Sind’de İslâm Fetihleri II

Yıl 2019, Sayı: 41, 387 - 404, 19.06.2019

Ali Üremiş

https://doi.org/10.21497/sefad.586659

Öz

Ana hatlarıyla Pakistan’ın
güneydoğusunda İndus (Mihrân) nehri çevresini kaplayan Sind bölgesine
Müslüman Arapların ilgileri, Muâviye zamanından itibaren Emevîler döneminde
giderek artmıştır. Sind’in zaman zaman Hilâfet merkezindeki Hâricî vb.
isyanlarına katılan bir takım suçlu ve kaçakların sığınak bölgesi hâline
gelmesi ve idarecilerin onları takip ve cezalandırma girişimleri üzerine
oralarda yerel güçlerle işbirliğine kalkışmaları, bu ilginin canlı kalmasına
ciddi katkıda bulunmuştur. Peş peşe atanan komutanların havaliye düzenlediği
seferlerde bölgenin coğrafî yapısının çetin, Zutt’lar vb. zümrelerden oluşan
insanının yaman savaşçı karakteri, ağır kayıplar verilmesine yol açmışsa da
Sind topraklarındaki Mekran, Dibal, Kîkan, Kusdâr gibi önemli
yerleşim merkezleri zapt ya da fetih edilip pek çok esir ve ganimet ele
geçirilmiştir. Abdülmelik b. Mervân (685-705)’ın Irak ve doğu illeri -genel- valiliğine
atadığı, oğlu I. Velîd (705-715)’in
de yerinde bıraktığı Haccâc ile
birlikte bölgenin esasen Emevîlerin tarihinde âdeta yeni bir çığır açılmış,
büyük fetih hamlelerine girişilmiştir. Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi’nin
tecrübelerinden azami istifade için pek çok vali aynı görevlerine yeniden atanmış hatta ekserisi, Sind’in fethi uğruna
hayatını bölgede kaybetmiştir. Yerli halktan toplanacak haraç, vergiler vb.
hususlarda bazı düzenlemeler yapma yoluna da gidilmiştir. Ne var ki çabaların
tümüyle kalıcı olamadığı, birçok yerin tekrar zaptı veya fethi için seferler
gerçekleştirilmesinden anlaşılmaktadır. İşte 708’lerden itibaren Muhammed b.
Kâsım’la kalıcı hâle gelen fetihlerin zeminini oluşturan ön aşamalar; birçok
olayın yakın şahidi olan el-Kûfî ve diğer kaynaklardan da yararlanılarak ortaya
konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Sind, Hind, Emevî, Haccâc

Islamic Conquests in Sind II

Öz

In an outline, Muslim Arabs’ interests for the Sind
region, which enclose around the Indus (Mihrān) river in the Southeastern
Pakistan, have gradually increased since the reign of Muaviye. From time to
time, transformation of the Sind into a refuge region for some criminals and
fugitives that had been included in some external (Harici) revolts in the
center of the caliphate, and the authorities’ collaboration with some local
forces to follow and punish them, contributed to these interests. Although in
the attacks of the commanders who were appointed one after another, the tough
geographical structure of the region and the warriors such as Zutts who had
egregious characters caused heavy losses, such important places as Mekran,
Dibal, Kikan, Kusdar were captured and many loots and captives were obtained.
With the ruling of Hajjāj who
replaced Velid the I. (705-715), appointed by his father Abdulmelik b. Mervan
(685-705), in the history of Umayyads, a new era and new conquest attempts
started. In order to take advantage of experiences of the first four caliphs
(Hulefa-i Rashidin), many governors were assigned to the same places again and
even many of them died for the sake of the conquest of the Sind region. The
issues such as taxes or tributes from the local people were arranged. Even so,
it is understood from the attempts to conquer the region that the efforts were
not long lasting. It was attempted to put forward the processes creating the
background of conquests which were permenant with Muhammed b. Kasım as of 708s,
by referring to El-Kufi who were the witnesses of many events and by
benefitting from the other sources. 

Anahtar Kelimeler

Islam, Sindh, India, Umayyad, Hajjāj

Kaynakça

• Ahmed, A. (1995). Hindistan'da İslâm kültürü çalışmaları. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ansari, A. S. B. (2013). Zutlar. İslâm Ansiklopedisi C. XLIV (s. 514-515). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arnold, T. W. (1997). Serendîb. İslâm Ansiklopedisi C. X (s. 514). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Aycan, İ. (2005): Muâviye b. Ebû Süfyân. İslâm Ansiklopedisi C. XXX (s. 332-334). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aycan, İ. (2013). Ziyâd b. Ebîh. İslâm Ansiklopedisi C. XLIV (s. 480-482). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Baloch, N. A. (1990). The perspective: The South-Asian subcontinent before the advent of Islam. H. M. Said & S. M. Haq içinde, Road to Pakistan I (s. 28-45). Pakistan: Hamdard Foundation publications.
• Baloch, N. B. H. (1983). Ali b. Hâmid b. Ebî Bekr el-Kûfî. Fathnamah-i Sind: Chachnāmah (çeçnâme). (Farsça yay. haz.) İslâmabad-Pakistan İslâm Üniversitesi İslâm Enstitüsü Yayınları.
• Belâzürî (1987). Fütûhu’l-buldân. A. E. et-Tabbâ ve Ö. E. et-Tabbâ (Yay. haz.). Beyrut: Müessesetü’l-Maarif.
• Beveridge, H. (1858). A Comprehensive history of India C. I. London: W. G. Blackie and Sons Ltd. publications.
• Büchner, V. F. (1997). Sîstan. İslâm Ansiklopedisi C. X. (s. 715-721). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Dames, L. (1997). Belûcistan. İslâm Ansiklopedisi C. II. (s. 493-512). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Daudî, Z. (1995). Pakistan ve Hindistan'da hadis çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ebu’l-Fidâ (1840). Takvîmu’l-buldân. M. Reinaud ve M. Guckin de Slane (Yay. haz.). Paris–Beyrut: A L'imprimerie Royale-Dâru Sâdır.
• Ebu’l-Fidâ (1997). el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer C. I. M. Deyyûb (Yay. haz.). Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Gâmidî, S. H. (1996). el-Fütûhâtü'l-İslâmiyyetü li-bilâdi'l-Hindi ve's-Sind. Riyad: Merkezü’t-Dirâsâti ve’l-İ’lâm-Dâru İşbîliyâ.
• el-Kûfî, A. (1412/1992). Fethu’s-Sind: Çeçnâme, Fetihnâme-i Sind. (S. Zekkâr, Çev.) Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Fikr.
• Ferrand, G. (1997). Zott. İslâm Ansiklopedisi C. XIII. (s. 624). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Haig, W. (1928). The Arap conquest of Sind. W. Haig içinde, The Cambridge history of India (Turks and Afgans) C. III. (s. 1-10). Cambridge: At the University Press.
• Heyd, W. (2000). Yakın-Doğu ticaret tarihi. (E. Z. Karal, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbn Haldûn (1988). Târihu İbn-i Haldûn. C. II-III. H. Şehâde (Yay. haz). Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• İbn Havkal (1939). Kitâbu sûreti'l-arz. J. H. Kramers (Yay. haz.). Leiden: Briil Matbaası.
• İbn Hurdâzbih (1889). el-Mesâlik ve’l-memâlik. M. Jan de Goeje (Yay. haz.). Beyrut: Dâru Sâdır-Leiden Briil Matbaası.
• İbnü’l-Cevzî (1992). el-Muntazam fî târihi’l-mülûk-i ve’l-ümem C. V-VI. M. Abdülkâdir Atâ ve M. A. Atâ (Yay. haz.). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Esîr (1870/1982). el-Kâmil fi’t-târîh C. II-IV. C. J. Tornberg (Yay. haz.). Beyrut: Dâru Sâdır-Leiden Briil Matbaası.
• İdrisî (1989). Nüzhetü'l-müştâk fî ihtirâki'l-âfâk C. I. E. Cerulli ve L. V. Vaglieri (Yay. haz.). Leiden-Beyrut: Âlemü'l-Kütüb.
• İstahrî (1927). Mesâlik el-memâlik. M. J. de Goeje (Yay. haz.). Beyrut: Dâru Sâdır-Leiden Briil Matbaası.
• İybar, T. (1950). Sibirya'dan Serendib'e. Ankara. Ulus Basımevi.
• Koyuncu, M. (2013). Velîd I, Ebu’l-Abbâs el-Velîd b. Abdilmelik b. Mervân. İslâm Ansiklopedisi C. XLIII. (s. 30-31). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuyumcu, H. (2018). Pakistan tarihi (1857-1958). Konya: Sage Yayınları.
• Lammens, H. (1997). Haccâc b. Yûsuf. İslâm Ansiklopedisi C. V/1. (s. 18-20). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Mahmud Hussain ve Hussain Qureshi (1960). A short history of Hind-Pakistan. Karachi: Pakistan Historical Society Publishers.
• Markopolo (t.y.). Markopolo seyahatnamesi C. II. F. Dokuman (Yay. haz.). 1001 Temel Eser.
• Mes’ûdî (1965). Mürûcü’z-zeheb C. I. C. Pellat (Yay. haz.). Beyrut: Menşûrâtü Câmiati'l-Lübnâniyye.
• Minorsky, V. (1997). Tûrân. İslâm Ansiklopedisi C. XII/2. (s. 107-114). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Nüveyrî (1975). Nihâyetü’l-ereb C. XX. M. R. Fethullah ve İ. Mustafa (Yay. haz.). Kahire: Dârü’l-Kütüb–el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Amme li’l-Kitâb.
• Nüveyrî (1976). Nihâyetü’l-ereb C. XXI. M. E. Fazl ve A. M. el-Bicâvî (Yay. haz.). Kahire: Dârü’l-Kütüb–el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Amme li’l-Kitâb.
• Özcan, A. (2009). Sind. İslâm Ansiklopedisi C. XXXVII. (s. 242-244). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Strange, G. L. (1905). The lands of the eastern caliphate. Cambridge University Press.
• Taberî (1387/1967 ). Târîhu’t-Taberî C. I, V-VI. Beyrut: Dârü’t-Türâs.
• Uslu, R. (1990). Sind’de İslâm fetihleri (15-240/636-854) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Üremiş, A. (2001). S. H. el-Gâmidî, el-fütûhâtü'l-İslâmiyyetü li-bilâdi'l-Hindi ve's-Sind ve târîhü'd-düveli'l-İslâmiyyeti fi'l-maşrikı hatte'l-gazvi'l-Moğolî, 711-1231. Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları, I (1), 209–212.
• Üremiş, A. (2005). Ali el-Kûfî, fathnamah-i Sind (chachnāmah) N. A. Baloch (Farsça Yay. haz.). İslâmabad 1983; fethu's-Sind (cac-nâme), (S. Zekkâr, Arapça Çev.). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (42), 305–312.
• Üremiş, A. (2017). Sind’de İslâm fetihleri I. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD), 37, 477-488.
• Ya’kûbî (1883/1992). Târîhu'l-Ya’kûbî C. II. M. Th. Houtsma (Yay. haz.). Leiden-Beyrut: Dâru Sâdır.
• Yâkut el-Hamevî (1989). Mu'cemu’l-buldân C. I. III–V. F. A. el-Cundî (Yay. haz.). Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Yıldız, H. D. (1988). Abdülmelik b. Mervân. İslâm Ansiklopedisi C. I. (s. 266-270). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1997). Velîd I. İslâm Ansiklopedisi C. XIII. (s. 292-297). Ankara: MEB: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Yüksel, A. T. (2012). Ubeydullah b. Ziyâd. İslâm Ansiklopedisi C. XLII. (s. 29-30). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zehebî (2003). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhiri ve’l-alâm C. II. (H. 11-100). B. A. Ma‘rûf (Yay. haz.). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.