Erken Bizans Camcılığı: Kimliği ve Niteliği Üzerine Düşünceler

Yıl 2011, Sayı: 1, 19 - 50, 01.01.2011

Emel Erten

Öz

Glassworking in the Roman world was a production activity as well as a branch of art. A concept of technology and aesthetics has been established within this context. In the Early Christian period, the old tradition and the memories of the past have survived in glassworking as in many aspects of art. The major change occurred neither in the technology nor in the style in glass but its function and use in daily life and Christian rituals. The churches began to be illuminated by artificial lamps, candles, etc. or natural daylight lighting. The production rate of glass lamps and window panes reached to a much higher level during the Early Christian Period. In the Christian liturgy, “light” had an important role and specific metaphysical and symbolic meanings and that made the illumination in churches even more vital. The use of glass tesserae in mosaics became more common in this period and the effects of lighting from various angles to the mosaics has intentionally been used by the Byzantine artists

Anahtar Kelimeler

Early Christian Period, glassworking, church

Erken Bizans Camcılığı: Kimliği ve Niteliği Üzerine Düşünceler

Öz

Roma İmparatorluğu’nun egemenlik dönemi boyunca camcılık bir sanat dalı olmasının yanında günlük tüketime cevap veren yaygın bir üretim biçimidir. Bu kapsamda teknolojik ve estetik bir dilin oluşturulduğu görülür. Erken Bizans Dönemi’nde büyük ölçüde geçmişin gelenek ve anıları diğer alanlarda olduğu gibi camcılıkta da yaşatılacaktır. Ancak, Roma’dan Erken Bizans’a geçiş sürecinde ortaya çıkan belirgin farklılık, teknik ve stilde değil, camın kullanım biçimlerinde gerçekleşir. Hıristiyanlığın kabulü ve onun getirdiği ritüeller, yeni yaşam tarzı, camın kullanım biçiminde oluşan değişikliğin başlıca nedenidir. Kiliselerin içinde gerçekleştirilen tapım, mekan içinde aydınlatmayı zorunlu kılar. Bu aydınlatma, “yapay” kandil, mum vb. araçlarla ya da “doğal” gün ışığıyla olarak gerçekleştirilir. Böylece cam kandil ve pencere camı üretimi çok daha yüksek bir düzeye ulaşır. Öte yandan, Hıristiyan liturjisinde ışığın özel konumu da bulunmakta; ışık, aydınlatma işlevinin yanısıra metafizik, sembolik anlamlara da sahip bulunmaktadır. Kiliselerdeki aydınlatma bu yönü ile de önem taşımaktadır. Mozaik sanatında camın yaygın kullanımı da bu dönemde gerçekleşmiş, Kiliselerdeki mozaikler üzerinde aydınlatmanın sağladığı etki Bizans sanatçıları tarafından bilinçli olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erken Hıristiyanlık Dönemi, camcılık, kilise

Kaynakça

• Acara 1998
• M. Acara, “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, s. 183.201.
• M. Acara – B. Y. Olcay, “Bizans Döneminde Aydınlatma Düzeni ve Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Kullanılan Aydınlatma Gereçleri”, ADALYA II, s. 249-266.
• J. S. Crawford, The Byzantine Shops at Sardis, Cambridge – Massachusetts.
• M. Giacchero, Edictum Diocletiani et Collegarum de pretiis rerum venalium (2 cilt), Genoa.
• T. Heath, A History of Greek Mathematics, Vol. 2, 352-354.
• P. Degryse, J. Schneider, U. Haack, V. Lauwers, J. Poblome, M. Waelkens, Ph. Muchez, “Evidence for glass ‘recycling’ using Pb and Sr isotopic ratios and Sr-mixing lines: the case of early Byzantine Sagalassos”, Journal of Archaeological Science 33 (2006), s. 494-501.
• E. Erten Yağcı, “Hatay Müzesi’ndeki bir Grup Cam Eser”, I. Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, 30-36.
• E. Erten, “Glass Finds from Olba Survey -2001”, OLBA VII (Özel Sayı), 145-154, Lev. 20-26.
• E. Erten, “Anadolu’da Erken Bizans Dönemi Camcılığı ve Roma Kökenleri”, VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Cilt 7, sayı 1, 225-235.
• E. Erten, “Camın Erken Tarihi: Anadolu’da Tunç Çağı’nda Cam Konusunda Düşünceler”, Camgeran 2010 – Uluslar arası Katılımlı Uygulamalı Cam Sempozyumu, 11-21.Ekim.2010, Eskişehir, 59-64.
• S. Eyice, “Bizans ve Osmanlı Devri Türk Sanatında Aydınlatmada Cam”, I. Uluslararası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, İstanbul, s. 51-57.
• Ç. Gençler Güray, “Elaiussa-Sebaste’den bir am Kandil ve Kullanımı Üzerine”, PATRONVS – Coşkun Özgünel’e 65. Yaş Armağanı, İstanbul, s.157-160. Gençler 2009
• Ç. Gençler, Elaiussa Sebaste Antik Yerleşimi Cam
• Buluntuları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
• Enstitüsü’ne sunulan yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Gorin-Rozen/Winter 2010 Y. Gorin-Rozen / T. Winter, “Selected Insights
• into Byzantine Glass in the Holy Land”, Glass
• in Byzantium – Production, Usage, Analyses
• International Workshop Organized by the Byzantine
• Archaeology, Mainz, 17-18. Jan. 2008, Mainz, 165- 181, lev. 10-11.
• D. B. Harden, Ancient Glass, III: Post Roman”, The
• Archaeological Journal, Vol. CXXVIII, 78-117.
• A. Thomas Kraabel, “The Synagogue at Sardis: Jews
• and Christians”, Sardis – Twenty-Seven Years of
• Discovery, Chicago, 62-73.
• W. Lethaby – H. Swainson, Paul the Silentiary in The
• Church of St. Sophia Constantinople, New York.
• C. S. Lightfoot, “A Catalogue of the Glass Finds
• Sagalassos 1990”, Acta Archaeologica Lovaniensia
• Monographiae 5, Sagalassos I, First General Report
• on the Survey (1986-1989) and Excavations (1990
• ), Ed. M. Waelkens, 173-193.
• T. Rehren, “Geç Tunç Çağı’nda Cam Ticareti”
• Uluburun Gemisi – 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Bochum.
• S. Runciman, Byzantine Style and Civilization, Norwich.
• J. Russell, “Household Furnishings”, Antioch – The
• Lost Ancient City (ed. C. Kondoleon), Princeton
• University Press, 79-89.
• C. Brian Rose, “Post Bronze Age Excavations at Troy”
• Studia Troica II, 43-60.
• A. von Saldern, Ancient and Byzantine Glass from
• Sardis, Cambridge – Massachusetts.
• M. Schätzschock, “Glass from Terrace House 2 at
• Ephesus”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the
• Eastern Mediterranean (ed. E. Laflı), İzmir, 115-122.
• F. Sear, Roman Architecture, Ithaca-New York.
• E. M. Stern, Ancient Glass at the Fondation Custodia
• (Collection Frits Lugt – Paris), Groningen.
• E. M. Stern, “Ancient and Medieval Glass from
• the Necropolis Church at Anemurium”, Annales du
• e Congrés de L’Association Internationale pour
• L’Histoire du Verre, Liege, 35-64. Stern 1995
• E. M. Stern, The Toledo Museum of Art – Roman Mold-blown Glass – The First through Sixth Cunturies, Rome.
• E. M. Stern, “Roman Glassblowing in a Cultural Context”, American Journal of Archaeology 103, s. 441-484.
• E. M. Stern, Roman, Byzantine and Early Medieval Glass 10 BCE – 700 CE – Ernesto Wolf Collection, Ostfildern - Ruit.
• M. T. A. Tafalla, M. E. O. Polomar, J. A. P. Peralta, “Un ‘Souvenir’ de Baiae en Asturia Augusta (Provincia Terraconense, Hispania)”, Journal of Glass Studies 45, 105-113.
• O. Tal, R. E. Jackson-Tal, I. C. Freestone, “New Evidence of the Production of Raw Glass at Late Byzantine Apollonia-Arsuf, Israel”, Journal of Glass Studies 46, 51-66.
• A. T. Tek, “Arykanda’da Bulunan Antik Cam Eserlere Genel Bir Bakış”, SERES – IV. Uluslar arası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri, Eskişehir, 153-168.
• M. L. Trowbridge, “Philological Studies in Ancient Glass”, University of Illinois Studies in Language and Literature, XIII.
• D. Whitehouse, “Window Glass Between the First and the Eighth Centuries”, Colore nel Medioevo Arte Simbolo Tecnica – La Vetrata in Occidente Dal IV Al’xi Secolo, s. 31-43.
• A. Wassink, “Inflation and Financial Policy under the Roman Empire to the Price Edict of 301 A.D.”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Vol. 40, no. 4, 465-493.
• G. D. Weinberg, Jelame, The Buildings and Installations, 5-23.
• G. D. Weinberg, Glass Vessels in Ancient Greece, Athens.
• J. Wilkinson, Egeria’s Travels, Warminster.
• F. Yegül, Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma (Çev. E. Erten), Homer Yayınevi, Istanbul.
• E. Zanyi – C. Schroer – M. Mudge – A. Chalmers, “Lighting and Byzantine Tesserae”, EVA London Conference – 11-13.July 2007, 22.1- 22.8.