A Sociological Evaluation of the Co-Existence Discourses of the Khutbahs Given in Turkish Mosques: The Case of Adana

Yıl 2017, Sayı: 38, 507 - 532, 18.12.2017

İslam Can

https://doi.org/10.21497/sefad.377500

Cited By: 3

Öz

Mosques are important places in
the daily lives of Muslims. In mosques, khutbahs, which are prepared by
Presidency of Religious Affairs or Provincial Offices of Mufti, are given
during the Jumuah and Eid prayers. Khutbahs aim at indoctrinating Muslims about
political, social and the other issues that constitute the Muslims’ agenda
besides the subjects like worship and morality. These agendas consist of some
problems such as epidemic, war, discrimination, genocide, migration,
urbanization, crime, hunger and drought, which have been experienced in today’s
societies and which cause social and political transformations. These events
are important in terms of both influencing the majority of World’s population
and generally occurring in the areas where Muslims have been intensively living.
Moreover, issues like living together, respect for diversity, etc. have been
moved to the agenda of the social sciences. In this study, re-production of the
co-existence culture of Islam through the khutbahs will be analysed and
discourse analyses of khutbahs will sociologically be evaluated. Within this
context, sociological analysis of the “co-existence” discourse given in
khutbahs during Jumuah and Eid prayers will be made. In addition, discourse
analyses of the khutbahs themed “living together”, “respect for diversity” will
be discussed in the exemplification of some social and political events. For
that purpose, 87 khutbahs given in Jumuah and Eid prayers between the years of
2013 and 2015 will be examined. In line with the issues such as the Syrian
issue, Syrian asylum-seekers, terror and ethnic conflicts which these khutbahs
deal with, the discourses that construct the culture of living together in the
khutbahs will be questioned.

Anahtar Kelimeler

Presidency of Religious Affairs, khutbah, co-existence, Syrians, issue of Syria

Türkiye Camilerinde Okutulan Hutbelerin Birlikte Yaşama Söylemleri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme: Adana Örneği

Öz

Camiler Müslümanların gündelik hayatında büyük öneme sahip mekanlardır.
Camilerde Müslümanlara, Cuma ve bayram namazlarında Diyanet İşleri Başkanlığı
veya İl müftülükleri tarafından hazırlanan hutbeler okunur. Hutbeler, ibadet ve
ahlak gibi konuların yanı sıra Müslümanların gündemini oluşturan siyasal,
sosyal ve daha birçok konuda Müslümanlara telkinlerde bulunmayı amaçlamaktadır.
Bu gündemler günümüz toplumlarında yaşanan ve büyük toplumsal ve siyasal
dönüşümlere neden olan kaos, salgın, savaş, ayrımcılık, soykırım, göç,
kentleşme, suç, açlık ve kuraklık gibi olaylardan oluşmaktadır. Bu olaylar,
gerek dünya nüfusunun çoğunun doğrudan karşı karşıya kalması, gerekse de
genellikle Müslümanların yoğun olarak yaşadığı coğrafyalarda cereyan etmesi
bakımından önemlidir. Kaldı ki bu olaylarla birlikte, birlikte yaşama,
farklılıklara saygı gibi konular da sosyal bilimlerin gündemine taşınmıştır. Bu
çalışmada, İslam’ın birlikte yaşama kültürünün hutbeler üzerinden yeniden
üretilmesi analiz edilecek ve hutbelerin söylem analizleri sosyolojik açıdan
değerlendirilecektir. Bu bağlamda Cuma ve bayram namazlarında okunan hutbelerdeki
“birlikte yaşama” söyleminin sosyolojik analizi yapılacaktır. Ayrıca “birlikte
yaşama” ve “farklılıklara saygı” temalı hutbelerin söylem analizleri, bazı
sosyal ve siyasal olaylar örnekliğinde tartışılacaktır. Bu amaçla 2013-2015
yılları arasında Cuma ve bayram namazlarında okutulan 87 hutbe incelenecektir.
Bu hutbelerin yoğunlaştığı Suriye Meselesi, Suriyeli sığınmacılar, terör ve
etnik çatışma gibi konular temelinde hutbelerin birlikte yaşama kültürünü inşa
ettiği söylemler de sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyanet İşleri Başkanlığı, hutbe, birlikte yaşama, Suriyeliler, Suriye meselesi

Kaynakça

• Adana Müftülüğü İrşad Kurulu (2015). “Suriyeli Kardeşlerimize Yardım Kampanyası”. Cuma Hutbesi. 09.01.2015
• AKTAY, Yasin (1998). “Kültürel Sahihlik Söylemleri ve Modernlik”. Tezkire (14-15): 13-42.
• AKTAY, Yasin (2003). “Küreselleşme ve Çokkültürlülük”. Tezkire (35): 54-82.
• ARICI, Mehmet (2014). “Nefis Muhasebesi”. Cuma Hutbesi. 03.01.2014.
• AYDIN, Mustafa (2003). “‘Birlikte Yaşama’ Bağlamında Çokkültürlülük Sorunu”. Tezkire (35): 39-53.
• AYDOĞAN, Mevlüt (2013). “Fitne ve Zararları”. Cuma Hutbesi. Adana İl Müftülüğü. 29.11.2013.
• BEŞİRLİ, Hayati (2006). “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Camilerde Okuttuğu Hutbelerin Sosyolojik Analizi”. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 8 (2): 143-171.
• CAN, İslam (2013). “Çokkültürlülük Tartışmaları Işığında Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’nin Çokkültürlü Politikalarını Anlamaya Giriş”. II. TLÇK Bildiriler Kitabı I. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı. 115-132.
• CAN, İslam (2015). Türkiye’de Siyasal Güven (Liderler Kurumlar Süreçler). İstanbul: Açılım Yay.
• CEVİZVİ, Ahmet (2002). “Söylem”. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay. 5. bs.
• ÇELİK, Ali Hayri (2014). “Hiç Kimse Kimsesiz Kalmasın”. Cuma Hutbesi. 11.07.2014
• DEMİR, Metin (2012). “Çevreye Minberden Bakmak: Cuma Hutbelerinde Çevre Sorununun Sunumu”. İnsan ve Toplum 2 (3): 5-32.
• DEMİR, Zekiye (2013). “Diyanet Hutbelerinde Kadın Söylemi (2001-2011)”. Toplum Bilimleri 7 (14): 95-118.
• DHGM (2013a). “Muharrem Ayı ve Kerbela”. Cuma Hutbesi. 08.11.2013
• DHGM (2013b). “Kurbanlarımızla Pekişsin Kardeşliğimiz”. Cuma Hutbesi. 04.10.2013
• DHGM (2014a). “Nasıl Bir Kardeşlik”. Cuma Hutbesi. 31.01.2014
• DHGM (2014b). “Kimsesizlerin Kimsesi Olabilmek”. Cuma Hutbesi. 11.07.2014
• DHGM (2014c). “Hicret: Fıtrata Yapılan Yolculuk”. Cuma Hutbesi. 24.10.2014
• DHGM (2014d). “Ortak Hüzün ve İbret Ayı: Muharrem”. Cuma Hutbesi. 31.10.2014
• DHGM (2014e). “Dilin Esiri Olmayalım!”. Cuma Hutbesi. 28.11.2014
• DHGM (2015a). “Mevlid: Rahmet Elçisinin Dünyayı Teşrifi”. Cuma Hutbesi. 02.01.2015
• DHGM (2015b). “Allah’ın Son Dini İslam”. Cuma Hutbesi. 30.01.2015
• DHGM (2015c). “Çanakkale Şehitlerine…”. Cuma Hutbesi. 13.03.2015
• DHGM (2015d). “İnsanı İyilik Yaşatır”. Cuma Hutbesi. 20.03.2015
• DHGM (2015e). “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı”. Cuma Hutbesi. 10.04.2015
• DHGM (2015f). “Dünya Bize, Biz Birbirimize Emanetiz!”. Cuma Hutbesi. 17.04.2015
• DHGM (2015g). “Manevi Coşkunun Zirvesi: Üç Aylar”. Cuma Hutbesi. 24.04.2015
• DHGM (2015h). “İslam, Irkçılığın Her Türlüsünü Reddeder”. Cuma Hutbesi. 05.06.2015
• DHGM (2015i). “Vakit İyilik Vakti: Bu Ramazan ve Her Ramazan”. Cuma Hutbesi. 19.06.2015
• DHGM (2015k). “Tevhid İle Gelen Vahdet”. Cuma Hutbesi. 26.06.2015
• DHGM (2015m). “Cennet Kapılarının Anahtarı: Yetimler”. Cuma Hutbesi. 03.07.2015
• DHGM (2015n). “Ramazan Bayramı”. Ramazan Bayramı Hutbesi. 17.07.2015
• DHGM (2015p). “Gün Birlik ve Dirlik Günüdür!”. Cuma Hutbesi. 24.07.2015
• DHGM (2015r). “Birlik ve Beraberliğimizin Harcı: Kardeşliğimiz”. Cuma Hutbesi. 21.08.2015.
• DİB (2007). Dış Genelge. http://www2.diyanet.gov.tr/HukukMusavirligi/Mevzuat/Foyvolant_Dis_Genelge_2007.pdf [04.07.2017].
• DİB (2009). İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• DİB (2013). “Ömür Sermayesi Tükenirken…”. Cuma Hutbesi. 27.12.2013.
• DİB (2014a). “Müminler Tek Vücut Gibidir”. Cuma Hutbesi. 16.05.2014.
• DİB (2014b). “Mazlumların Ümidi Olabilmek”. Cuma Hutbesi, 18.07.2014.
• DİB (2014c). “Ramazan Bayramı”. Bayram Hutbesi, 28.07.2014.
• DİB (2015a). “Her Can Kutsal ve Dokunulmazdır!”. Cuma Hutbesi. 20.02.2015.
• DİB (2015b). “Kadına El Kalkmaz!”. Cuma Hutbesi. 20.02.2015.
• DİB (2016a). 15 Temmuz 2016 Genelgesi. http://www2.diyanet.gov.tr/HukukMusavirligi/SiteAssets/Sayfalar/genelgeler/15%20Temmuz%202016%20Genelgesi.pdf [04.07.2017].
• DİB (2016b). “Din Şurası Sonuç Bildirgesi Açıklandı”. Yenişafak. http://www.yenisafak.com/hayat/din-surasi-sonuc-bildirgesi-aciklandi-2505531 [04.07.2017].
• DİB (2017). Kendi Dilinden FETÖ: Örgütlü Bir Din İstismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• DOĞAN, Recai (1998). “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”. Dini Araştırmalar 1 (2): 5-51.
• FORSTER, Nick (1994). “The analysis of company documentation”. Qualitative methods in organizational research: A pratical quide. ed. C.Cassell & G. Symon. London: Sage.
• FUKUYAMA, Francis (2009). Büyük Çözülme: İnsan Doğası ve Toplumsal Düzenin Yeniden Oluşturulması. çev. Hasan Kaya. İstanbul: Profil Yayıncılık. 5. Bs.
• GÖRMEZ, Mehmet (2017). “Sunuş”. Kendi Dilinden FETÖ: Örgütlü Bir Din İstismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 7-8.
• HABERMAS, Jürgen (2010). “Demokratik Anayasal Devlette Tanınma Savaşımı”, Çokkültürcülük Tanınma Politikası, ed. A. Gutmann. çev. M. H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• KOÇYİĞİT, Tahsin (2013). “Vaazlarda Hz. Peygamberi Anlatma Yöntemine İlişkin Değerlendirmeler”. Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu Bildiri Kitabı I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 418-436.
• KÜLEKÇİ, Cahit (2013). “İlk Dönem İslam Siyasi Tarihinde Hutbe Uygulaması”. Turkish Studies 8 (7): 307-321.
• KYMLICKA, Will (1998). Çokkültürlü Yurttaşlık/Azınlık Haklarının Liberal Teorisi. çev. A. Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• KYMLICKA, Will (2001). Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism And Citizenship. New York: Oxford Universty Press.
• METİN, Lokman (2014). “Çanakkale ve Milli Şuur”. Cuma Hutbesi. 14.03.2014
• ÖZBOLAT, Abdullah (2013). “Hutbelerde Söylem Değişimi-Diyanet Hutbeleri Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (29): 662-679.
• ÖZENSEL, Ertan (2012). “Çokkültürlülük Uygulaması Olarak Kanada Çokkültürlülüğü”. Akademik İncelemeler Dergisi 7 (1): 55-69.
• ÖZENSEL, Ertan (2013). “Doğu Toplumlarında ve Türkiye’de Birlikte Yaşama Arayışı: Çokkültürlülük mü? Yoksa Yeni Bir Model mi?”. Akademik İncelemeler Dergisi 8 (3): 1-17.
• PAREKH, Bhikhu (2002), Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek. çev. B. Tanrıseven. Ankara: Phoenix Yay.
• POLAT, İdris (2014). “Kültür Erozyonu”. Cuma Hutbesi. 14.11.2014.
• PUTNAM, Robert D., (1993), Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, New Jersey: Princeton University Press.
• SEZER, M. Ali (2014). “Selam ve Önemi”. Cuma Hutbesi. 17.01.2014.
• ŞAN, M. Kemal (2005). “Farklılık ve Çokkültürlülük Siyasetleri Üstüne Bir Deneme”. Milel ve Nihal 3 (1-2): 69-117.
• TAYLOR, Charles (2010). “Tanınma Politikası”, Çokkültürcülük/Tanınma Politikası. ed. A. Gutmann. çev. Y. Salman. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• VATANDAŞ, Celalettin (2002). Küreselleşme Sürecinde Toplumsal Kimlikler ve Çokkültürlülük. İstanbul: Değişim Yay.
• Veda Hutbesi http://www.vedahutbesi.gen.tr/, [25.07.2017].
• WOLF, Susan (2010). “Yorum”. Çokkültürcülük/Tanınma Politikası. ed. A. Gutmann. çev. R. Urgan. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• YALÇIN, Metin (2014). “Mevlid Kandili”. Cuma Hutbesi. 10.01.2014
• YAŞAROĞLU, M. Kamil (2016). “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hutbe Hizmetlerine Genel Bir Bakış”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1): 93-107.
• YILDIRIM, Ali- ŞİMŞEK, Hasan (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay. 9. bs.
• YILMAZ, H. Kamil (2013). “Kurban Bayramı”. Kurban Bayramı Hutbesi. 15.10.2013.
• ZENGİN, H. Kader (2013). “Son Dönem Cumhuriyet Hutbelerinin İçerik Analizi (2003-2011 Yılları Arası)”. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu II. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yay. 121-147.
• ZENGİN, Z. Salih (2008). “Osmanlılar Döneminde Yaygın Din Eğitimi Faaliyeti Olarak Hutbeler”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17 (1): 379-398.