Azerbaycan Türkçesinin Bir Diyalektiyle Yazılmış Luka İncili Üzerine

Yıl 2020, Sayı: 44, 103 - 118, 26.12.2020

Mehdi Rezaei

https://doi.org/10.21497/sefad.845379

Öz

İran kütüphaneleri Farsça ve Arapça eserlerin yanı sıra Türkçe kaynaklar açısından da oldukça zengindir. Bu kütüphanelerin arşivlerinde bulunan yüzlerce Türkçe yazma ve basma eser, geçmiş yüzyıllarda Türk dilinin İran coğrafyasında ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. İran kütüphanelerinde din, dil, edebiyat, tarih vb. alanlardaki Türkçe eserler son zamanlarda birçok araştırmacının dikkatini çekmiştir. Bu çalışmada, Azerbaycan Türkçesinin bir diyalektine dayanarak tercüme edilmiş Yeni Ahit'in Luka İncili ele alınmıştır. Eserin dil özellikleri üzerinde durulmuş, çevirinin yapıldığı dönemin ağız özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Eser Lukanın İncili başlığı altında İran Milli Kütüphanesinde 269 numarayla kayıtlıdır. Eseri incelediğimizde, son yüzyılda İran'da Türkçenin hangi ölçüde değişime uğradığı ortaya çıkmaktadır. Lukanın İncili gösterdiği dil özellikleri itibariyle gerek Azerbaycan Türkçesi gerekse İran Türk ağızları için önemli bir kaynak sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

Luka İncili, Azerbaycan Türkçesi, Ağız Özellikleri

An Investigation of the Gospel of Luke Written in One of the Dialects of Azerbaijani Turkic

Öz

Besides Persian and Arabic works, the libraries of Iran are also enriched by Turkic resources. The presence of hundreds of old printed and handwritten manuscripts in the archives of these libraries recounts the specific status of the Turkish language in Iran’s geography in the past centuries. In recent years, with their religious, linguistic, literary, historical, etc. topics, the available works in the libraries of Iran have been considered by many researchers. This paper explores the New Testament Gospel of Luke, which is translated into one of the Azerbaijani dialects. It endeavors to evaluate the linguistic features of the mentioned work and illuminate the properties of the dialect to which the work is translated. This work, namely the Gospel of Luke, has been registered by the 269 number in the national library of Iran. The investigation of the present work will reveal to what extent the Turkish language has undergone changes in the last recent year. Concerning the linguistic features of the Gospel of Luke, the present work can be reckoned as a significant resource for both Azerbaijani Turkic and the other Turkish dialects of Iran.

Anahtar Kelimeler

Gospel of Luke, Azerbaijani Turkic, Dialectical Properties

Kaynakça

• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Azәrbaycan Elmlәr Akademiyası Nәşriyyatı (2006). Azәrbaycan dilinin izahli lüğәti. Bakı: Yazar.
• Bicbabaei, B. (2012). Malekan (Melek Kendi) ili ağzı (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Doğan, T. (2010). Urmiye ağızları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Ercilasun, A. B. (2008). Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (Ed.). (2007). Türk lehçeleri grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu lûgati't-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (1971). Azeri Türkçesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gökdağ, B. A. (2006). Salmas ağzı Güney Azerbaycan Türkçesi üzerine bir inceleme. Çorum: KaraM Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2006). göster- ve görset- / körset- fiillerinin yapısı üzerine. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 35-49.
• Harman, Ö. F. (2002). Kitâb-ı mukaddes. İslam Ansiklopedisi (C. 26, s. 75-76). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/23753/253076 https://historyofturkishbible.files.wordpress.com/2015/07/tc3bcrkc3a7e-km-tarihi_version-s.pdf
• Karini, J. (2009). Erdebil ili ağızları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Privratsky, B. G. (2015). Kitabı mukaddes’in Türkçe tercümelerinin tarihçesi, 16 –21 yy (C. Şakırgil, Çev.). Erişim adresi:
• Rezaei, M. (2016). İran - Zencan bölgesi, Kaydar ve yöresi ağızları. Tahran: Âvâyé Kkâver Yayınları.
• Rezaei, M. (2018). Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi arasında bulunan fonetik farklılıklar. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (Türklad). 2, 59-75. https://doi.org/10.30563/turklad.455124
• Timurtaş, F. (2005). Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.