Bizans Döneminde Buhur - Buhurdan Kullanımı ve Mersin Müzesi’ndeki Buhurdan Örnekleri

Yıl 2015, Sayı: 5, 41 - 77, 01.01.2015

Gülgün Köroğlu

Öz

We know that a variety of mixtures have been used as insence offered to the gods in both polyteism and montheism, from the earliest times until today. We also that a special importance is given to insence in both Judaism and Christianity from the Christian references to it in the Bible. In the early Christian religious leaders were against the burning of insence because of its associations with Paganism. But in the following centuries the burning of insence turned into a tradition in religious ceremonies. A mixture of plants and bark of trees was burnt in small metal vessels called thuribulum lat. and thymiaterion gr. which may or may not have chains attached for hanging. It was believed that the smell and vapour rising from the burning insence drove evil spirits, gave healing of diseases and in particular took the prayers of saints up to God, as it described in the Bible. In daily life insence was burned to conceal unwanted smells. Some information about the use of insence by the Byzantines can be obtained from the pictures in churches and from miniatures. According to these insence is shown as being burnt in scenes of burial ceremonies Mary and other saints; in scenes showing the veneration of relics or of icons of Mary, in scenes of marriage, baptism, and eucharistia ceremonies; and in scenes wherethe emperor visits the church. Known examples of Byzantine insence burners are found in archaeological excavations area, public and private collections both within Turkey and abroad. There is a valuable small collection of Byzantine insence burners in the Mersin Museum.

Anahtar Kelimeler

Byzantine, Christianity, Judaism, insence burners, smell, evil spirit

Bizans Döneminde Buhur - Buhurdan Kullanımı ve Mersin Müzesi’ndeki Buhurdan Örnekleri

Öz

En eski dönemlerden günümüze kadar çok tanrılı ve tek tanrılı inançlarda farklı amaçlarla tanrılara sunu olarak ateş üzerine bitki karışımları atarak yakma geleneği devam etmiştir. Musevilik ve Hıristiyan inançlarının her ikisinde de buhurun özel önemi vardır. Eski ve Yeni Antlaşma’da bununla ilgili bilgiler bulunur. Erken Hıristiyan dönemde, Hıristiyan inancıyla ilgili söz sahibi kişiler buhur yakmayı, Pagan bir uygulama olarak gördüklerinden karşı çıkmışlardır. Fakat takip eden süreçte buhur yakma dini törenlerin önemli bir parçası haline gelmiştir. Bitki karışımları ve ağaç kabukları yakmak için Lat. thuribulum veya Yun. thymiaterion denilen küçük metal kapları kullanmışlardır. Bunların bazılarının ağız kenarında asılarak kullanılması için zincirler bulunur. Zincirli olmayanlarda vardır. İnanca göre buhurun kokusu mekanları doldurarak kötü ruhları kaçırmakta, yukarı göklere doğru yükselen buhur duaları hızla Tanrı’ya ulaştırmaktadır. Günlük yaşamda ise buhur kötü kokuları bastırmak, havayı temizlemek için kullanılmıştır. Bizans dönemine ait kilise resimleri ve minyatürler buhurdanların kullanımlarıyla ilgili bilgi verir. Meryem’in ve diğer azizlerin cenaze törenlerinde buhurdan kullanıldığı görülür. Buhurun özellikle Meryem tapınımında önemli yeri olduğu, buhurdanın Meryem’i, buhurun İsa’yı temsil ettiği şeklinde yorumlanmıştır. Tanrı Anası Meryem’in ikonaları ve rölikler buhurdanla kutsanmıştır. Evlilik, vaftiz ve eucharistia ekmek ve şarap ayini törenlerinde ve imparatorun kilise ziyaretleri sırasında buhurdanla kiliseler kutsanmıştır. Bizans dönemine ait buhurdanlar arkeolojik kazı alanlarında ele geçmekte, Türkiye’deki ve yurtdışındaki müze ve özel koleksiyonlarda bulunmaktadır. Mersin Müzesi’nde de değerli küçük bir buhurdan koleksiyonu vardır

Anahtar Kelimeler

Bizans, Hıristiyanlık, Musevilik, buhurdan, koku, kötü ruhlar

Kaynakça

• Acara 1997 M. Acara, Bizans Maden Sanatında Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Acara 2011 M. Acara, “Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Yeni Bulunan Bir Buhurdan”, Anadolu Çevresinde ORTAÇAĞ 5: 143-162.
• Akyürek 1996 E. Akyürek, Bizans’ta Sanat ve Ritüel, İstanbul.
• Aydın 2009 Aydın, A., ‘Burdur ve Side Müzesi’ndeki Figürlü İki Buhurdan’, Adalya XII:277-297.
• Aydın 2010 Aydın, A., ‘Adana Müzesi’ndeki Altıgen Gövdeli Buhurdan’, Adalya XIII: 305-320.
• Aydın 2010 a Aydın, A., ‘Malatya Müzesi’ndeki Buhurdan’, S. Doğan ve M. Kadiroğlu, (ed., Bizans ve Çevre Kültürler, Prof. Dr. Yıldız Ötüken’e Armağan, İstanbul: 78-88.
• Belting – Mango - Mouriki 1978 H. Belting-C. Mango- D. Mouriki, The Mosaics and Frescoes of St. Mary Pammakaristos (Fethiye Camii) at Istanbul, Washington D.C.. Bouras - Kazhdan 1991
• L. Bouras - A. Kazhdan, ‘Censer’, The Oxford Dictionary of Byzantium I: 397.
• Boyd 1998 S.A. Boyd,, “Art in the service of the liturgy: Byzantine Silver Plate”, Heaven on Earth, Art and the Church in Byzantium, (ed. L. Safran), Princeton: 152-185.
• Buckton 1994 D. Buckton (ed.), Byzantium, Treasures of Byzantine Art and Culture from British Collections, London.
• Chatzidakis 1985 M. Chatzidakis, ‘Panagia Mauriotissa Supplementary Note’, Kastoria, Byzantine Art in Greece, Mosaics and Wall Paintings, Ed. M. Chatzidakis, Athens.
• Cotsonis 1994 J.A. Cotsonis, Byzantine Figural Processional Crosses, Washington D.C.. Crawford 1990 J.S. Crawford, The Byzantine Shops at Sardis, Cambridge-London.
• Ćurčić 1979 S. Ćurčić, Gracanica, King Milutin’s Church and Its Place in Late Byzantine Architecture, Penssylivania.
• Davidson 1953 G.R. Davidson,Corinth XII, The Minor Objects, Princeton-New Jersey.
• Demirkent 1992 I. Demirkent, Mikhail Psellos’un Khronographia’sı, Ankara.
• Erdem 1992 S. Erdem,”Buhur”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6: 383-384.
• Estopanan 1965 S.C. Estopanan, Skyllitzes Matritensis I (Reproducciones Y Miniatures), Barcelona-Madrid.
• Evans - Wixom 1997 H.C. Evans - W.D. Wixom (ed.) The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261, New York.
• Gonosova- Kondoleon 1994 Gonosova, - Ch. Kondoleon, Arts of Late Roman and Byzantium in the Virginia Museum of Fine Arts, Richmond.
• Gough 1961 M. Gough, The Early Christians, London 1961.
• Grabar 1976 Grabar, A., ‘Une Source d’Insration de ı’Iconographie Byzantine Tardive Les Ceromonies du Culte de la Vierge’, Cahiers Archaeologique 25: 143- 162.
• Gün Işığında 2007 Gün Işığında, İstanbul’un 8000 Yılı, Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazıları, İstanbul.
• Hanfmann 1980 G.M.A. Hanfmann, “The Continuity of Classical Art: Culture, Myth and Faith”, Age of Spirituality, (ed. K. Weitzmann), New York: 75-99.
• Kalavrezou 2003 I. Kalavrezou (ed.), Byzantine Women and Their World, New HavenLondon.
• Kent - Painter 1977 J.P.C. Kent - K.S. Painter (eds.), Wealth of the Roman World, A.D. 300-700, London.
• Kondoleon 2000 Ch. Kondoleon (ed.), Antioch, The Lost Ancient City, Princeton. Köroğlu 2005 G. Köroğlu, Bizans Dönemi Buhurdanları ve Haluk Perk Müzesi’ndeki Örnekler’, Tuliya I: 261-308.
• Özgen - Öztürk 1996 İ. Özgen- J. Öztürk, Heritage Recovered The Lydia Treasure, İstanbul.
• Piccirillo 1997 M. Piccirillo, The Mosaics of Jordan, Amman.
• Pitarakis 2015 Pitarakis, A., ‘Şifayı Güçlendirmek Maddeler, Duygular ve Ritüeller’, Hayat Kısa, Sanat Uzun, Bizans’ta Şifa Sanatı Sergi Kitabı (10 Şubat-26 Nisan 2015, Suna-İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi), İstanbul: 162-179.
• Ramage - Ramage 1995 N.H. Ramage-A. Ramage,Roman Art, Cambridge.
• Samaha 1997 J. Samaha, “Mary in the Mind”, Byzantino Slavica LVIII/2: 338-342.
• Schwartz 2004 E.C. Schwartz, “Under the Influence; Byzantine Metalwork and the Development of the German Censer”, Deltion tis Khristianikis Arkhaiologikes Hetaireias: 203-208.
• Uygarlıklar Ülkesi Türkiye 1985 Uygarlıklar Ülkesi Türkiye, Land of Civilisations, Turkey, Japan.
• Taft - Kazhdan 1991 R.F. Taft - A. Kazhdan, ‘Incense’, The Oxford Dictionary of Byzantium I: 991.
• Vikan 1984 G. Vikan, “Art, Medicine and Magic”, Dumbarton Oaks Papers 38: 65- 86. Vikan 1998
• G. Vikan, “Pilgrim’s Art”, Heaven on Earth, Art and the Church in Byzantium, (ed. L. Safran), Princeton: 229-266. Waldbaum 1983
• J.C. Waldbaum, Metalwork from Sardis, The Finds Through 1974, Cambridge-London. Walter 1982
• C. Walter, Art and Ritual of the Byzantine Church, London. Weyl Carr 2004 Weyl Carr, “Images: Expressions of Faith and Power”, Byzantium, Faith and Power (1261-1557), (ed. H.C. Evans), New York: 143-208.
• Wulf 1909 O. Wulf, Altchristliche und Mittelalterliche, Byzantinische und Italienische Bildwerke, Teil I: Altchristliche Bildwerke, Berlin