Selçuklu Hanedanlığında Evlilikler ve Evlilik Yaşları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 51, 369 - 386, 30.06.2024

Sefer Solmaz , Mehmet Ali Kapar

https://doi.org/10.21497/sefad.1504523

Öz

Bu çalışma Selçuklu Hanedanlığındaki evlilik yaşları ve evlilik türlerini kapsamaktadır. Büyük Selçuklu Devleti özelinde Selçuklu Hanedanlığından yola çıkılarak evlilik yaşlarının tespiti, evlilik şekillerinden levirat geleneğinin örnekleri ve yaygınlığı ile evliliklerin ne amaçlarla yapıldığı konularında bazı tespitleri içermektedir. Çalışmanın amacı; Selçuklu Hanedanlığı örneğinde Türklerde evlenme yaşlarının sınırları, evlilikte yaş farkı, sultan öldükten sonra hanımının durumu, levirat türü evliliklerin olup olmadığı gibi konuları ortaya koymaktır. Çalışmanın sınırlılığı Selçuklu Hanedanlığı özelinde bırakılmıştır. Selçuklu sosyal ve kültürel hayatı üzerine birçok eser kaleme alınmış pek çok ilmi araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalarda kadınların daha çok siyasi yönlerden evliliğe etkileri araştırılmış fakat kadın açısından da önemli konulardan olması gereken evlendirildikleri yaşların, eşlerinin yaşları ile kıyaslanması yoluna gidilmemiştir. Bu çalışma bu noktada bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Zira günümüzde evlilik yaşları ile ilgili pek çok yorum ve değerlendirme yapılmaktadır. Bu yorum ve değerlendirmelerde anakronik bir yanlış içerisine girilerek günümüz normları üzerinden geçmiş yargılanmaya çalışılmaktadır. Bu nedenle çalışmada dönem kaynaklarındaki bilgiler titizlikle incelenip kıyaslamalar da yapılarak bir sonuca ulaşılmaya çalışılmış ve Orta Çağ dünyasının genelinde olduğu gibi Selçuklularda da evliliklerin çok erken yaşlarda gerçekleştirildiği ortaya konulmuştur. Araştırmanın sonucunda tarihi olayları değerlendirirken dönemin şartlarının, âdet, gelenek ve göreneklerinin toplumlara göre şekillendiğinin, dolayısıyla kıyas yapılırken o toplum tarafından gerçekleştirilen eylemin nasıl bir tepkiyle karşılandığının göz önünde bulundurulması gerektiği ön plana çıkmaktadır. Zira Selçuklu özelinde yaptığımız tespitlerde halk nezdinde bu durumlar yadırganmamış ve bir tepki almamıştır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, evlilik yaşı, levirat, siyasi evlilikler, Melikşah

An Evaluation on Marriages and Ages of Marriage in Seljuk Dynasty

Öz

This study encompasses the investigation of marriage ages and types within the Seljuk Dynasty. It is based on the Seljuk dynasty in the Great Seljuk State and includes determinations on the age of marriage, examples and prevalence of the levirate tradition among the forms of marriage, and the purposes of marriages. The objective of this study is to elucidate pertinent issues pertaining to the age of marriage among Turks in the Seljuk Dynasty, the age difference in marriage, the status of the sultan's wife following his demise, and the prevalence of levirate marriages. This study is confined to the Seljuk Dynasty. A plethora of works have been published on Seljuk social and cultural life, and a multitude of scholarly researches have been conducted. In these studies, the effects of women on marriage in terms of political aspects have been investigated, but the most important issue for women, namely the comparison of the age at which they got married and the status of their spouses, has not been attempted. This study represents a first attempt to address this issue. Given the current discourse on the age of marriage, it is clear that there is a need for further research in this area. In these interpretations and evaluations, an anachronistic mistake is made in attempting to judge the past through the lens of contemporary norms. In this study, the information in the sources of the period was meticulously analysed and comparisons were made to reach a conclusion. This revealed that the age of marriage was very early in the Seljuks, as in the Middle Ages. The research findings indicate that when evaluating historical events, the conditions of the period, customs and traditions are shaped according to societies. Consequently, when making comparisons, it is necessary to take into account the reaction of that society to the action performed by that society. Our findings about the Seljuks indicate that these situations were not considered strange by the public and did not receive a reaction.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, marriage age, levirate, political marriages, Malik-Shah

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud. (1977). Anonim selçuknâme (C. 1-2). (E. Merçil, Çev.) Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
• Ayan, E. (2008). Irak Selçuklu sultanlarının evlilikleri. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1, 151-165.
• Ayan, E. (2021). Sultan Tuğrul. M. Şimşir & M. A. Kapar (Ed.). Konya: NEÜ Yay.
• Ayan, E. (2017). Ortaçağ Türk devletlerinde hanedan evlilikleri. İstanbul: Gece Kitaplığı Yay.
• Azimî. (2006). Azimî tarihi (A. Sevim, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Bezer, G. Ö. (2006). Müslim b. Kureyş. İslâm ansiklopedisi (C. 32, s. 94-96). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bezer, G. Ö. (2011). Terken Hatun. İslâm ansiklopedisi (C. 40, s. 510). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bundârî. (1999). Irak ve Horasan Selçukluları tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Abûl-Farac, (1999). Abû’l-Farac tarihi (C. 1-2 ). (Ö. R. Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Genç, Ö. (2016). Çocukların Orta Çağ Avrupa’sındaki yeri. Vakanüvis, 1(1), 241-241.
• Güner, A. (2001). Kâkûyîler. İslâm ansiklopedisi (C. 24, s. 219-221). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hüseynî, (1999). Ahbarü’d-devleti’s-Selçukiyye (N. Lugal, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İbn Kesîr. (1995). el-Bidâye ve’n-nihâye (C. 1-15). (M. Keskin, Çev.). İstanbul: Çağrı Yay.
• İbnu’l-ʿAdîm, ʿOmer b. Aḥmed b. Hibetullâh b. Ebî Cerâde b. el-ʿAdîm. (t.y.). Bugyetu’ṭ-ṭaleb fî târîḫi Haleb (C. 1-12). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn’ül Ezrak. (1975). Mervani Kürtleri tarihi (M. Emin Bozarslan, Çev.). İstanbul: Koral Yay.
• İbnü’l-Cevzî. (2014). el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mulûk ve’l-ʾumem (C. 1-16). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye; Çev: İbnü’l-Cevzî (2014). el-Muntaẓam fî târîḫi’l- ümem'de Selçuklular (H. 430-485 = 1038 -1092) (Ali Sevim, Seçme, Tercüme ve Değerlendirme). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İbnü’l-Esîr. (1991). İslam tarihi-el-kamil fi’t-tarih tercümesi (C. 1-11). (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Ocak Yay.
• Kaçın, B. (2017a). Büyük Selçuklular'da evlilik merasimleri. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2(2), 97-120.
• Kaçın, B. (2017b). Selçuklu hatunları Büyük Selçuklu Devleti hanedan üyelerinin siyasi evlilikleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Kafesoğlu, İ. (2019). Sultan Melikşah devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yay.
• Kayhan, H. (2001). Irak Selçukluları. Konya: Çizgi Kitabevi Yay.
• Kazvini, H. M. (2015). Tarih-i güzide zikr-i padişahan-i Selçukiyan (E. Göksu, Ed.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Kitapçı, Z. (1994). Asrın olayı Büyük Selçuklu sultanı Tuğrul Bey’in halife Kâim’in kızı Seyyide ile evlenmesi ve bazı tarihi gerçekler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 13-42.
• Kitapçı, Z. (1995). Abbasi hilafetinde Selçuklu hâtunları ve Türk sultanları. Konya: Dizgi Kitabevi Yay.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve zamanı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Kuşçu, A. D. (2016). Selçuklu devlet yönetiminde kadının yeri ve Altuncan Hatun örneği. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1, 173-191.
• Merçil, E. (1989). Kirman Selçukluları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (2004). Mevdûd b. Mes‘ûd-i Gaznevî. İslâm ansiklopedisi (C. 29, s. 431-432). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (2007). Gazneliler Devleti tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (2011). Bizans’ta Selçuklu hanedan mensupları. Selçuklular-makaleler- içinde (s. 335-349). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Mirhând. (1914). Ravżatü’ṣ-ṣafâʾ fî sîreti’l-enbiyâʾ ve’l-mülûk ve’l-ḫulefâʾ (C. 1-7). y.y.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. (2017). Camiu’d-düvel Selçuklular tarihi C. 1-2). (A. Öngül, Ed.). Kabalcı Yay.
• Oruç, Z. (2021). Sultan Melikşah’ın eşlerinden Çağrı Bey’in torunu Zübeyde Hâtun. Tarih İncelemeleri Dergisi, 26(1), 317-334. https://doi.org/10.18513/egetid.974625
• Özaydın, A. (2001). Kâim-biemrillâh. İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 210-211). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2003). Mahmûd b. Muhammed Tapar. İslâm ansiklopedisi (C. 27, s. 371-372). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Piyadeoğlu, C. (2013). Selçuklu hanedanının önemli bir mensubu: İbrahim Yınal. Türkiyat Mecmuası, 23(2), 117-143. https://doi.org/10.18345/tm.87906
• Ravendî. (1999). Rahat-üs-sudur ve ayet-üs-sürur (gönüllerin rahatı ve sevinç alameti) (C. 1-2). (Ahmed Ateş Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Reşîdüddin Fazlullah. (2011). Selçuklular / Cami’ü’t-tevarih (E. Göksu & H. H. Güneş, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî. (2011). Mir’atü’z-zaman fi tarihi’l-ayan’da Selçuklular (A. Sevim, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Solmaz, S. (2021). Sultan Sencer. M. Şimşir & M. A. Kapar (Ed.). Konya: NEÜ Yay.
• Sümer, F. (1986). Arslan Hatun. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 44, 8-13.
• Şimşir, M. (2021). Sultan Alp Arslan. M. Şimşir & M. A. Kapar (Ed.). Konya: NEÜ Yay.
• Urfalı Mateos. (2000). Urfalı Mateos vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un zeyli (1136-1162) (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Yınanç, M. H. (1993). Çağrı Bey. İslam ansiklopedisi (C. 3, s. 327). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.