1961-1971 Yılları Arasında Türkiye’de Kürtçülük

Yıl 2019, Sayı: 42, 323 - 340, 25.12.2019

Mutlu Akkurt

https://doi.org/10.21497/sefad.675334

Öz

1938-1960 yılları arasında Kürtçülük duraklama dönemine girdi. Çeşitli tarihlerde çıkarılan İskan Kanunları ile isyanlarda parmağı olan ağa, şeyh ve seyit lakaplı dönemin nüfuz sahibi şahısları batı illerine nakledildi ve isyan bölgelerindeki sıkı askeri tedbirlerle bölgede sükunet sağlandı; ama komşu ülkelerdeki gelişmeler Türkiye’yi etkilemeye başladı. Irak’ta 14 Temmuz 1958 tarihinde General Abdülkerim Kasım darbesi yapıldıktan sonra Molla Mustafa Barzani Irak’a geri döndü ve bu durum Iraklı Kürtleri olduğu kadar Türkiye’de Kürtçülük faaliyetlerde bulunanları da cesaretlendirdi. 1961 yılında kurulan ve sosyalist düşünceleri benimseyen Türkiye İşçi Partisi (TİP) ve 1965 yılında kurulan Fikir Kulüpleri Federasyonunun (FKF) içerisinde birçok Doğu ve Güneydoğu kökenli kişiler mevcut olup Marksist Leninist çizgisinde Kürtçülük faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Türkiye’de yaşayan Iraklı Kürt öğrencilerin desteğiyle 1963 yılında kurulan Türkiye Kürt Öğrenci Derneği (Türkiye Kürt Talebe Cemiyeti), Barzani hareketinin Türkiye’de illegal olarak 1965 yılında kurduğu Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi (TKDP), 1967 yılında yapılan Doğu Mitingleri ve Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO), ayrılıkçı Kürt siyasal hareketlerinin merkezi konumunda olmuştur. Bu çalışmada 1961-1971 yılları arası ayrılıkçı Kürt siyasal hareketleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kürtçülük, DDKO, TİP, Doğu Mitingleri

Kurdism in Turkey between the Years 1961-1971

Öz

Between the years 1938-1960, the Kurdish period entered a period of pause. With the Laws on Resettlement enacted on various dates, people who had an influence in the rebellion was transferred to the western provinces of the period, and the calmness in the region was ensured by strict military measures in the rebellion areas. However, incidents in neighboring countries began to influence Turkey. Molla Mustafa Barzani returned to Iraq after the attack on General Abdulkerim on July 14, 1958 and this fact encouraged the people who carried out Kurdism activities in Turkey as much as the Kurdish people in Iraq. Turkish Labour Party (TIP), adopting the socialist ideas, was founded in 1961. Idea Club Federation (FKP) was founded in 1965. In both of these organizations, people of East and Southeast origin were found who followed the Kurdism activities with a Marxist-Leninist motive. Kurdish Students Association of Turkey established in 1963, Kurdistan Democratic Party of Turkey (TKDP) founded in 1965, and Eastern Meetings and Revolutionary Eastern Culture Centers (DDKO) organized in 1967 were at the center of separatist Kurdish political movements. In this study, separatist Kurdish political movements between 1961-1971 will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Kurdism, DDKO, TIP, Eastern Meetings

Kaynakça

• Aksakal, H. (2009). Güler yüzlü bir sosyalist, ilkeli bir siyasetçi: Mehmet Ali Aybar’ın Türk siyasal yaşamındaki yeri ve önemi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 79-102.
• Aksu, C. (2012). Türkiye’nin Kürt sorununun kökenleri (1908-1923 Dönemi) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, 9, 111-112.
• Atsız, H. N. (1967). Konuşmalar I. Ötüken (40).
• Beşikci, İ. (2014). Doğu mitinglerinin analizi. İstanbul: İsmail Beşikci Vakfı Yay.
• Birand, M. A. (1992). Apo ve PKK. İstanbul: Milliyet Yay.
• Bozçalı, H. (2006). DDKO’lu siyasi serüvenim. Bir Dergisi, 5, 205-206.
• Bruinessen, M. V. (2003). Ağa, şeyh ve devlet. çev. Banu Yalkut. İstanbul: İletişim Yay.
• Çakır, G. (2011). Türkiye’de birey, ideoloji ve parti ilişkisinde sosyalist gelenek: Türkiye İşçi Partisi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Çelenk, H. (2003). Türkiye İşçi Partisi’nde iç demokrasi yaşadıklarım. İstanbul: Evrensel Basım Yay.
• Doğan, C. (2011). XVI. yüzyıl Osmanlı idari yapısı altında kürt emirlikleri ve statüleri. SDÜ Fen Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, s. 34-35.
• Doğanoğlu, M. (2016). Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO) ve siyasal ayrışma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71, 951
• Ekinci, T. Z. (2010). Türkiye İşçi Partisi ve Kürtler. İstanbul: Sosyal Tarih Yay.
• Ekinci, T. Z. (2011). Kürt siyasal hareketlerinin sınıfsal analizi. İstanbul: Sosyal Tarih Yay.
• Ersanlı, B. - Günay, Göksu vd. (2012). Türkiye siyasetinde Kürtler direniş, hak arayışı, katılım. İstanbul: İletişim Yay.
• Fırat, Ü. (2006). Ümit Fırat ile DDKO söyleşisi. Bir Dergisi, 5, 173-185.
• Güney, E. (2011). Cumhuriyet Türkiyesi Kürt sorunu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilecik Üniversitesi, Bilecik.
• Gürsel, İ. E. (1977). Kürtçülük gerçeği. Ankara: Kömen Yay.
• Karadoğan, Y. (2006). Kürd demokratik mücadelesinde bir kilometre taşı: 1967-1969 doğu mitingleri ve Kürd uyanışı. Bir Dergisi, 5, 274-280.
• Kurubaş, E. (1997). Başlangıçtan 1960’a değin Kürt sorununun uluslararası boyutu. Ankara: Ümit Yay.
• Kurubaş, E. (2004). Kürt sorununun uluslararası boyutu ve Türkiye. Ankara: Nobel Yay.
• Kutlay, M. N. (2006). Devrimci Doğu Kültür Ocakları ve öncesi. Bir Dergisi, 5, 162.
• McDowall, D. (2004). Modern Kürt tarihi. çev. Neşenur Domanıç. Ankara: Doruk Yay.
• Rişvanoğlu, M. (1995). Saklanan gerçek kurmanclar ve Zazalar’ın kimliği II. Ankara: Tanmak Yay.
• Şadillili, V. (1980). Türkiye’de Kürtçülük hareketleri ve isyanlar. Ankara: Kon Yay.
• Şemikanli, N. (2006). Geçmiş olmadan gelecek olmaz. Bir Dergisi, 5, 79-80.
• Türkiye İşçi Partisi Programı (1964). İstanbul: Ersa Matbaacılık.
• Türkiye İşçi Partisi Programı ve Tüzüğü (1975). İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 2 Cilt 19, B 126, 27.06.1967, O 3.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 3, Cilt 8, B 134, 27.07.1970, O 1.
• Ünsal, A. (2002). Umuttan yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961-1971). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• (1963.06.29). 12 komünist Kürt tevkif edildi. Akşam Gazetesi: 7.
• (1963.06.29). Topraklarımızda bir Kürt devleti kurmak isteyen 13 kişi yakalandı. Cumhuriyet Gazetesi: 1.
• (1967.10.17). Doğu Mitingi. Milliyet Gazetesi: 7.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 2 Cilt 36, B 94, 15.05.1969, O 1.
• Bilek, C. (2006). 12 Mart 1971 askeri darbesi, diğer sivil toplum örgütleri gibi DDKO’yu da kapattırdı. Bir Dergisi, 5, 229-242.
• (1971.04.28). Dev-Genç ve Ülkü Ocakları Kapatıldı. Milliyet Gazetesi: 1.
• (1971.05.16). Topraktan çıkarılan çuvalda. Milliyet Gazetesi: 11.
• (1977.06.19). T.C. Resmi Gazete: 48. http://www.resmigazete.gov.tr/main. aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/15971.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/15971.pdf [Erişim: 29.06.2018].
• Beşikçi, İ. (2006). Hapisteki DDKO. Bir Dergisi, 5, 98-156.
• Göktaş, H. (1991). Kürtler-II Mehabad’dan 12 Eylül’e. İstanbul: Alan Yay.
• “Niçin Çıkıyoruz?”. Xebat Dergisi, 1, 1
• “Devrimci Doğu Kültür Ocağı Tüzüğü”. Türk Solu Dergisi, 4, 15.