Pozitivist Bir Osmanlı Aydını Olan Ahmet Rıza Bey’in Dinî Görüşleri

Yıl 2024, Sayı: 52, 373 - 382

Abdulkerim Saka

Öz

Bu makale pozitivist bir Osmanlı aydını olan Ahmet Rıza Bey’in dinî görüşlerini incelemektedir. Osmanlı Devleti’nin uluslararası ilişkilerde kaybettiği üstünlük ve saygınlığını yeniden kazanma çabası devlet adamlarını ve dönemin aydınlarını harekete geçirmiştir. Bir aydın olarak Ahmet Rıza Bey, Osmanlı Devleti’nin söz konusu üstünlüğü ve saygınlığı elde etmek maksadıyla giriştiği modernleşme sürecinde siyasi faaliyetleri kadar pozitivist düşünceleri ile de ön plana çıkmıştır. Ahmet Rıza Bey mensubu olduğu toplumun sorunları üzerinde durmuş, bu durum onun Paris yolculuğu ve mücadelesini başlatmıştır. Düşüncelerinde geleneksel yaklaşımlardan sıyrılarak pozitivizme ve bilime dikkat çekmiştir. Bu düşünceleri onun dini görüşleri üzerinde de etkili olmuştur. Ahmet Rıza Bey din mefhumunu bir değer olarak görmüş, toplumsal düzen açısından pragmatik bir yaklaşımla önemine dikkat çekmiştir. Eğitim ve kadın hakları konusunda İslam dininin ortaya koyduğu argümanlardan faydalanmıştır. Ahmet Rıza Bey’in yaşadığı dönemin şartları fikir çeşitliğini ve bu fikirlerin sınırların dışına taşınmasını ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada Ahmet Rıza Bey’in düşünce dünyası ve dini görüşlerine odaklanılarak sonraki döneme etkisi üzerinde durulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, Ahmet Rıza Bey, Osmanlı Devleti, Osmanlı Aydını, İslam

Religious Thoughts of Ahmet Rıza, a Positivist Ottoman Intellectual

Öz

This study examines the religious thoughts of Ahmet Rıza, one of the positivist intellectuals of the Ottoman Empire. The Ottoman Empire's efforts to regain the superiority and prestige it had lost in international relations mobilized the statesmen and intellectuals of the period. As an intellectual, Ahmet Rıza came to the forefront with his positivist ideas and political activities during the Ottoman Empire’s modernization process aimed at restoring its lost superiority and prestige. Ahmet Rıza was interested in the issues facing his society, and this focus launched his journey and struggle in Paris. In his works, he drew attention to positivism and science by avoiding traditional approaches, and these ideas also had an impact on his religious thoughts. Ahmet Rıza regarded religion as a valuable concept to emphasize its importance for social order with a pragmatic approach and benefited from the scientific arguments that were put forward by the Islamic religion on education and women's rights. The conditions of the period in which Ahmet Rıza lived revealed the diversity of ideas and caused these ideas to be transferred beyond the borders. In this study, after focusing on Ahmet Rıza Bey's world of thought and religious views, we have tried to analyze his effect on the following period.

Anahtar Kelimeler

Positivism, Ahmet Rıza, Ottoman Empire, Ottoman Intellectual, Islam

Kaynakça

• Aydın, M. S. (1987). Din Felsefesi [Philosophy of Religion]. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bruhl, L. L. (1970). Auguste Comte Felsefesi ve Sosyolojisi (Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Comte, A. (2012). İslamiyet ve Pozitivizm (Ö. Gözel, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950 [Turkey’s History of Democracy 1839-1950]. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Ebûzziya, Z. (1989). Ahmed Rıza Bey. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, ss. 124-127). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Frolov, İ. (1991). Felsefe Sözlüğü [Dictionary of Philosophy] (Aziz Çalışlar, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Gökberk, M. (1980). Felsefe Tarihi [History of Philosophy]. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Göle, N. (2000). Melez Desenler İslam ve Modernlik Üzerine [Hybrid Patterns on Islam and Modernity]. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar [Encyclopedia of Philosophy Concepts and Currents]. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hobsbawm, E. (1998). The Age of Capital 1848-1875. London: Abacus.
• Işın, E. (1985). Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (C. 2, ss. 352-362). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kabakcı, E. (2008). Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve Türk Sosyolojisine Etkisi [The Introduction of Positivism to Turkey and Its Impact on Turkish Sociology]. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (11), 41-60.
• Korlaelçi, Murtaza. (2001). Pozitivist Düşüncenin İthali. İçinde Mehmet Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (C. 1). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Korlaelçi, Murteza. (1992). Ahmed Rıza (1859-1930). Felsefe Dünyası, (4), 47-58.
• Korlaelçi, Murteza. (2018). Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi [Introduction of Positivism in Turkey]. Ankara: Kadim Yayınları.
• Malkoç, E. (2010). Doğu-Batı Ekseninde Bir Osmanlı Aydını: Ahmet Rıza Yaşamı ve Düşünce Dünyası. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (11), 93-162.
• Malkoç, E. (2017). Ebü’l Ahrâr Ahmet Rıza Bey Bir Pozitivistin Hayatı Yazışmaları ve Düşünce Dünyası [Ahmet Rıza Bey, A Positivist’s Life, Correspondence and World of Thought]. İstanbul: Der Yayınları.
• Mardin, Ş. (2014). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908 [Political Ideas of Young Turks 1895-1908]. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Mustafa Reşit ve Mithat Paşalarla Auguste Comte ve Pozitivistler [Mustafa Reşit and Mithat Pashas, Auguste Comte and the Positivists]. Tarih ve Toplum, (30), 30-34.
• Özkan, K. (2014). Türk Modernleşmesinde Pozitivizmin Bilim Algısı Algısı [Positivism’s Perception of Science in Turkish Modernization]. Belgi Dergisi, (7), 923-951.
• Raymond, A. (2000). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri (Korkmaz Alemdar, Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Rıza, A. (1324). Vazife ve Mesuliyet. Paris.
• Rıza, A. (1982). Batı’nın Doğu Politikasının Ahlâken İflası [The Moral Bankruptcy of the West’s Eastern Policy] (Ziyad Ebûzziya, Çev.). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Rıza, A. (1988). Meclis-i Mebusan ve Ayân Reisi Ahmed Rıza Bey’in Anıları [Memoirs of Ahmed Riza Bey, the Speaker of the Majlis-i Mebusan and Ayân]. İstanbul: Arba Yayınları.
• Sezen, Y. (1988). Sosyoloji Açısından Din [Religion in terms of Sociology]. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Topuz, M. (2023). Ahmet Rıza “Pozitivizm Din Merkeziyetçilik ve Anti-Müdahale” [Ahmet Rıza ‘Positivism, Religious Centralization and Anti-Intervention’]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 454-472.
• Yıldırım, E. (2004). Türk Sosyolojisinde Pozitivizm: Bilginin Sosyolojik Tasarımı (1908-1945) [Positivism in Turkish Sociology: The Sociological Design of Knowledge (1908-1945)]. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 107-130.