTezi. İstanbul: Marmara Ü.
• Ayıntablı Hamdi (2012). Divan. haz. Halil İbrahim Yakar. Konya: Palet Yay.
• Bâkî (1994). Dîvân. haz. Sabahattin Küçük. Ankara: TDK Yay.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (1998). İstanbul’da Ramazan Mevsimi. haz. Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi.
• Birrî (2000). Manisalı Birrî Mehmed Dede Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı. haz. Rasih Erkul. Manisa: Manisa Valiliği Yay.
• Cenab Şahabeddin (1994). İstanbul’da Bir Ramazan. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: İletişim Yay.
• CEYHAN, Âdem (1997). Bedr-i Dilşad’ın Murâd-Nâmesi C. I-II. İstanbul: MEB Yay.
• Cezbî (2012). Himmetzâde Ahmet Cezbî Divanı. haz. Mahnaz Roohi Maleky. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1981). “Rakîb”. Divanlar Arasında. Ankara: Umran Yay.
• Emrâh (1332). Dîvân. Dersaâdet: [m.y.]
• Enderî (1959). Divan. haz. Mehmet Münir Enderi. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası.
• Enverî (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatcı. Ankara: MEB Yay.
• ERGİNLİ, Zafer-KARSLI, İlyas vd. (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yay.
• Erzurumlu Zihnî (2001). Divan. haz. Muhsin Macit. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• FAROQHI, Suraıya (1997). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. çev. Elif Kılıç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Fâzıl (2005). Fâzıl Divanı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme). haz. Mehmet Akif Duman. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Ü.
• Garîbî (1312). Hâzâ Kitâb-ı Garîbî A’mâ Yûsuf Efendi el-Erbîlî. [Bağdat]: Rıza Efendi Basmahanesi.
• Gelibolulu Mustafa Âli (1978). Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyafet Sofraları (mevâidü’n-nefâis fî kavâidi’l-mecâlis). haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Giryân (2012). Giryân Dîvanı. haz. Evşen Yıldız. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Ü.
• Hafîd (2003). Hafîd Dîvânı. haz. Hacer Ünal. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• Hamdullah Hamdi (1999). Divan. haz. Ali Emre Özyıldırım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Hâmî (2008). Hâmî Dîvânı. haz. Âdem Altay. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• Hikmetî (2006). 17. Yüzyıl Şairlerinden Hikmetî ve Dîvânı. haz. Aysel Eğri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• Hikmetî (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. haz. Fatih Sona. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• İbrahim Tırsî (2001). İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı (İnceleme-Tenkidli Metin). haz. Kadriye Yılmaz Orak. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Ü.
• KARAMAN, Fikret-KARAGÖZ, İsmail vd. (2006). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• Keykavus (1944). Kabusname. çev. Mercimek Ahmed. İstanbul: Maarif Vekaleti.
• KOÇU, Reşad Ekrem (1967). Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yay.
• KORTANTAMER, Tunca (1993). “17. Yüzyıl Şâiri Atâyî’nin Hamse’sinde Osmanlı İmparatorluğunun Görüntüsü”. Eski Türk Edebiyatı Makaleleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Lebîb (2004). Lebîb Dîvânı. haz. Orhan Kurtoğlu. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Ü.
• LEVEND, A. Sırrı (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mehmed Memdûh Paşa (1332). Dîvân-ı Eş’âr. İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı.
• Mir Seyyid Nigârî (1301). Divan.
• Mislî (2011). Mislî İsmâ’il Hakkı ve Divanı. haz. Emrah Gökçe. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• Mustafa Rûmî- Şeyh Geredeli- (1998). Dîvân. haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu-Mustafa Tatçı: Ankara.
• Nâbî (1997). Dîvân C. II. haz. Ali Fuat Bilkan. İstanbul: MEB Yay.
• Nâkâm (2012). Nâkâm Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). haz. Aslı Mert. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Ü.
• Nâzik (2011). Nâzik Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). haz. Yunus Gümüş. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Ü.
• Neccarzâde Rızâ (1262). Hâtimetü’l-Vâridât. İstanbul: Matbaatü’l-Âmire.
• Nehcî (2003). XVII. Yüzyıl Divan Şairi Nehcî: Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. haz. Neslihan İlknur Koç. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ü.
• Nev’î (1977). Divan. haz. Mertol Tulum-M. Ali Tanyeri. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.
• Nigârî (2004). Nigârî Dîvânı. haz. Azmi Bilgin. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10638,nigar-i-divani-azmi-bilgin-pdf.pdf?0 [28. 04. 2016].
• Niyâzî (1209). Dîvân. Kahire: Bulak Matbbası.
• Nüzûlî (1331). Dîvân-ı Mustafa Nuzûlî el-Kulavî. Müellifi: eş-Şeyh Mehmed Emîn Tevfîk. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kâmil.
• Osman Sirâceddîn (1305). Mecmû’a-i Hayâl-i Bâl. Dersa’âdet: Mahmûd Beg Matbaası.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. I. İstanbul: MEB Yay.
• Rahmî-i Harputî (1996). Divan. haz.: Gönül Hatay Eren-Halil Erdoğan Cengiz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Rûhî (1287). Külliyât-ı Eş’âr-ı Rûhî-i Bağdâdî.
• Sâbit (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit Divan. haz. Turgut Karacan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• Sâkıb (2003). Mevlevîlikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sâkıb Dede ve Dîvânı. haz. Ahmet Arı. Ankara: Akçağ Yay.
• Salacıoğlu (2000). Giritli Salacıoğlu Mustafa Celvetî Dîvân. Mustafa Tatcı-Cemâl Kurnaz vd. Ankara: Akçağ Yay.
• Sâlik (1998). Sâlik Efendi (Kasımpaşalı) Hayatı, Edebî Kişiliği, Dîvânı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. haz. Müzahir Kılıç. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Ü.
• Sehâbî (t.y.). Divan. haz. Cemâl Bayak. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10648,metinpdf.pdf?0 [30. 01. 2015].
• Senâ’î [t.y]. Dîvân-ı Hazret-i Şeyh ‘Ali Senâ’î. [y.y.]
• Seyyid Mustafa Râsim Efendi (2013). Tasavvuf Sözlüğü (Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil). haz. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yay.
• Sıdkî (2014). Dîvân. haz. Abdullah Eren. Ankara: Altınpost Yay.
• ŞEKER, Mehmet (1997). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâidü’n-Nefâis Fî-Kavâidi’l-Mecâlis. Ankara: TTK Yay.
• ŞENTÜRK, A. Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ŞENTÜRK, A. Atilla (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Şevkî (2007). Şevkî İbrahim Efendi Divânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). haz. Esma Tezcan. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Ü.
• Şeyh Gâlib (1994). Dîvân. haz. Muhsin Kalkışım. Ankara: Akçağ Yay.
• Şûhî (2012). Şûhî Bengîzâde Dîvânı ve Tahlili. haz. Azime Çukurlu. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Ü.
• UĞUR, Mücteba (1986). “Va’z, Kıssacılık ve Hadiste Kussâs”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXVIII (s.y.): 291-326.
• ULUDAĞ, Süleyman (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yay.
• Verdî (2009). Verdî Kâsım Dîvânı İnceleme-Metin. haz. Armağan Zöhre. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Ü.
• Yozgatlı Hüznî (2000). Dîvân C. II. haz. Mustafa Güneş. Yozgat: Yozgat Belediyesi Yay.
• Za’ifî (1993). Rumelili Za’ifî Hayatı, San’atı, Eserleri ve Dîvânından Seçmeler. haz. Kâmil Akarsu. İstanbul: MEB Yay.
• Zâtî (1841). Süleyman Zâtî Dîvânı. [y.y.].