2012 Yılı Efes, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazıları Depo Çalışmalarından İlk Gözlemler, Yeni Bir Keşif: Ayasuluk’ta Cam Atölyesi

Yıl 2013, Sayı: 3, 23 - 48, 01.01.2013

Ebru Fatma Fındık

Öz

The name of Selçuk located 75 km south of İzmir is “Ayasuluk” in Aydinogulları period. It is stated that this name is the Turkish form of Saint John that is Hagios Theologos.[1] Upon loss of importance of Ephesus starting from 6th century, the history of settlement continued in Ayasuluk. The most important building of the settlement is the St. John Basilica St. Jean, Johannes located in the castle on the hill and known to be made by Emperor Justinianos I in the 6th century during Byzantine period. The subject of this paper is based on the initial observations during the cleaning and inventory works conducted in St. Jean Monument Ayasuluk hill, Ephesus excavation depot in 2012. Most of the art works discovered during the excavations made at certain intervals since 1921 are kept in excavation depot Lev. 1 . Amid the ruins are many arts of works from Byzantine Period. Most part of them consists of ceramics and glass works. Among ceramics are Aegean Wares and Late Byzantine Sgraffito Wares. The data pertaining to ceramic production in Medieval Age discovered during excavations carried out in Ephesus recently are discussed. Glass bracelets form an important part of the findings among the glass works. The similar samples of the bracelets are also seen in several excavations in Turkey, Balkans and the Middle East. However, production places of the glass bracelets should be discussed. Our purpose in the study is to provide a preliminary assessment and opinion about ceramics and glass production in Ephesus during Medieval Age based on our findings during our studies in depot. It is planned to make the detailed studies of the works in coming years.

Anahtar Kelimeler

Ephesus, Ayasuluk, St. Jean Basilica, Byzantine ceramic, bracelets, glass production.

2012 Yılı Efes, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazıları Depo Çalışmalarından İlk Gözlemler, Yeni Bir Keşif: Ayasuluk’ta Cam Atölyesi

Öz

İzmir’in yaklaşık 75 km. güneyinde yer alan Selçuk’un, Aydınoğulları Dönemi’ndeki adı “Ayasuluğ”dur. Bu ismin İncil yazarı Aziz Yahya’nın adının, yani Hagios Theologos’un Türkçeleşmiş hali olduğu belirtilmektedir1 . MS 6. yüzyıldan itibaren Efes Antik Kenti’nin eski önemini yitirmesi ile birlikte yerleşimin tarihi Ayasuluk’ta devam etmiştir. Burada Bizans Dönemi’ne ait en önemli yapı 6. yüzyılda İmparator Justinianus tarafından inşa edildiği bilinen Aziz Yohannes Bazilikası’dır. Bu makalenin konusunu 2012 yılında Efes, Ayasuluk Tepesi St. Jean Anıtı kazıları deposunda yapmış olduğumuz temizlik ve envanter çalışmaları sırasındaki ilk gözlemler oluşturur. 1921 yılından beri aralıklarla sürdürülen kazılarda bulunan eserlerin büyük bir kısmı kazı deposunda muhafaza edilmektedir Lev. 1 . Buluntular arasında Bizans Dönemi’ne ait çok sayıda eser yer almaktadır. Bu eserlerin önemli bir bölümünü seramik ve camlar oluşturur. Seramikler arasında Ege Malları ile Geç Bizans Sgraffito Malları bulunur. Son yıllarda Efes’te yapılan kazılarda Ortaçağ’da seramik üretimine ilişkin veriler tartışılır. Camlar içinde önemli bir buluntu grubunu ise cam bilezikler oluşturur. Bu bileziklerin benzer örnekleri ile Türkiye, Balkanlar ve Ortadoğu’da pek çok kazı merkezinde karşılaşılır. Ancak cam bileziklerin üretim yerleri tartışmalıdır. Bu çalışmada amacımız depodaki çalışmalar sırasında tespitlerimize dayanarak Ortaçağ’da Efes’te seramik ve cam üretimi hakkında bir ön değerlendirme sunmaktır. Eserler üzerine yapılacak daha detaylı çalışmalar ise gelecek yıllar için planlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Efes, Ayasuluk, St. Jean Kilisesi, Bizans seramiği, bilezik, cam üretimi

Kaynakça

• Akın 1968 Akın H., Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Basımevi. Borisov 1989 Borisov, B. D., Djadova, Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition, Vol. I, Medieval Settlement and Necropolis (11th-12th Century), Tokai.
• Büyükkolancı 2008 Büyükkolancı, M., “Ayasuluk Tepesi ve St. Anıtı 2007 Yılı Kazıları”, 30. KST, 4. Cilt, Ankara, 219-232.
• Büyükkolancı 2010 Büyükkolancı, M., “2008 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 31 KST, 3. Cilt, Ankara, 131-144.
• Büyükkolancı 2011 Büyükkolancı, M., “2009 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 32. KST, 2. Cilt, 82-95.
• Çakmakçı Oral ve İnanan 2009 Çakmakçı Oral Z.-F. İnanan, “Ortaçağ Bizans Günlük Yaşamı ve Üretim Faaliyetleri Açısından Kuşadası Kadıkalesi Buluntularının Ön Değerlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı/XVIII/1, Nisan, 51-72.
• Report” AnatStad 42, 207-22 içinde M.A. Gill, “Small Finds Teracotta
• Lamps and Glass Bracelets” 221. Gill 1994
• Lightfoot, C.S., “Amorium Excavations 1993: The Sixth Preliminary
• Report”, AnatStad 44, 105-126 içinde M.A. Gill, “Glass and Small
• Finds”, 123-126. Gill 1996
• Lightfoot, C.S. - E.A. Ivision, “Amorium Excavations 1995: The Eighth
• Preliminary Report.” AnatStad 46, 91-110 içinde M.A. Gill, “ Glass”, 106-10. Gill 2001
• Lightfoot, C.S.T- E.A. Ivision, “The Amorium Project: The 1998
• Excavation Season”, DOP 55, 371-99 içinde M.A.V. Gill, “Glass Finds”, 394-98. Gill 2002
• Gill, M.A.V., Amorium Reports, Finds I: The Glass (1987-1977). England. Hayes 1992
• Hayes, J.W., Excavations Saraçhane in Istanbul. Princeton. Karagöz 2010 Karagöz, Ş., “Marmaray-Üsküdar Kazılarında Ortaya Çıkarılan On İki On Üçüncü Yüzyıl Yapısı”, 1. Uluslar arası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu, 25-28 Haziran 2007, İstanbul, 413-423.
• Pülz ve Kat 2011 Andrea M. Pülz-F. Kat, “Ephesos Bizans Dönemi Küçük Buluntuları- Malzemeye Genel Bakış”, Bizans Döneminde Ephesos, (ed. Falko Daim- Sabine Ladstätter) İstanbul, 197-211. Rice 1930 Rice, D.T., Byzantine Glazed Pottery, Oxford. Saldern 1962 Saldern, A.V., “Glass from Sardis”, AJA 66, 5-12. Saldern 1980 Saldern, A.V., Ancient and Byzantine Glass from Sardis. Cambridge. Sotiriou 1924 Sotiriou. G.A., Helenikai Anaskaphai en Mikra Asia: Ho Naos Ionnou tou Theologou en Efeso. Archailogikon Deltion, VII, 115-223. Vroom 2005
• Vroom, J., “Medieval Pottery from the Artemision in Ephesus: Imported
• and Localy Produced Wares”, Spätantike und mittelalterliche Keramik aus
• Ephesos, (ed. S. Ladstätter - A. Hofeneder), Wien, 17-49.