Horasan Türkçesinin Deregez Ağzına Ait Bir Metin: Ellahekber’e Selām

Yıl 2019, Sayı: 41, 157 - 192, 19.06.2019

Talip Doğan

https://doi.org/10.21497/sefad.586612

Cited By: 3

Öz

Horasan Türkçesi, Türk dilinin Oğuz grubunun bir üyesidir. Horasan
Türkçesini, İran’ın Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde konuşulan
ağızlar topluluğu temsil etmektedir. Bu çalışmaya, bir Horasan Türkü olan
Muhammed Arab Hedri’nin 2016 yılında yazmış olduğu Ellahekber’e Selām ‘Allahuekber’e
Selam’ adlı şiir konu olmuştur. 109 kıtadan oluşan bu şiir, Şehriyâr’ın Héyder Baba’ya Selām adlı şiiri model alınarak yazılmıştır.
Şair, söz konusu şiiri, Ellahekber dağıyla konuşmak suretiyle
oluşturmuştur. Şiirde bir nostalji atmosferinde Deregez merkezli Horasan
Türklüğünün hayatı anlatılmaktadır. Ellahekber’e Selām şiirinin
dili, Horasan Türkçesinin Deregez ağzına aittir. Çalışma kapsamında şiir,
şairin ses kaydından hareketle çeviri yazı alfabesiyle yazılmıştır. Şiir, aynı
zamanda Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Metnin sunduğu malzemeyle Deregez
ağzının ses ve biçim bilgisi özellikleri ortaya konulmuştur. Deregez ağzında,
Eski Oğuz Türkçesindeki “olga-bolga” dilli (karışık dilli) eserlerde olduğu
gibi, bol- ve ol- fiilleri bir arada kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk lehçeleri, İran Türk ağızları, Horasan Türkçesi, Deregez ağzı

A Text of the Dargaz Dialect from Khorasan Turkic: Ellahekber’e Selām Abstract

Öz

Khorasan
Turkic is a member of the Turkic language Oghuz group. Khorasan Turkic is
represented by a group of dialects spoken in the Northern Khorasan and Razavi
Khorasan states of Iran. A poem called Ellahekber’e Selām “Selam to Allahuekber”, written by a Khorasan Turk Muhammed Arab Hedri in 2016, has been the
subject of this study. This poem, composed of 109 verses, is based on the poem
of Şehriyâr’s Héyder Baba’ya Selām. The poet created the poem by talking
to mountain of Ellahekber.
In the poetry, the life of Khorasan Turkishness from Dargaz is narrated in the
atmosphere of nostalgia. The language of Ellahekber poem belongs to Dargaz dialect of Khorasan
Turkic. Within the scope of the study, the poem was written in the
transcription alphabet with reference to the voice recording of the poet. The
poem was also transferred to Turkish. The phonetic and morphology features of
the Dargaz dialect were revealed with the material presented by the text. Bol-
and ol- verbs were used together
in the text as in the studies with “olga-bolga” (mixed language) in Dargaz
dialect from Old Oghuz Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkic dialects, Turkic dialects of Iran, Khorasan Turkic, Dargaz dialect

Kaynakça

• “Güncel Türkçe Sözlük”. http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 2 Ekim 2018).
• Arab Hedri, M. (2016). Deregez yār yār. Kum: Yâs-i Behşâyiş Yayınları.
• Atıcı, A. (2018). İran Türk değişkelerindeki var/yok + iyelik yapısı üzerine eşzamanlı bir inceleme. Türkbilig, 35, 165-180.
• Doerfer, G. (1978). Das chorasantürkische. TDAY-Belleten, 1977, 127-204.
• Doerfer, G. (1987, Kasım). İran’da Türkler. Türk Dili, 431, 242-251.
• Doerfer, G. (1998). Turkic languages of Iran. In L. Johanson & É. Á. Csató (Ed.), The Turkic Languages (pp. 273-282). London & New York: Routledge.
• Doğan, T. (2016). Ġeşeng Ginle-Horasan Türkçesi üzerine bir inceleme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, T. (2017). Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzında {-(ı)ddı(r)} ve {-ūdi} yapıları. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 14 (2), 41-55.
• Doğan, T. (2018a). İran Türklerinde ‘Héyder Baba’ya Selām’ın etkisiyle yazılan şiirlerdeki ortaklıklara dair. Yeni Türkiye (Türk Dili Özel Sayısı-I), 99, 497-515.
• Doğan, T. (2018b). İran’daki Türkçe değişkelerde ḳ (art damak k’si) ünsüzünün gelişimi. XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı (s. 15-25) İçinde. Varşova/Polonya.
• Gökdağ, B. A. ve Doğan, T. (2016). İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hamilton, J. R. (2011). İyi ve kötü prens öyküsü. (V. Köken, çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). A. B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu (Yay. Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Orucov, E. vd. (2006). Azerbaycan dilinin izahlı lüğeti. Bakü: Milli Elimler Akademiyası.
• Öztürk, R. (2016). Özbek Türkçesi el kitabı. Konya: Palet Yayınları.
• Tekin, T. (2005). Türk dil ve diyalektlerinin yeni bir tasnifi. Makaleler 3: Çağdaş Türk Dilleri İçinde (s. 319-342). Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, ve diğerleri. (1995). Türkmence-Türkçe sözlük. Türk Dilleri Araştırmaları, 8, Ankara: Simurg Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı (Birinci Cilt A-E). İstanbul: Simurg Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.