19. Yüzyıl Divan Şairi Hilmî Kıbrısî Efendi’nin Şiirlerinde Tasavvuf İzleri

Yıl 2020, Sayı: 44, 71 - 84, 26.12.2020

İkbal Öksüzoğlu Ghadir Golkarian

https://doi.org/10.21497/sefad.845364

Öz

19. yüzyıl Divan edebiyatının tanınmış şairlerinden Hilmî Kıbrısî Efendi, 1783’te Kıbrıs’ta doğmuştur. İyi bir eğitim aldığı, Arapça ve Farsça dillerine hakim, alim bir kişi olduğu kaynaklarda belirtilmiştir. Hilmî Kıbrısî Efendi, uzun yıllar Kıbrıs’ta müftülük, Büyük Medrese’de müderrislik, II. Mahmut Kütüphanesi’nde kütüphane nazırlığı ve şeyh seb’alık görevlerini ifa etmiştir. Tasavvuf, Türklerin İslamiyeti kabulüyle Orta Asya’da yayılmış ve Orta Asya’dan göç eden dervişlerle birlikte Anadolu’ya ulaşmıştır. Kıbrıs’ın Türkler tarafından 1571’de fethiyle Anadolu’dan Kıbrıs’a iskan edilenler arasında bulunan Mevlevi şeyhleri ile de tasavvuf adaya gelmiştir. Kıbrıs’ta 1593 yılında inşa edilen Lefkoşa Mevlevihanesi, tasavvufun adada gelişip yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Divan şairleri din, tasavvuf, aşk ve tarikat unsurlarını şiirlerinde işlerken, Hilmî Kıbrısî Efendi de geleneğe uyarak Divançe’sinde bu unsurları kullanmıştır. Lefkoşa Mevlevihanesi’nde sıklıkla düzenlenen ayinlerde şeyhler tarafından Mevlana şiirlerinin okunması Hilmî Kıbrısî Efendi’yi etkilemiş ve onun tasavvuf özellikleri taşıyan şiirler kaleme almasına yol açmıştır. Bu çalışmada Hilmî Kıbrısî Efendi’nin şiirlerine yansıyan tasavvuf özellikleri incelecektir.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, Hilmî Kıbrısî Efendi, Tasavvuf, Tarikat, Şiir

Reflectıons of Mystıcısm in 19th Century Divan Poet Hilmî Kıbrısî Efendi’s Poems

Öz

Hilmî Kıbrısî Efendi is a prominent 19th Century Divan poet of Cyprus. Born in 1783, he received an excellent education. Hilmî Kıbrısî Efendi, who was an honorable scholar proficient in both Arabic and Persian languages, served his people as a mufti, müderris, sheik Seba and a minister of the library. Upon joining Turks to the Muslim faith, mysticism was spread in Central Asia and then in Anatolia. After the conquest of Cyprus's island by the Turks in 1571, the Mevlevi Sheiks carried the idea of Sufism from Anatolia to the island. The Mevlevihane of Lefkoşa, which was built in 1593, is an important center that effectively contributed to mysticism in Cyprus. Sheiks had often read Mevlana's poems from Mathnawi in the Mevlevihane of Lefkoşa at special ceremonies of which Hilmî Kıbrısî Efendi was a regular attendant. Being deeply inspired by Mevlana's lyrics, he composed poems reflecting religion, mysticism, divine love, and sects' order, which are the main features of Divan poetry. In this article, we have studied the reflections of magic in Hilmî Kıbrısî Efendi's poems.

Anahtar Kelimeler

19th Century, Hilmî Kıbrısî Efendi, Mysticism, Sect, Poem

Kaynakça

• Arpaguş, S. (2007). Post. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 34, s. 332-333). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2009). Sikke. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 37, s. 185-186). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Büyük Larousse. (1986). Sözlük ve Ansiklopedisi (C. 11, s. 5405). İstanbul: Milliyet Gazetecilik Yayınları.
• Cankurt, H. (2014). Şeyhî’nin Gazellerine Tasavvufi Bakış. Journal of Turkish Studies (9)3, s. 321-349.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2007). Tasavvufi Şiir Şerhleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Demirci, M. (1998). Himmet. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 18, s. 56-57). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demiryürek, M. (2016). 19. Yüzyıl Kıbrıs Esnaf Teşkilatı Üzerine Bazı Tesbitler, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C.28, S.45: s.13-42.
• Eraydın, S. (2001). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Erginli, Z. (2006). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Trabzon: Kalem Yayınları.
• Genç, İ. (Kasım 1998). Lefkoşa Mevlevihanesi’nde Yetişmiş Mevlevi Divan Şairleri. II. Uluslararası Kıbrıs Araştırmalar Kongresi Bildirileri (C.3, s. 59-66). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkilap ve Aka Kitabevleri Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1990). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi (C. I-II). İstanbul: İnkilap Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1999). Tasavvuf ve Divan Şiiri. Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, (haz. Mehmet Kalpaklı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Güleç, İ. (2018). Kendi Şiirleri Işığında Hilmî Kıbrısî Efendi'nin Şairliği. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 1(2), s. 17-24.
• İpekten H. (2000). Fuzuli, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İz, M. (1997). Tasavvuf. İstanbul: Rahle Yayınları.
• Kara, M. (1999). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2005). İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kemikli, B. (2000). Sun’ullah-ı Gaybi Divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü. F. (2003). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Akçay Yayınları.