Osmanlı’nın Arkeoloji Algısı: Kilikia Örneği

Yıl 2013, Sayı: 3, 227 - 249, 01.01.2013

Songül Ulutaş

Öz

Cilicia, for it is one of the regions of Anatolia which opened to the earliest settlement has a rich cultural heritage. Until 19th century, the importance of the ancient monuments hasn’t been noticed has led to being used unconsciously. In this process, by the growing interest of the foreigners to the ancient monuments which existing in the Ottoman geography referred to as Asâr-ı Atîka, legal arrangements have been made for the protection of the rich historical and cultural heritage. Especially in the second half of the this century, it has been seen that many of European researchers received permits from the government for investigation of old works existing in Ottoman geography. It is remarkable that until the sense of the obligation of conscious for the protection of historical and cultural heritage, many of ancient monuments were taken out of the country. The aim of this study is to determine the perspective of the Ottoman government on old works when formed in the second half of the 19th century and practices in this area in what way could been realized. So it is seen that what was the perception of archeology of Ottoman and how it was formed. Especially Cilicia region is an important example for showing that how the perception of the archeology of Ottoman formed in this process.

Anahtar Kelimeler

Asâr-ı Atîka Ancient Monuments , Cilicia Region, Ottoman and Perception of Archaelogy

Osmanlı’nın Arkeoloji Algısı: Kilikia Örneği

Öz

Kilikia, Anadolu coğrafyasının en erken yerleşime açılan bölgelerinden biri olması dolayısıyla zengin bir kültürel mirasa sahiptir. 19. yüzyıla kadar eski eserlerin ifade ettiği önemin fark edilememiş olması, bilinçsizce kullanılmalarına neden olmuştur. Bu süreçte Osmanlı coğrafyasında mevcut “Asâr-ı Atîka” olarak tabir olunan eski eserlere yabancıların artan ilgisi üzerine, bu zengintarihi ve kültürel mirasın korunmasına yönelik yasal düzenlemelere gidilmiştir. Özellikle yüzyılın ikinci yarısında Avrupalı pek çok araştırmacının, Osmanlı coğrafyasında yer alan eski eserleri incelemek üzere merkezden izinler aldığı görülmektedir. Bu tarihi ve kültürel mirasın korunması gerektiği bilinci oturana kadar da yurt dışına birçok eski eserin götürüldüğü dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın amacı, 19. yüzyılın ikinci yarısında oluşan Osmanlı Devleti’nin eski eserlere bakış açısı ve bu alanda gerçekleştirilen uygulamaların ne şekilde gerçekleştirilebildiğini ortaya koymaktır. Böylece Osmanlı’nın arkeoloji algısının ne olduğu ve nasıl şekillendiği de görülmektedir. Özellikle Kilikia Bölgesi, Osmanlı’nın bu süreçteki arkeoloji algısının nasıl şekillendiğini göstermesi açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Asâr-ı Atîka Eski Eserler , Kilikia Bölgesi, Osmanlı ve Arkeoloji Algıs

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO.), 2132/159893, Hicrî 11 Cemaziye’l-evvel 1321.
• BEO., 40/2968, Hicrî 3 Muharrem 1310.
• BEO., 48/3567, Hicrî 17 Muharrem 1310.
• BEO., 48/3581, Hicrî 18 Muharrem 1310.
• Dahiliye Nezâreti İdari Kısım Belgeleri (DH-İD.), 28-2/19, Hicrî 03 Ramazan Dahiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi (DH.MKT.), 1543/94, Hicrî 11 Muharrem
• DH.MKT., 1569/90, Hicrî 25 Rebiü’l-evvel 1306.
• DH.MKT., 306/12, Hicrî 12 Cemâziye’l-evvel 1312.
• DH.MKT., 746/54, Hicrî 8 Cemaziye’l-evvel 1321.
• Hariciye Nezâreti Mektûbi Kalemi (HR.MKT.), 47/59, Hicrî 21 Şevval 1268.
• İrâde-i Dahiliye (İ.DH.), 833/67007, Hicrî 06 Şaban 1298.
• İrâdeler Husûsi (İ.HUS.), 30/1312.R/93, Hicrî 27 Rebî’ü’l-âhir 1312.
• İ.HUS., 148/1324.l/52, Hicrî 20 Şevvâl 1324.
• İrâde-i Meclis-i Mahsûs (İ.MMS.), 68/3189, Hicrî 3 Muharrem 1298.
• Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF.MKT.), 61/80, Hicrî 10 Rebî’ü’l-âhir MF.MKT., 1001/71, Hicrî 11 Cemaziye’l-evvel 1325.
• MF.MKT., 1003/31, Hicrî 17 Cemaziye’l-evvel 1325.
• MF.MKT., 1059/44, Hicrî 7 Cemaziye’l-evvel 1326.
• MF.MKT., 34/43, Hicrî 18 Safer 1293.
• MF.MKT., 362/66, Hicrî 2 Rebiü’l-evvel 1315.
• MF.MKT., 38/43, Hicrî 28 Cemâziye’l-evvel 1293.
• MF.MKT., 53/36, Hicrî 6 Safer 1295.
• MF.MKT., 57/160, Hicrî 3 Ramazan 1295.
• MF.MKT., 54/74, Hicrî 22 Rebiü’l-evvel 1295.
• MF.MKT., 54/89, Hicrî 22 Rebiü’l-evvel 1295.
• MF.MKT., 54/94, Hicrî 23 Rebî’ü’l-evvel 1295.
• MF.MKT., 54/94, Hicrî 23 Rebiü’l-evvel 1295.
• MF.MKT., 57/161, Hicrî 3 Ramazan 1295.
• MF.MKT., 57/74, Hicrî 10 Cemaziye’l-ahir 1295.
• MF.MKT., 78/26, Hicrî 18 Muharrer 1300.
• MF.MKT., 840/42, Hicrî 14 Muharrem 1323.
• MF.MKT., 96/122, Hicrî 23 Cemaziye’l-evvel 1305.
• MF.MKT., 97/122, Hicrî 21 Receb 1305.
• MF.MKT., 97/34, Hicrî 16 Cemaziye’l-ahir 1305.
• MF.MKT., 97/52, Hicrî 22 Cemaziye’l-ahir 1305.
• MF.MKT., 989/30, Hicrî 23 Safer 1325.
• Sadaret Mektûbi Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM.), 534/13, Hicrî Şaban 1312.
• Sadaret Mektûbi Kalemi Nezâret ve Devâir Evrakı (A.MKT.NZD.), 223/73, Hicrî 04 Şevval 1273.
• Yıldız Perâkende Umûm Evrâkı (Y.PRK.UM.), 4/48, Hicrî 08 Cemâziye’l- evvel 1298. Resmi Yayınlar
• Düstur, Tertip 1, cilt 3. Düstur, Tertip 1, cilt 8. Düstur, Zeyl 1. Düstur, Zeyl 4. Araştırma ve İnceleme Eserler Akgündüz ve diğerleri 1993
• Akgündüz, A. ve diğerleri, Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshab-ı Kehf, Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, İstanbul. Akurgal 1992
• Akurgal, E., “Osman Hamdi’den Günümüze Değin Eski Eserler Sorunumuz”, 1. Osman Hamdi Bey Kongresi Bildiriler, 2-5 Ekim 1990
• Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Barbaro 2005
• Barbaro, J., Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, Çeviri ve Notlar: Tufan Gündüz, İstanbul Yeditepe Yayınları. Barker 1853
• Barker, W.B., Cilicia and ıts governors. London: Ingram, Cooke, And Co. Baydur 1988
• Baydur, N., “Tarsus - Donuktaş Çalışmaları”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı 40/41, İstanbul. Baydur 2000
• Baydur, N., Tarsus - Donuktaş Kazısı, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara. Bell 1906
• Bell, G.L., Notes on a Journey Through Cilicia and Lycaonia, Impr. Burdin. Bilgili 2001
• Bilgili, A.S., Osmanlı döneminde Tarsus sancağı ve Tarsus Türkmenleri: (sosyo- ekonomik tarih). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Dağıstan Özdemir 2005
• Dağıstan Özdemir M.Z., “Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış”, Planlama Dergisi, Sayı 1. Durugönül-Durukan-Mietke 2005
• Durugörül, S.-Durukan, M.-Mietke, G., “2004 Yılı Korykos (Kızkalesi)
• Yüzey Araştırması”, 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya. Goldman 1950-1963
• Goldman, H., (Ed.), Excavations at Gozlu Kule, Tarsus, Princeton: Princeton University Press. Guyer-Herzfelt 1930
• Guyer, s.-Herzfelt, E., Meriamlik und Korykos. (=Monumenta Asiae Minoris Antiqua, 2.) Manchester. Held 2008
• Held, W., “Der Donuk Taş in Tarsos, Überlegungen zur Rekonstruktion und Funktion Eines Kolossaltempels”, Olba, XVI, KAAM Yayınları, Mersin. Karaduman 2004
• Karaduman, H. “Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi”, Belgeler, 29, cilt XXV, TTK Yayınları, Ankara. Mumcu 1969
• Mumcu, A., “Eski Eser Hukuku ve Türkiye”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, 26 C. 3-4, Sayı, Ankara. Ortaylı 1992
• Ortaylı, İ., “Osman Hamdi’nin Önündeki Gelenek”, 1. Osman Hamdi Bey Kongresi Bildiriler, 2-5 Ekim 1990, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Öz 1998
• Öz, H., Bilinmeyen Tarsus. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları-Türk Tarih Kurumu Basımevi. Özkasım-Ögel 2005
• Özkasım, H. - Ögel, S., “Türkiye’de Müzeciliğin Gelişimi”, İtüdergisi/b, Sosyal Bilimler, cilt: 2, sayı: 1. Özyıldırım 2006
• Özyıldırım, M., “Olba Kentinin Arkeolojik Koruma Sorunları”, Silifke Müzesi Arkeoloji Konferansları Kitabı, Silifke. Özyıldırım-Ünalan 2011
• Özyıldırım, M.-Ünalan, H.S., “Isauria Dağlarında Hıristiyan Manastırcılığının Bir Örneği: Olba Manastırı”, Seleucia ad Calycadnum, Sayı I, Olba Kazısı Yayınları, Ankara. Pasinli 1992
• Pasinli, A., “Osman Hamdi Bey’in Müzecilik Yönü ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri”, 1. Osman Hamdi Bey Kongresi Bildiriler, 2-5 Ekim 1990
• Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Yurt Ansiklopedisi, “İçel maddesi”, cilt 5, İstanbul, 1982. Yüksel 2012
• Yüksel, A., “II. Abdülhamid Döneminde Bilimsel, Kültürel ve Turistik Amaçlarla Osmanlı Ülkesine Gelen Almanlar”, The Journal of Academic Social Science Sturdies, (JASSS), Volume 5, Issue 5. Zoroğlu 1995
• Zoroğlu L., Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları. Adana: Kemal Matbaası. Zoroğlu 2004
• Zoroğlu, L., “Luwilerden Çukurovalılara Adı Değişmeden Kalan Tarsus”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, Editör: Filiz Özdem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.