Ceramic Heel Rasps as a Bath Ritual Material from the Seljuk Period

Yıl 2023, Sayı: 50, 77 - 100, 27.12.2023

Ayben Kayın İbrahim Semih Kalay

https://doi.org/10.21497/sefad.1407715

Öz

In this study, ceramic heel files, which are an interesting group of ceramic art works, with an important place among the handicrafts of the Seljuk Period, are discussed. Ceramic heel rasps are an unknown group of works and constitute an important type among the art works of the Great Seljuk period, with many examples found in foreign museums and private collections. These works are the art form of pumice stones used only for heel rasping. The element that gives these heel files a work of art is the decorations on their upper surfaces. 34 ceramic heel files examined within the scope of the study show diversity in terms of form and decorations. The artifacts were analyzed by dividing them into four groups according to their forms: those with polygonal form, those with drop form, those with polygonal form and handles, and those in the form of figurines. The ornaments of the works were also categorized according to the ornament type, explained and evaluated one by one. In addition, iconographic interpretations were made for the meanings of some motifs on the works and some new ideas were put forward. With this study, a little-known work group was examined holistically and contributed to the promotion of these works.

Anahtar Kelimeler

Heel rasps, Seljuk ceramic art, bath ritual, Seljuk period handicrafts, Seljuk art

Selçuklu Dönemine Ait Bir Hamam Ritüeli Malzemesi Olarak Seramik Topuk Törpüleri

Öz

Bu çalışmada Selçuklu Dönemi el sanatları arasında önemli bir yer tutan seramik sanatı eserlerinden ilgi çekici bir grup olan seramik topuk törpüleri ele alınmıştır. Seramik topuk törpüleri çok tanınmayan bir eser grubu olup Büyük Selçuklu dönemi sanat eserleri arasında yurt dışı müze ve özel koleksiyonlarda bulunan çok sayıda örneğiyle önemli bir türü teşkil etmektedir. Bu eserler yalnızca topuk törpülemek amacıyla kullanılan ponza taşlarının sanat eseri haline getirilmiş biçimidir. Bu topuk törpülerine sanat eseri özelliği kazandıran unsur üst yüzeylerinde bulunan süslemeleridir. Çalışma kapsamında incelenen 34 adet seramik topuk törpüsü, form ve süslemeleri bakımından çeşitlilik göstermektedir. Eserler, formlarına göre Çokgen Formlular, Damla Formlular, Çokgen Formlu Olup Tutamaca Sahip Olanlar ve Figürin Biçiminde Olanlar şeklinde dört gruba ayrılarak incelenmiştir. Eserlerin süslemeleri de yine süsleme türüne göre kategorize edilerek tek tek anlatılmış ve değerlendirilmiştir. Ayrıca eserlerin üzerindeki bazı motiflerin anlamlarına yönelik ikonografik yorumlamalar yapılmış ve bir takım yeni fikirler de öne sürülmüştür. Bu çalışmayla az tanınan bir eser grubu bütüncül olarak ele alınarak incelenmiş ve bu eserlerin tanıtılmasına katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Topuk törpüsü, Selçuklu seramik sanatı, hamam ritüeli, Selçuklu dönemi el sanatları, Selçuklu sanatı

Kaynakça

• Canby, S. R., Beyazıt, D., Rugiadi, M. & Peacock, A.C.S. (2016). Court and cosmos - the great age of the Seljuqs. New Haven and London: Yale University Press.
• Çaycı, A. (2019). Anadolu Selçuklu sanatında gezegen ve burç tasvirleri. Konya: Palet Yay.
• Çoruhlu, Y. (2022). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Ötüken Yay.
• Duran, R. (2016). Türk mitolojisi. Duran, R. (Ed.), Mitoloji ve din içinde (s. 105-127). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
• Fıstıkçı, M. (2019). Osmanlıda hamam kültürü ve saray hamamları (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi/giris.jsp. Erişim Tarihi: 03.06.2022
• Haydaroğlu, M. & Tekdemir, N. (Haz.). (2009). Katalog. Eski Hamam Eski Tas içinde (126-323). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Kalyoncu, H. (2021). Türk hamam kültüründe metal objeler ve objelerin form ve bezeme özellikleri. Akademik Hassasiyetler, 8 (16), 397-427. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademik-hassasiyetler/issue/64679/944417 Erişim Tarihi: 03.06.2022
• Migeon, G. (1905). Notes d'archéologie Musulmane. A propos de nouvelles acquisitions du Louvre», Gazette des Beaux-Arts, 33, 441-455.
• Migeon, G. (1922) L’Orient Musulman, cristaux de roche verres émaillés céramique. Paris: Musée du Louvre.
• Obuz, M. (2022). Batılı seyyahların gözünden XVI. ve XVII. yüzyıllarda payitaht İstanbul’da kişisel temizlik ve bakım. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (55), 118-127. Doi: 10.53568/yyusbed.1111824
• Scerrato, U. (1995). Marginalia I. su levigatoi, pomici, “hajar al-hammam, sang-e pa, «pumice-holders». Rivista Degli Studi Orientali, 69 (1/2), 123–149. Erişim Adresi: http://www.jstor.org/stable/41880854 Erişim Tarihi: 15.06.2022
• Uluumay, E. (2009). Hamam kültürü üzerine. Haydaroğlu, M. & Tekdemir, N. (Haz.), Eski Hamam Eski Tas içinde (10-25). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Watson, O. (2004). Ceramics from Islamic lands. London: Thames & Hudson Ltd.
• Wilkinson C. K. (1986). Nishapur. Some early Islamic buildings and their decoration. New York: The Metropolitan Museum of Art.