“Meclis-i Yârân-ı Safâ”: Bekâyî’nin Mükeyyifat Münazarası

Yıl 2024, Sayı: 51, 109 - 148, 30.06.2024

Ozan Kolbaş Murat Güneş

https://doi.org/10.21497/sefad.1367567

Öz

Klasik Türk edebiyatı tarihinde münazara türünde pek çok eser kaleme alınmıştır. Mükeyyifat maddelerinin münazır olarak seçildiği eserler ise daha azdır. Manzum ve mensur örnekleri bulunan bu türden eserlerin bazılarının kimin tarafından yazıldığı bilinirken bazılarının yazarı meçhuldür. Bahsedilen türde münazaralardan biri de biyografisi hakkında herhangi bir kesin bilgiye ulaşılamayan Bekâyî mahlaslı müellif tarafından yazılmıştır. Bekâyî’nin mükeyyifat maddelerini münazır seçtiği bu eserde, ana konunun işlendiği bölümler mensur olarak kaleme alınmıştır. Eser içerisinde çeşitli nazım şekilleriyle yazılmış çok sayıda manzum parça da bulunmaktadır. Daha önce yapılan muhtelif çalışmalarda münazara metninin kayıtlı olduğu el yazmaları tespit edilmişse de tenkitli metninin ortaya konulduğu ve eserin, hazırlanan metinden hareketle incelendiği herhangi bir çalışma yoktur. Bu çalışmada, öncelikle, Türk edebiyatı tarihinde Bekâyî mahlasını kullandığı bilinen müelliflere dair bilgiler verilmiş ve metnin kime ait olabileceği üzerinde durulmuştur. Münazara metni, söz varlığı ve içerik yönünden incelenmiş ve eserin tenkitli metni hazırlanmıştır. Bekâyî’nin eseri, mükeyyifat maddelerinin konuşturulduğu Türkçe münazaraların bir örneği olmakla birlikte, özellikle Türkçe söz varlığı yönünden de nitelikli bir eserdir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Osmanlı nesri, Bekâyî, münazara, mükeyyifat

“Meclis-i Yârân-ı Safâ”: Bekâyî’s Debate on Pleasure-Giving Substances

Öz

In the history of classical Turkish literature, numerous works have been crafted within the debate genre. However, there are fewer instances where various pleasure-giving substances take center stage as the principal characters. Some of these works, both in verse and prose, are attributed to known authors, while others remain shrouded in anonymity. Among these debates, one was composed by an author went by the pseudonym Bekayi, whose biography remains uncharted. In Bekayi’s debate, where pleasure-giving substances are chosen as the central protagonists, the sections focusing on the main theme are presented in prose. Additionally, numerous verse pieces, composed in various verse forms, are interspersed throughout the work. While previous studies have identified the manuscripts containing the debate’s text, none have undertaken a critical analysis or presented a prepared text. In this study, we first provide information about the poets who have employed the pseudonym Bekayi throughout the history of Turkish literature and discuss potential attributions for the text. We then analyze the debate’s vocabulary and content, ultimately producing a critical edition of the work. Bekayi’s work, besides being an example of Turkish debates in which pleasure-giving substances are discussed, is also a highly qualified text, especially in terms of Turkish vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, Ottoman prose, Bekayi, debate, pleasure-giving substances

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı âdet, merasim ve tabirleri, Yayına Hazırlayanlar: K. Arısan & D. Arısan-Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ágoston, G. (1999). Osmanlı imparatorluğunda harp endüstrisi ve barut teknolojisi (1450- 1700), Osmanlı (C. 6, s. 621-632). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Ágoston, G. (2012). Top. İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 240-242). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aksoyak, İ. H. (2004). Kör bengî. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü (C. 4, s. 182). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aktepe, M. (1953). Dâmad İbrahim Paşa devrinde lâle. Tarih Dergisi, 7, 85-126.
• Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü (tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Alî-Şîr Nevâyî (2015). Mecâlisü'n-Nefâyis [giriş-metin-çeviri-notlar], Hazırlayan: K. Eraslan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alparslan, A. (1995). İran mitolojisinde şarabın bulunuşu hakkında. Journal of Turkish Studies - In Memoriam Abdülbaki Gölpınarlı Hâtıra Sayısı I, edt. A. T. Kut & G. Kut. 19, 245-247.
• Alpay, G. (1972). Yusuf Emiri’nin Beng ü Çagır adlı münazarası. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 20, 103-125.
• Arat, R. R. (1987). Türk ilmî trankripsiyon kılavuzu. Reşit Rahmeti Arat Makaleler Cilt I, Yayına Hazırlayan: O. F. Sertkaya, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 32-68.
• Azmî Pîr Mehmed. (2019). Enîsü'l-Ârifîn, Ahlâk-ı Muhsinî tercümesi (inceleme-tenkitli metin), Hazırlayan: F. Koyuncu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• [Bayrı], M. H. (1934). İstanbul argosu ve halk tabirleri. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Benli, Ş. (2019). Klasik Türk edebiyatında münazara. (Yayımlanmış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Boz, E. (2021). Yunus Emre, Dîvan (Fatih yazması). Ankara: Yunus Emre Enstitüsü.
• Ceyhan, A. (2007). İznikli Bekayî. I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri Cilt I, edt. I. Altun, s. 380-398. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dehkhodâ, A. (1998). Lughatnâme (encyclopedic dictionary). Chief Editors: Mohammad Mo’in & Ja’far Shahidi, 16 vols. Tehran: Tehran University Publications.
• Develi, H. (2000). Eski Türkiye Türkçesinde /k/ - /g/ ses birimlerinin yazılışı. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 31-34.
• Erendil, M. (1988). Topçuluk tarihi. Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı.
• Ergun, S. N. (1936-1945). Türk şairleri II. İstanbul: Sühulet Basımevi.
• Gökçe, A. (2002). Osmanlı Türkçesi metinlerinde dil ve imlâ (XVI., XVII. ve XVIII. yüzyıl). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (1986). Tokatlı Molla Lütfî’nin Harnâme’si. Türk Folkloru Belleten, I (1), s. 155-182.
• Gölpınarlı, A. (1983). Yunus Emre hayatı ve bütün şiirleri. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Güneş, M. (2020). Hâlis İbrâhîm-i Pozarefçevî [öl. 1752], Mecme‘u’l-Emsâl [inceleme, tenkitli metin, dizinler, açıklamalar]. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Güneş, M. (2023). XVII. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairi Pehlevân-zâde Bekâyî ve Şiirleri. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(2), 874-903.
• Halîl bin İsmâîl bin Şeyh Bedrüddîn Mahmûd. (1967). Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin menâkıbı, Yayınlayanlar: A. Gölpınarlı & İ. Sungurbey. İstanbul: Eti Yayınevi.
• Handjéri, A. (1841). Dictionnarie Français-Arabe-Persian et Turc tome second F-O. À Moscou: De L’imprimerie de L’université İmpériale.
• Hüsâm-ı Sahrâvî. (2020). Har-nâme: Kanuni devri İstanbul’unda çingeneler ve çingene kültürü. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• İltaş, D. (2010). Tahâvî. İslâm Ansiklopedisi (C. 4, s. 385-388). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İzbudak, V. (1936). Atalar sözü. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Kuru, S. S. (2000). A sixteenth century scholar Deli Birader and his Dafi‘ü'l-gumūm ve rāfi‘ü'l-humūm. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Harvard University, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Cambridge, Massachusetts.
• Kut, G. (2005). Atatürk Kitaplığı Belediye Bölümü’ne bağışlanan yeni yazmalar. Nail Bayraktar’a Armağan (s. 187-188). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü.
• Lokmacı, S. (2018). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Mirâtü'l Avâlim isimli eseri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5 (16), s. 64-114.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı, Hazırlayan: M. Öztürk & D. Örs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nev‘îzâde Atâyî. (2017). Hadâ’iku'l-Hakâ’ik fî Tekmileti'ş-Şakâ’ik I, Hazırlayan: S. Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Ocak, F. T. (1997). Labial Hı’nın çeviriyazıda yazımı sorunu. Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Nevin Önberk Armağanı, s. 162-172. Yayına Hazırlayan: M. Ölmez. Ankara: Simurg Yayınları.
• Onay, A. T. (2004). Eski Türk edebiyatında mazmunlar, Hazırlayan: C. Kurnaz. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Oy, A. (1972). Tarih boyunca Türk atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir, H. (1993). Şarabın icadı ve dört vasfı. Türkoloji Dergisi, 11 (1), s. 135-160.
• Öztürk, Ş. (2010). Şem‘î. İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 503-504). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Redhouse, J. W. (2015). A Turkish and English lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Saray, M. (1989). Altın Orda Hanlığı. İslâm Ansiklopedisi, (C. 2, s. 538-540). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Steingass, F. (1975). A comprehensive Persian-English dictionary. Beirut: Librairie du Liban.
• Şahin, İ. (2020). Yigitbaşı. Ahilik Ansiklopedisi, edt. Y. Küçükdağ & Y. Erdemir & B. Şahin, (C. 2, s. 381-383). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı.
• Şemseddin Sâmî. (1317). Kâmus-ı Türkî, Dersaâdet: İkdâm Matbaası.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri kılavuzu II, İstanbul: DBY Yayınları.
• Şeyh İmâm el-Bardahî. (2006). Câmi‘ü’l-Fürs I. Introduction and Textual Edition by H. Şahin. Sources of Oriental Languages and Literatures 75. Cambridge, Massachusetts: Harvard University.
• Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle divan şiirinde deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tezcan, S. (1994). Süheyl ü Nevbahâr üzerine notlar. Ankara: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Ltd. Şirketi.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati, birinci cild A-E. İstanbul-Wien: Simurg Kitapçılık, Yayıncılık, Dağıtım Ltd. Şti.
• Ülken, F. (2019). Münazırları ve nasıl sonlandıkları bakımından klasik Türk edebiyatındaki mükeyyifat münazaraları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 63, 209-236.
• Ünver, A. S. (1949). İçki müptelâları neden yalancıktan kuvvetli inada, geçici hevesli ve kindar olurlar? Türk Folklor Araştırmaları, 2, 17-19.
• Yalman, A. R. (1977). Cenupta Türkmen oymakları II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Zavotçu, G. (1993). Rıza Tezkiresi, inceleme-metin. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.