Halepli Zeki Paşa’nın Almanya’daki Görevi Üzerine

Yıl 2018, Sayı: 40, 313 - 338, 24.12.2018

Volkan Marttin

https://doi.org/10.21497/sefad.515376

Öz

Bu makalede Halepli Zeki Paşa’nın Alman İmparatoru nezdinde Osmanlı
Padişahının “murahhas”ı olarak üstlendiği görevi esnasındaki faaliyetleri ele
alınmıştır. Çalışmada ağırlıklı şekilde askerî arşiv kayıtları kullanılarak
Zeki Paşa’nın murahhaslık görevinin mahiyetinin ortaya koyulması amaçlanmıştır.
1914 yılının son aylarında başlayan Zeki Paşa’nın misyonunun Birinci Dünya
Savaşı bitene kadar devam ettiği düşünüldüğünde, Osmanlı Devleti ile Almanya
arasındaki çeşitli konulardaki görüş ve düşüncelerin birlikteliği veya ayrılığı
ana eksende ele alınmıştır. Yazışma konularının, cephelerdeki durum,
müttefikliğe ilişkin meseleler ve Enver Paşa’nın savaşın seyrine dair görüş ve
önerilerinin Alman makamlarına ulaştırılması başlıklarında yoğunlaştığı
görülmektedir. Enver Paşa’nın savaşın seyrine ilişkin yaptığı isabetli
tespitlerin ve savaş taktiklerinin başta Ludendorff olmak üzere Alman Genel
Karargâhına iletilmesinde Zeki Paşa’nın üstlendiği görev, savaşa dair karar
alma süreçlerinde Osmanlı Devleti’nin rolü bakımından önemlidir. Savaştan sonra
İngiliz istihbarat belgelerinde geçen Zeki Paşa’nın görevine ve özellikle Enver
Paşa’ya bağlı olduğuna ilişkin bilgiler, bu görevin yan etkisi olarak
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halepli Zeki Paşa, Enver Paşa, Osmanlı Devleti, Almanya, Birinci Dünya Savaşı

On the Mission of Aleppoean Zeki Pasha in Germany

Öz

In this article, the activities of Aleppoean Zeki Pasha during his mission
as the "murahhas (Sultan’s Special Envoy/Liaison Officer)" of the
Ottoman Sultan in the presence of the German Emperor were discussed. The aim of
the study was mainly to reveal the essence of Zeki Pasha's mission by using archive
records. When the mission of Zeki Pasha, which started in 1914, was thought to
have continued until the end of the First World War, the coexistence or
separation of views and thoughts between the Ottoman Empire and Germany was
discussed. It seems that the issues of correspondence, the situation in the
fronts, the issues related to the alliance and Enver Pasha's views on war and
the proposals of the war are concentrated in the German authorities. The task
that Zeki Pasha undertakes in the fact that Enver Pasha made accurate
determinations of the war and his war tactics, especially to Ludendorff and to
the German General Staff, is important for the role of the Ottoman State in the
decision-making process of war. Information on the mission of Zeki Pasha, which
was mentioned in British intelligence documents after the First World War, and
especially on Enver Pasha, was considered as a side effect of this task.

Anahtar Kelimeler

Aleppoean Zeki Pasha, Enver Pasha, Ottoman Empire, Germany, World War I

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları
• ATASE (T.C. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi), BDH (Birinci Dünya Harbi Kataloğu), K (Klasör): 28, D (Dosya): 132, F (Fihrist): 011-1.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 004.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 004-01.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 004-02.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 008.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 009.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 016.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 026.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 032.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 033.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 034.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 034-01.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 035.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 041.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 043.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 044.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 045.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 049.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 051.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 053.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 053-01.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 054.
• ATASE, BDH, K: 227, D: 941, F: 061.
• ATASE, BDH, K: 28, D: 132, F: 014.
• BOA (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi), HR.SYS (Hariciye Nezareti Siyasi), Dosya: 2312, Gömlek: 5, Lef: 20, Tarih: 4 Kânûn-ı sânî 1330 (17 Aralık 1914).
• BOA, HR.SYS, 2312/5, Lef: 22, Tarih: 4 Kânûn-ı sânî 1330 (17 Aralık 1914).
• BOA, HR.SYS, 2876/3-1, Lef: 1, Tarih: 15 Ocak 1918.
• BOA, HR.SYS, 2876/3, Lef: 8, Tarih: 29 Ocak 1918.
• BOA, İ.MBH (İrade Mabeyn-i Hümayun), 17/15, Lef: 2, Tarih: 27 Muharrem 1333 (15 Aralık 1914).
• MSB Arşiv Müdürlüğü, Ferik Zeki (Kolaç-Kılıçoğlu) Subay Şahsi Dosyası Kayıtlarına Göre Askeri Safahat Belgesi.
• II. Süreli Yayınlar (Gazeteler)
• (1921-1337.07.19). Tercüman-ı Hakikat: 3.
• (1942.01.14). Cumhuriyet: 3.
• III. Kitaplar
• Akşin, Sina (1998). İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele. C.II. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Asprey, Robert B. (1996). The German High Command at War: Hindenburg and Ludendorff and the First World War. London: Warner Books.
• Atatürk İle İlgili Arşiv Belgeleri. (1982). Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.
• Aydemir, Şevket Süreyya (1972). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa. C.III (1914-1922). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Belen, Fahri (1966). Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi. C.IV. Ankara: Gnkur. Basımevi.
• E.Albay Muzaffer (2006). Birinci Dünya Savaşı’nda Mısır Seferi Çerçevesinde Birinci Kanal Akını. haz. Hülya Toker. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay.
• General Ludendorff (2005). My War Memories. Vol. 2, Sussex: The Naval & Military Press Ltd.
• Hart, Basil Liddell (2014). Birinci Dünya Savaşı Tarihi. çev. Kerim Bağrıaçık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Kösoğlu, Nevzat (2008). Şehit Enver Paşa. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Rustow, Dankwart A. (2004). “The Army and the Founding of the Turkish Rebublic”. Men of Order: Authoritarian Modernization under Atatürk and Reza Shah. ed. Touraj Atabaki – Erik J. Zürcher. New York: I.B. Tauris & Co. Ltd. 164-208.
• Toker, Hülya-Aslan, Nurcan (2009). Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri. C.1. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay.
• Trumpener, Ulrich (1989). Germany and the Ottoman Empire, 1914-1918. New York: Caravan Books.
• Wallach, Jehuda L. (1985). Bir Askeri Yardımın Anatomisi: Türkiye’de Prusya-Alman Askeri Heyetleri (1835-1919), çev. Fahri Çeliker. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay.
• Zeki Paşa’nın Balkan Savaşı Hatıratı (2012). çev. Sema Demirtaş. İstanbul: Alfa Yay.
• IV. Makaleler-Bildiriler
• Çolak, Mustafa (2014). “Osmanlı – Alman Rekabeti Çerçevesinde Kafkas Müslümanlarının Bağımsızlığı ve Bakü Meselesi (1917-1918). Journal of History Studies 6 (1): 27-43.
• Karasu, Cezmi (2015). “I.Dünya Savaşı Sırasında Dobruca’nın Geri Alınması Amacıyla Hazırlatılan Bir Rapor”. 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu haz. Aynur Yavuz Akengin-Selcan Koçaslan). 03-05 Kasım 2014 (Budapeşte). Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi. 995-1014.
• Kış, Salih (2017). “Birinci Dünya Savaşı’nda Müşir Von Der Goltz Paşa’nın Ordu Komutanlıları ve Ölümü”, History Studies 9 (3): 121-139.
• Özçelik, Mücahit (2012). “1918 Bükreş Antlaşması”. History Studies 4 (4): 261-275.
• Yavuz, Nurcan (1995). “Doğu Anadolu’daki Ermeni Mezaliminin Brest-Litovsk Barış Görüşmelerinde Protestosu”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi 4 (15): 381-406.
• Yıldız, Gültekin (2012). “Osmanlı Dış Askerî İstihbaratında Formalleşme: Elçiliklerde Ataşemiliterliğin İhdası ve Osmanlı Askerî Ataşe Raporları”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (17): 239-266.
• V. İnternet Kaynakları
• Zu den Kämpfen um Tarnopol. (2016, Eylül 23). Das Bundesarchiv: https://www.filmothek.bundesarchiv.de/video/35538?q, adresinden alındı.