An Analysis on the Meanings and Connotations of the Concept of Fire in Turkish and Russian Languages

Yıl 2023, Sayı: 50, 57 - 76, 27.12.2023

Onur Aydın

https://doi.org/10.21497/sefad.1407710

Öz

The analysis of the concept or concepts of a language provides important data about the culture and linguistic worldview of the society in which that language is spoken. The way people perceive the world can be explained through cultural linguistic units, especially idioms and proverbs. The subject of our research is the problem of how the concept of fire is perceived by the Turkish and Russian peoples. This study aims to answer the questions of how the concept in question is reflected in the language through idioms and what kind of semantic similarities exist in both languages. The comparative-descriptive method, the principal component analysis, and the concept analysis method of Russian researchers Zinaida D. Popova and Iosif A. Sternin were used in the study. In light of the research carried out, it was determined that fire, as a concept that is considered sacred and respected or feared in both cultures, has both a positive and negative common semantic stratum. In addition, it was concluded that the concept of fire has a very meaningful structure within Turkish and Russian languages in mythological, historical, cultural, and literary fields. Besides, the comparative study of both languages revealed that it has close meanings in both languages. Conducted in the context of linguoculturology, this study is expected to make a contribution to the intercultural interaction and communication of both societies.

Anahtar Kelimeler

Linguoculturology, Turkish language, Russian language, concept, fire

Türk ve Rus Dillerinde Ateş Konseptinin Anlamları ve Çağrışımları Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bir dile ait konseptin ya da konseptlerin çözümlenmesi, o dilin konuşulduğu toplumun kültürü ve dil dünya görüşü hakkında önemli veriler sunar. Halkların dünyayı algılama biçimleri ise başta deyimler ve atasözleri olmak üzere kültür dil bilimsel birimler aracılığıyla açıklanabilir. Araştırmamızın konusunu, ateş konseptinin Türk ve Rus halkları tarafından nasıl algılandığı sorunsalı oluşturmaktadır. Çalışmamızda söz konusu konseptin deyimler aracılığıyla dile nasıl yansıdığı ve her iki dilde ne tür anlamsal benzerlikler bulunduğu sorularına yanıt verilmesi amaçlanmıştır. İnceleme gerçekleştirilirken karşılaştırmalı-betimleyici yöntem, temel bileşenler analizi ve Rus araştırmacılar Zinaida D. Popova ve İosif A. Sternin’in konsept çözümleme yöntemi kullanılmıştır. Yürütülen araştırma ışığında ateşin her iki kültürde kutsal sayılıp saygı duyulan ya da korkulan bir konsept olarak hem olumlu hem de olumsuz ortak bir anlam katmanına sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca ateş konseptinin mitolojik, tarihsel, kültürel ve edebi alanlarda Türk ve Rus dillerinde çok anlamlı bir yapısının olduğu ve her iki dil üzerine yapılan karşılaştırmalı incelemede birbirine yakın anlamlar taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır. Kültür dil bilimi bağlamında gerçekleştirilen bu çalışmanın her iki toplumun kültürlerarası etkileşimine ve iletişimine olumlu katkı yapması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kültür dil bilimi, Türk dili, Rus dili, konsept, ateş

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2013). Sinekli bakkal (14. bs.). İstanbul: Can Yayınları.
• Afanasyev, N. A. (2005). Mifologiya drevney Rusi. Moskva: Eksmo.
• Aksoy, Ö. A. (1984). Deyimler sözlüğü (C. 2), (4. bs). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri sözlüğü (C. 1). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aleksandrova, Z. Ye. (1995). Slovar sinonimov russkogo yazıka-Praktiçeskiy spravoçnik. Moskva: Russkiy yazık.
• Alimjanova, G. M. (2016). Karşılaştırmalı kültürdilbilim (Ş. Atay & S. Uçar, Çev.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Askoldov-Alekseyev, S. A. (1997). Konsept i slovo. V. P. Neroznaka (Red.), Russkaya slovesnost. Ot teori slovesnosti k strukture teksta içinde (s. 267-279). Moskva: Academia.
• Ayzenberg, M. (1993). Ukazatel imyon: stihi. Moskva: Gendalf.
• Başiyeva, S. K. & Ketençiyev, M. B. (2014). Konsept ‘ogon’ kak fragment etniçeskoy kartinı mira. Cuadernos de Rusistica Espanola, 10, 37-44.
• Borisova, L. V. (2014). Reprezentatsiya kontseptov ‘ogon’ i ‘voda’ v russkoy i çuvaşskoy yazıkovıh kartinah mira. Filologiçeskiye nauki. Yazıkoznaniye, 4, 123-129.
• Boroda, Ye. V. (2008). Mesto yedinogo gosudarstva v avtorskoy kartine mira romana Ye. Zamyatina ‘Mı’. N. İ. Doronina (Otv. red.), Kartina mira: yazık, literatura, kultura: sbornik statey. Vıpusk 3 içinde (s. 9-13). Biysk: BPGU imeni V.M. Şukşina.
• Cuma, A. (2013). Sembollerin dilinden. Konya: Ay-Bil Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları (1. bs.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Daemrich, H. S. & Daemrich, I. (1987). Themen und motive in der literatur. Tübingen: Frarcke.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü (2. bs.). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Fasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka v 4 tomah (T. 3, 2-e izd.), (O. N. Trubaçev, Per.). Moskva: Progress.
• Freud, S. (2000). Psikanaliz üzerine. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Gruşko, Ye. A. & Medvedev, Yu. M. (2001). Entsiklopediya russkih predaniy. Moskva: Eksmo.
• Gumilyov, L. N. (1999). Eski Türkler (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Gumilyov, N. S. (2001). Moi çitateli. N. N. Skatov (Gl. red.), Polnoye sobraniye soçineniy v 10 tomah (T. 4. Stihotvoreniya. Poemı (1918-1921) içinde (s. 133-134). Moskva: Voskresenye.
• Güntekin, R. N. (2009). Yaprak dökümü (59. bs.). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gürpınar, H. R. (2021). Son arzu. B. G. Köksal (Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1966). Sodom ve Gomore (1. bs.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1983) Yaban. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karay, R. H. (2004). Memleket hikâyeleri (19. bs.), (E. Karay, Çev.). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kemal, N. (2018). İntibah. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Kemal, Y. (2008). İnce Memed 1 (16. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Korkmaz, (2010). Ansiklopedik simgeler sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Koval, Yu. İ. (2011). Kepka s karasyami: rasskazı. Moskva: Detskaya Literatura.
• Kozan, O. (2014). Önsöz. O. Kozan (Ed.), Kültürdilbilim: Temel kavramlar ve sorunlar içinde (s. 1-9). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kuntay, M. C. (1983) Üç İstanbul. İstanbul: Sander Yayınları.
• Kuznetsov, S. A. (Gl. Red.). (2000). Bolşoy tolkovıy slovar russkogo yazıka (2-e izd.). Sankt-Peterburg: Norint.
• Lermontov, M. Yu. (1962). Geroy naşego vremeni. B. M. Eyhenbaum & E. E. Naydiç (Podg.). Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
• Ligeti, L. (1986). Bilinmeyen İç Asya (S. Karatay, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lurker, M. (1991). Wörterbuch der symbolik. Stutgart: Kröner.
• Madlevskaya, Ye. L. (2006). Russkaya mifologiya entsiklopediya. Sankt-Peterburg: Midgard.
• Nekrasov, N. A. (1956). Knyaginya M. N. Volkonskaya. G. P. Makogonenko (Red.), Stihotvoreniya. Tom 2 (3-e izd.) içinde (s. 180-233). Leningrad: Sovetskiy Pisatel.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) (C. 1, 6. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öksüz, G. (2014). Rus mitolojisi. Ankara: Çeviribilim.
• Pigulevskaya, İ. S. (2011). İstoriya, mifı i bogi drevnih slavyan. Moskva: Tsentrpoligraf.
• Pirverdioğlu, A. (2002). Türklerde yılbaşı ve bahar geleneği. H. C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (Ed.), Türkler (C. 1) içinde (s. 44-50). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Popova, S. D. & Sternin, İ. A. (2003). Oçerki po kognitivnoy lingvistike (3-e izd.). Voronej: İstoki.
• Prihodko, G. V. (2005). Kontsept ‘ogon’ v kartine mira russkogo naroda. G. V. Prihodko (Ed.), Materialı şestoy nauçnoy konferentsii içinde (s. 86-89). Novosibirsk: Nauka. Universitet.
• Puşkin, A. S. (1959). Sobraniye soçineniy v 10 t. (T. 2, Stihotvoreniya 1823-1836). Moskva: GİHL.
• Puşkin, A. S. (1960). Sobraniye soçineniy v 10 t. (T. 3, Poemı i skazki). Moskva: GİHL.
• Sabitova, Z. K. (2013). Lingvokulturologiya: uçebnik. Moskva: Flinta.
• Saraç, H. (2016). Rus ve Türk dil dünya görüşünde “dağ” kavramı (Kültürdilbilimsel analiz). A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 57, 1581-1598.
• Saraç, H. (2019). Göstergeler sistemi olarak dilde toplumların dünya görüşünün yansıması (Kültürdilbilimsel perspektif). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 44, 273-289.
• Stepanov, Yu. S. (2001). Konstantı: slovar russkoy kulturı. Moskva: Akademiçeskiy proyekt.
• Sümer, N. (2018). Mitolojik ve dinsel bir yükseliş simgesi olarak merdiven motifi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 257-269.
• TDK. (2019). Türkçe sözlük (11. baskının tıpkıbasımı). Şükrü H. Akalın vd. (Ed.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Teliya, V. N. (1993). Kulturno-natsionalnıye konnotatsii fazeologizmov (ot mirovideniya k miroponimaniyu). N. İ. Tolstoy (Otv. red.), Slavyanskoye yazıkoznaniye. Mejdunarodnıy syezd slavistov içinde (s. 302-314). Moskva: Nauka.
• Uşakov, D. N. (2009). Bolşoy tolkovıy slovar sovremennogo russkogo yazıka. Moskva: Alta-Print Dom. XXI vek.
• Uzelli, G. (2016). Slav mitolojisi. İnanışlar ve söylenceler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yesenova, K. U. (2016). Konsept ‘ogon’ kak sostavnaya çast yazıkovoy kartinı mira. A. Z. Nigamayev (Otv. red.), Materialı VIII. Mejdunarodnoy tyurkologiçeskoy konferentsii “İslam i Tyurksiy mir: Problemı obrazovaniya, yazıka, literaturı, istorii i religii içinde (s. 225-228). Kazan: İzdatelstvo Kazanskogo universiteta.
• İnternet: Ogon http://sociation.org 03 Ocak 2023 tarihinde alınmıştır.