Yayık: Gökhöyük Bağları Höyüğünde Süt ve Süt Ürünleri Üretimine Dair Bir Ön Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 43, 325 - 344, 15.06.2020

Ramazan Gündüz

https://doi.org/10.21497/sefad.756093

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Orta Anadolu’nun güneyinde Konya il sınırları içerisinde yer alan, Gökhöyük Bağları Höyüğünde yapılan kazılarda açığa çıkarılan bir grup pişmiş toprak çanak çömlek ele alınmıştır. Bu grup içinde değerlendirilen parçaların iç kısımlarında bulunan kazımalar ve muhtemelen kap pişirilmeden önce, üretilme aşamasındayken eklenen parmak kalınlığındaki eklentiler bunların diğer seramiklerden ayrı bir grup içerisinde değerlendirilmesine neden olmuştur. Yapılan inceleme ve araştırmalar sonunda çalışmaya konu seramik parçaların pişmiş toprak yayık parçaları olduğu anlaşılmıştır. Yayıklar günümüzde otomatik makinelerin icat edilmesiyle elde yapımı giderek terk edilmeye başlanan sütten yağ elde etmede veya ayran yapımında kullanılan pişmiş toprak ya da ahşap kaplardır. Bu kap formunun en erken örnekleri Orta Anadolu’nun kuzeyinden Yarıkkaya’dan bilinmektedir. 2002 – 2005 yılları arasında Gökhöyük Bağları Höyüğü’nde yapılan kazılarda açığa çıkarılan seramikler arasında 60 adet yayık parçası saptanmıştır. Söz konusu eserlerin koyu yüzlü, çark yapımı kaba mallar olduğu tespit edilmiştir. Anolojik yöntemleri (benzetim sistemi) kullanılarak yapılan incelemeler sonucunda bunların Demir Çağı’na tarihlendirilmesi uygun bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yayık, Demir Çağı, Konya, Orta Anadolu, süt

Churn (Yayık): A Preliminary Evaluation on the Production of Milk and Dairy Products in Gökhöyük Bağları Höyüğü

Öz

In this study, a group of terracotta ceramics unearthed during the excavations at Gökhöyük Bağları Höyüğü, located in the south of Central Anatolia, in the provincial borders of Konya is discussed. Due to the scratches on the inside of some of the pieces evaluated in this group and the finger-thick additions most probably added during the production stage before cooking the pots, these pots were evaluated in a separate group from other ceramics. As a result of the examinations and researches, it was realized that these ceramic pieces were terracotta pieces of churns (Turkish Yayık). Churns are terracotta containers used to obtain butter from milk, or to make buttermilk; today, however, churn-making by hand has been abandoned with the inventing of automatic machines. The earliest examples of this form of containers have been known from Yarıkkaya in the north of Central Anatolia. 60 pieces of churn chunks were determined among the ceramics unearthed during the excavations at Gökhöyük Bağları Höyüğü between 2002 and 2005. It was observed that those artifacts were dark-surface, wheel-made coarse wares. As a result of the examinations made using anological methods, they were dated to the Iron Age.

Anahtar Kelimeler

Churn (Yayık), Iron Age, Konya, Central Anatolia, milk

Kaynakça

• Arbuckle S. B., Öztan, A., Gülçur, S., (2009) The Rise of Cattle Cultures in Bronze Age Anatolia. Anthropozoologia 44(1) 129-157.
• Atıcı, L. (2014). The Secondary Products Revolution in light of textual evidence from Kültepe-Kanesh, central Turkey. (Ed.) H. Greenfieldpp, Animal Secondary Products: Domestic Animal Exploitation in Prehistoric Europe, the Near East and the Far East. (p. 233-252) Oxford: Oxbow Books Press.
• Ayverdi İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Milliyet Yay.
• Cultraro, M. (2013). Barrel-Shaped vessels in context: A Long-Range model of dairy productıon in eastern and central Mediterranean during the late fourth and early third mıllennia BC., Origini Xxxv. 157-189.
• De France, D. S., (2009) Zooarchaeology in Complex Societies: Political Economy, Status, and Ideology.Journal of Archaeological Research 17(2). 105-168. doi: 10.1007/s10814-008-9027-1
• Evershed, R.P. (1993). Biomolecular archaeology and lipids. World Archaeology, 25, 74-93. doi: 10.1080/00438243.1993.9980229
• Evershed, R.P. Rayne, S., Sherratt, A.G., Copley, M.S., Coolıdge, J.,Urem-Kostu, D., Kotsakıs, K., Özdoğan, M., Özdoğan, A.E., Nıeuwenhuyse, O., Akkermans, P.M.M., Baıley, D., Andeescu,R., Campbell, S., Farıd, S., Hodder, I., Yalman, N., Özbaşaran, M., Bıçakcı, E., Garfınkel, Y., Levy, T., Burton, M.M. (2008). Earliest date for milk use ın the Near East and Southeastern Europe linked to cattle herding. Nature, 455, 528–531. doi: 10.1038/nature07180
• Gerritsen, F.A. Özbal R. (2011). Anadolu’da sütün tarih öncesi. Neolitik Barçın Höyük. Aktüel Arkeoloji Dergisi, 24, 40-41.
• Gündüz, R. (2019a). Gökhöyük Bağları Höyüğü Demir Çağı Seramiği. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Gündüz, R. (2019b). Gökhöyük Bağları Höyüğünden Erken Demir Çağı seramiği. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 42, 204-222. doi: 10.17498/kdeniz.520614
• Gündüz, R. (2019c) Gökhöyük Bağları Höyüğünden Bir Grup Akhaimenid Kase. (Ed.) A. Erön & E. Erdan, Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar. (s. 465-484) Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yay.
• Gündüz, R. (2019d) Lykonia Bölgesinde Yeni Bir Yerleşme, Gökhöyük Bağları Höyüğü. (Ed.) H. Muşmal & E. Yüksel & M. A. Kapar, Karaman Araştırmaları I. (s. 41-52) Konya: Palet Yay.
• Hendy, J., Colonese, A.C., Franz, I., Fernandes, R., Fischer, R., Orton, D., Lucquin, A., Spindler, L., Anvari, J., Stroud, E., Bieh, P. F., Speller, C., Boivin, N., Mackie, M., Jersie-Christensen, R. R., Olsen, J. V., Collins, M. J. Craig, O. E., Rosenstock. E. (2018). Ancient proteins from ceramic vessels at Çatalhöyük West reveal the hidden cuisine of early farmers. Nature Communications, 4064, 1-10. doi: 10.1038/s41467-018-06335-6
• Itan, Y., Powell, A., Beaumont, M. A., Burger, J., Thomas, M. G. (2009). The origins of lactase persistence in Europe. PLoS Computational Biology, 5/8 1-13. doi: 10.1371/journal.pcbi.1000491
• James, F. (1975). Yogurt: its life and culture. Expedition, 18, 32-45.
• Karpuz, H., Ürekli, B., (2011). Konya ve Çevresinde Geleneksel Yayık Tipler. (Haz.) Şener, T., Erdoğan, M. A., Müjgân Üçer’e Armağan, (s.169-179) İstanbul: Kitabevi Yay.
• Larson, G., Fuller, D.Q. (2014). The Evolution of Animal Domestication. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics, 45, 115-136. doi: 10.1146/annurev-ecolsys-110512-135813
• Matsumura, K. (2005). Die Eisenzeitliche keramik in Zentralanatolien aufgrund der keramik in Kaman-Kalehöyük. (Doktora Tezi). Freie Universitet, Berlin.
• McCormick, F. (2012). Cows, milk and religion: the use of dairy produce in early societies. Anthropozoologıca, 47/2, 101-113. doi: 10.3168/jds.S0022-0302(07)71632-6
• Morris, S. P. (2013). From Clay to Milk in Mediterranean Prehistory: Tracking a Special Vessel. (Ed.) G. E. Areshia, Celebrating 40 Years of Discovery, (p. 70-79) Los Angeles: Annual Reviev of The Cotsen Institüte of Archaeology at Ucla
• Morris, S. P. (2014). Dairy Queen: Churns and milk products in the Aegean Bronze Age. Opuscula, 7, 205–222.
• Okan, E., (2013). Çeşme Müzesi’nde Bulunan Yayık Amphora Üzerine Düşünceler. OLBA XXI, 101-109.
• Ökse, A.T. (2002). Gre Virike 2000 kazısı. (Ed.) N. Tuna & J. Velibeyoğlu, Ilısu ve Karkamış baraj gölleri altında kalacak arkeolojik ve kültür varlıklarını kurtarma projesi 2000 yılı çalışmaları. (s. 241-269) Ankara: TAÇDAM
• Özbal, H., Türkekul Bıyık. A., Thissen. L. , Doğan. T., Gerritsen F., Özbal. R. (2011). Sütçülerin Öncüleri: Barcın Höyük Keramiklerinde Süt Kalıntıları. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 26, 307-317.
• Özgüç, T. (1988). İnandıktepe - Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi - İnandıktepe - An Important Cult Center In The Old Hitite Period. Ankara: T.T.K.
• Powroznik, K. (2008). Vessels for Milk Processing from Kaman-Kalehöyük And Kuşaklı. Anatolian Archaeological Studies, 17, 225-231
• Salque, M., Bogucki, P. I., Pyzel, J., Sobkowiak-Tabaka, I., Grygiel, R., Szmyt, M., Evershed, R. P. (2013). Ear¬liest evidence for cheese making in the sixth millennium BC in northern Europe. Nature, 493(7433), 522–525. doi: 10.1038/nature11698
• Sauner, M. H. ( 2018). Süt ürünleri gelenekleri üzerine (20. yüzyıl Çivril ve Akçakoca örneği) Yemek ve Kültür, 53, 9-22
• Sauter, F., Puchinger. L., Schoop. U.-D., (2003). Studies in organic archaeometry VI. Fat analysis sheds light on everyday life in prehistoric Anatolia: traces of lipids identified in chalcolithic potsherds excavated near Boğazkale, Central Turkey. ARKIVOC, 15, 15-21. doi: 10.3998/ark.5550190.0004.f03
• Schoop, U.-D. (1998). Anadolu´da Kalkolitik Çağda Süt Ürünleri Üretmi. Bir Deneme. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 87, 26-32.
• Schoop, U.-D. (2017). Innovation versus beharrung: was macht den unterschied des Hethitischen reichs im Anatolien des 2. Jahrtausends v. Chr.? (Ed.) A. Schachner. Technologie und ınnovation im anatolischen chalkolithikum. internationaler workshop zu ehren von Jürgen Seeher. (p. 1-19) Istanbul: Ege Yay.
• Sherratt, A. G. (1981). Plough and pastoralism: aspects of the Secondary Products Revolution. (Ed.) I. Hodder, G. Isaac and N. Hammond, In Pattern of the Past (p. 261-336) Cambridge: Cambridge University Press.
• Şenel, E., Atamer, M., Öztekin, Şebnem. (2010). Yayıklama Parametrelerinin Yayık Ayranı Ve Yayık Tereyağının Bazı Nitelikleri Üzerine Etkisi. Gıda, 35, 267-274.
• Takaoğlu, T. (2006). Patterns of dairying in coastal Northwestern Anatolia. (Ed.) T. Takaoğlu. Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia, 3, (23-44) İstanbul: Ege Yay.
• Trbojević-Vukičević, T., Marenjak, S. T., Kužir1, S., Čataj. L. (2011). Arheological and archaeozoological evidence of milk as a food in the territory of Croatia. Mljekarstvo, 61/4, 319-325. doi: 10.15567/mljekarstvo.