Tarih, Tarihî Roman ve Toplumsal-Kültürel Bellek İlişkisi Temelinde Tarihî Romanların İşlevsel Özellikleri

Yıl 2022, Sayı: 48, 21 - 38, 25.12.2022

Fatih Aynacı

https://doi.org/10.21497/sefad.1218349

Öz

Bu çalışmanın amacı; tarih, toplum, edebiyat birlikteliğini temsil eden tarihî romanların yalnızca edebî nitelik taşıyan metinler olmadıklarını, aynı zamanda bazı insanî değerlerin bireye ve topluma kazandırılmasında etkin rol oynayabileceklerini ortaya koymaktır. Nitekim kurgu-gerçek birlikteliğinin en somut biçimlerinden birini simgeleyen tarihî romanların, dış gerçeklikten bağımsız olmadıkları gözlenebilmektedir. Bu bağlamda çalışma boyunca öncelikle toplumsal-kültürel bellek kavramıyla ifade edilmek istenenin ne olduğu konusuna ve bu kavramla tarih bilimi arasındaki ilişkiye kısaca açıklık getirilecektir. Ardından tarihî romanları ortaya çıkaran etkenlere ve bu etkenlerin toplumsal-kültürel bellek oluşumu üzerindeki etkilerine değinilecektir. Son olarak tarihî romanların özellikle “yeniden canlandırma” ve “eğlendirme” olmak üzere iki ana başlıkta ele alınacak işlevsel özelliklerinin, toplumsal-kültürel bellek kavramının devamlılığının sağlanmasına ve tarih-kimlik-aidiyet bilincinin inşa edilmesine belli düzeyde katkı sunabileceğinden bahsedilecektir. Öte yandan konuyla bağlantılı olarak, kurmaca metinlerin temelini oluşturan anlatı unsurlarının (kişi, zaman, uzam, olay örgüsü) tüm bu faaliyetlerin yürütülmesi sürecinde etkin rol üstlendiği gösterilecektir. Tarihî romanların işlevsel özellikleri arasında özellikle “yeniden canlandırma” işlevinin bahsi geçen amaçlara doğrudan katkıda bulunduğu belirtilecek; diğerinin ise, ancak bu işlev kapsamında anlamlı bir bütün oluşturduğu anlatılacaktır. Bunun yanında tarihsel gerçeklerin kurmacayla yoğrulduğu bu tür romanlarda, tarihsel verilerin roman yazarları tarafından daha dikkatli ve sorumluluk duygusu çerçevesinde ele alınması gerektiği konusu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, roman, işlevsellik, bellek, bilinç

Functional Features of Historical Novels in The Context of History, Historical Novel and Socio-Cultural Memory Relationship

Öz

The aim of this study is to reveal that historical novels that represent the unity of history, society and literature are not only literary texts, but also can play an active role on adoption of some human values related to the individual and society. As a matter of fact, it can be seen that historical novels, one of the most concrete forms of fiction-real unity, are not independent of external reality. In this context, throughout the study, first of all, it will be briefly clarified the concept of socio-cultural memory and the relationship between this concept and the science of history. And then it will be talked about the factors that reveal historical novels and the effects of these factors on socio-cultural memory formation. Finally, it will be mentioned that the functional features of historical novels, which will be especially discussed under two main headings (reanimation and entertaining), can contribute at a certain level to the continuity of the concept of socio-cultural memory and to the creation of the consciousness of history-identity-belonging. On the other hand, it will be shown that the narrative elements (person, time, space, plot), forming the basis of fictional texts, play an active role in the realization of all these activities. Among the functional features of historical novels, it will be especially stated that the "reanimation" function contributes directly to the aforementioned purposes and the other functional feature “entertaining” has a meaning only within the scope of "reanimation" function. Besides, it will be emphasized that the data related to historical reality in such novels where historical facts become the material of fiction, should be handled more carefully and within a sense of responsibility by novelist.

Anahtar Kelimeler

History, novel, functionality, memory, consciousness

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (1998). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Argunşah, H. (2016). Tarih ve roman. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Assmann, J. (2018). Kültürel bellek, (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Aynacı, F. (2021). Tarihî romanda gerçeklik: Gilbert Sinoué’nin L’Égyptienne ve La fılle du Nil başlıklı tarihî romanlarında kurgu-gerçeklik ilişkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ayvazoğlu, B. (2014). Tarih ve roman ilişkisine dair düşünceler. S. Demirkaya (Ed.), II. Milletlerarası Tarihî Roman ve Romanda Tarih Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 156-158). S. Demirkaya (Ed.). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve kolektif bellek. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bourneuf, R.- Ouellet, R. (1975). Univers du roman. Paris: Presses universitaire de France.
• Boutaghou, M. (2006). Roman historique, novation littéraire et identité culturelle à l’aube du XXe Siècle. Thèse de doctorat, Université de Limoges, Littérature comparée.
• Buğra, T. (1988). Edebiyat ve tarih. Argos Dergisi, (3): 175.
• Butor, M. (1991). Roman üstüne denemeler. (M.-S. Rifat, Çev.). İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Collingwood, R.-G. (2017). Tarih tasarımı. (K. Dinçer, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Dural, B. (1991). Edebiyatımızın üvey evladı, tarihî roman. İstanbul: Bizim Gergef Yayınları.
• Erol, K. (2012). Tarih-edebiyat ilişkisi ve tarihî romanların tarih öğretimine katkısı. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1 (2), 59-70.
• Forster, E. M. (2019). Roman sanatı. (Ü. Aytür, Çev.). İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Furrer, P. (2000). Tarihsel romanda tarih bilinci. (İ. Tuna, Çev.). Tarih ve Toplum Dergisi, (198), 371-376.
• Göğebakan, T. (2004). Tarihsel roman üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. (B. Barış, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları.
• Hautbout, I. (2011). Une légitimation critique du roman historique: l’exemple de Cinq-Mars. Romantisme, (152), 131-142.
• Hobsbawn, E. (1999). Tarih üzerine. (O. Akınhay, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Julliot, C. (2017). Cinq Mars, d’Alfred de Vigny: le premier roman historique français et la (dé)moralisation du lecteur. Études françaises, 53 (3), 27-42.
• Kaplan, M. (1982). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kavaz, İ. (2012). Tarihselcilik anlayışı ve tarihî romanlarda gerçeklik üzerine bir değerlendirme. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi- bilig, (63), 93-110.
• Kayalı, K. (1988). Türkiye’de tarihsel roman ya da tarihe duygusal bakmak. Argos Dergisi, (3): 166-169.
• Korat, G. (2009). Romanda tarih. Kitap-lık Dergisi, (129): 23-27.
• Krulic, B. (2009). Roman du peuple, roman des peuples. Le roman et l’historique. marge et écriture (s. 27-42). Nantes: Éditions Cécile Defaut.
• Lukács, G. (2008). Tarihsel roman. (İ. Doğan. Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
• Maigron, L. (1912). Roman historique à l’époque romantique, essai sur l’influence de Walter Scott. Paris: Librairie Ancienne.
• Mauriac, F. (2019). Romancı ve kişileri. (S. Birsel, Çev.) Türk Dili Dergisi, Roman Özel Sayısı I-II, Üçüncü baskı (Birinci basım: Temmuz-Aralık 1964/ 154-159), 201-206.
• Molino, J. (1975). Qu’est-ce que le roman historique. Revue d’histoire littéraire de la France, 2 (3): 195-234.
• Naci, F. (1987). Eleştiri günlüğü. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Nerimanoğlu, K.-V. (2014). Tarihî romanların dili nasıl olmalıdır?. S. Demirkaya (Ed.), II. Milletlerarası Tarihî Roman ve Romanda Tarih Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 129-133). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (M. E. Özcan, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Oppermann, S. (2006). Postmodern tarih kuramı- tarihyazımı, yeni tarihselcilik ve roman. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özaloğlu, S. (2017). Hatırlamanın yapıtaşı mekânın bellek ile ilişkisi üzerine. Tahire Erman, Serpil Özaloğlu (haz.), Bir Varmış Bir Yokmuş- Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar kitabı içinde (s. 13-19). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Skilton, D. (1977). The English novel: Defoe to the Victorians. London: Barnes- Noble Publishers.
• Steiner, G. (1971). György Lukàcs ve şeytanla anlaşması. Language and Silence adlı kitaptan (B. Aksoy, Çev.). Türk Dili Dergisi, Eleştiri Özel Sayısı II, (234), 662-674.
• Şirin, İ. (2000). Kolektif kimlik inşa aracı olarak tarihî roman. Türk Yurdu Dergisi, 20 (153-154), 170-178.
• Tekeli, İ. (1998). Tarih yazımı üzerine yeniden düşünmek. Ankara: Dost Kitabevi.
• Tekin, M. (2019). Roman sanatı- romanın unsurları. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Timur, T. (1991). Osmanlı-Türk romanında tarih, toplum ve kimlik. İstanbul: Afa Yayınları.
• Tunçel, A. (2017). Tarihi yazmak: unutturmak ya da unutturmamak. Tahire Erman, Serpil Özaloğlu (haz.), Bir Varmış Bir Yokmuş- Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar kitabı içinde (s. 21-25). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tural, S.-K. (1976). Tarihin romanlaştırılması. Töre Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, (59), 14-17.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Sükrü Halûk Akalın (hzl.).
• Türkeş, A. Ö. (2011). Romana yazılan tarih. Edebiyatın Omzundaki Melek kitabı içinde (s. 81-148). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wellek R.- Warren, A. (2019). Edebiyat teorisi. (Ö. Faruk Huyugüzel, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Wilson, E. (1971). Edebiyatın tarihsel yorumu. (C. Üster, Çev.). Türk Dili Dergisi, Eleştiri Özel Sayısı II, (234), 710-719.
• Yılmaz, A. (2000). Tarihî roman üzerine. Bilge Dergisi, (24), 42-49.