XIX. Yüzyılın İki Gezgini, Théophile Gautier ve Hayrullah Efendi’nin Seyahatnamelerinde Paris ve İstanbul’a Karşılıklı Bakış

Yıl 2019, Sayı: 41, 15 - 30, 19.06.2019

Fatih Aynacı

https://doi.org/10.21497/sefad.586529

Cited By: 1

Öz

İnsanlık tarihi boyunca yaşanan kültürel çatışmalar incelendiğinde,
coğrafya ve din unsurunun bu süreçlerde belirleyici rol oynadığı görülebilir.
Doğu ve Batı arasında yüzyıllardır süregelen karşılıklı çatışma, bunun en açık
örneklerindendir. Öte yandan çatışmacı anlayışın aksine bu kültürler, zaman
içinde birbirlerini tanıma-tanıtma konusunda da çeşitli yollar aramışlardır. Bu
anlamda seyahatnameler, “öteki”ni tanıma-tanıtma sürecinde ortaya konmuş somut
yazılı kaynaklardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Salt nesnel bir yapıda
olmayıp, zaman zaman din-siyaset odaklı öznel değerlendirmeler, önyargılar
içermeleri bir kenara bırakılacak olursa, gözlem ve deneyimin öne çıktığı bu
eserler, tarihsel bir dönemin kültürel anatomisini göstermeye yardımcı olan önemli
bilgi hazineleri arasında düşünülebilir. Bu bağlamda, seyahatnameler ve batılı
oryantalist anlayış hakkında genel değerlendirmelerin yapıldığı; Théophile
Gautier’nin İstanbul (Constantinople, 1853) ve Hayrullah
Efendi’nin Avrupa Seyahatnamesi
(1848) başlıklı eserlerinin karşılıklı bakış çerçevesinde incelendiği bu
çalışma ile seyahatnamelerin “öteki”nin kültürel yaşamını tanıtmada özelllikle
XX. yüzyıla kadar önemli bir görev üstlendiği gösterilmiştir. Buna ek olarak
bir batılının gözünden İstanbul’un, bir doğulunun gözünden Paris’in fiziksel ve
kültürel bakımdan en dikkat çekici yönleri anlatılarak, iki karşıt kültür
arasındaki çatışmanın yazarların söylemlerine yansıyıp yansımadığı takip
edilmiş ve yapılan inceleme sonucunda gerek seyahatnameler, gerekse farklı
araçlar yoluyla yüzyıllarca nesilden nesile aktarılan kalıp düşünce ve
imgelerin her iki yazarın da kalemine yansıdığı fark edilmiştir. Bununla
birlikte yaptıkları gözlemler neticesinde edindikleri izlenimlerin bir kısmının
hayranlıkla karışık olumlu ifadeler içermesi, yazarların her zaman söz konusu
ön yargıların etkisinde kalmadıklarını; şaşkınlık, hayranlık, garipseme,
yadırgama, eleştiri, önyargı, özeleştiri, yüceltme gibi olumlu-olumsuz duygu ve
düşüncelerin bir arada bulunuyor olması ise yerleşik algının değişkenlik
gösterebileceğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, gezgin, karşılıklı bakış, kültürel farklılık, öteki

Mutual Glance to Paris and Istanbul in Travel Books of Two Travelers of the Nineteenth Century: Théophile Gautier and Hayrullah Efendi

Öz

When we search cultural conflict
continuing for centuries between East and West, it is seen that geography and
religion play a decisive role in this process. On the other hand, in spite of
this conflictual conception, travel books appear as one of the concrete written
sources in the process of recognizing and promoting the “Other". These works founded on observation, are considered as important sources that show the panorama of a historical
period. In this context, through the evaluations made about travel books and
western orientalist approach; we comparatively examined the works of Théophile
Gautier entitled Constantinople and
of Hayrullah Efendi entitled Avrupa
Seyahatnamesi. It is indicated that travel books have undertaken a
significant task especially untill XX^th century about presentation
of cultural life of the "Other". In addition, by comparatively explaining the most
remarkable physical and cultural aspects of Istanbul through the eyes of a
westerner and of Paris through the eyes of an easterner, it is examined whether
the cultural conflict between two civilisations reverberates to discourses of
the authors. As a consequence of the study, it has been realized that the
stereotyped thoughts and images transferred to generations through the travel
books are reflected in the works of both authors. Moreover, as a result of
their observations, the writers express both positive and negative emotions and
thoughts such as astonishment, admiration, criticism, prejudice and
sublimation. This showed that the writers were not always influenced by these
prejudices, and that the established perception can vary.

Anahtar Kelimeler

Travel book, traveler, mutual glance, cultural difference, other

Kaynakça

• Asiltürk, B. (2000). Osmanlı seyyahlarının gözüyle Avrupa. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Bezci, B. (2005). Kant ve Hegel’in felsefesinde etik anlayışı. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(5), 48-61.
• Etensel İ. A. (2000). Fransız gezginlerin gözüyle Türkler ve Yunanlılar. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Gautier, T. (2007). İstanbul, dünyanın en güzel şehri (N. Yiğitler, Çev.). İstanbul: Profil yayınları.
• Gürer, S. (2015). XVII-XVIII ve XIX. yüzyıllarda Fransız seyahatnamelerinde Osmanlı toplumu. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Hayrullah Efendi. (2002). Avrupa seyahatnamesi (B. A. Gürsoy, Çev.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnal, B. (2018). 19. yüzyılda İngilizce yazılmış seyahatnamelere göre Anadolu’da sosyal kültürel ve ekonomik hayat (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uşak: Uşak Üniversitesi
• Lewis, B. (1984). Doğu’ya giden bazı İngiliz seyyahları. (E. Erdim ve S. Özbaran, Çev.). Tarih İncelemeleri Dergisi, 2(1), 245-264.
• Lewis, B. (1997). Çatışan kültürler (N. Elhüseyni çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Lowry, H. W. (2004). Seyyahların gözünde Bursa (S. Alper çev.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Maden, S. (2008). Türk edebiyatında seyahatnameler ve gezi yazıları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 147-158.
• Parla, J. (2005). Efendilik, şarkiyatçılık, kölelik. İstanbul: İletişim Yayınları
• Reyhanlı, T. (1983). İngiliz gezginlerine göre İstanbul’da hayat (1582-1599). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Said, E. (1998). Oryantalizm, sömürgeciliğin keşif yolu (N. Uzel çev.). İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Şahin, G. (2007). İngiliz seyahatnamelerinde Osmanlı toplumu ve Türk imajı. İstanbul: Gökkube Yayınları.
• Şirin, İ. (2006). Osmanlı imgeleminde Avrupa. Ankara: Lotus Yayınları.
• Üçel A. G. (2003). Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı Dünyası ve insanları (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı şehir tarihleri açısından yabancı seyahatnamelerin kaynak değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28(2), 587-614.