Suggestions on Defense Systems Identified in Ani, Kars

Yıl 2016, Sayı: 6, 290 - 317, 01.01.2016

Ayhan Yardimciel

Öz

Ani is a Medieval Age city which is 42 km away and bonded to the Central of Kars. The nearest settlement centre is the village of Ocaklı. The archaeological research carried out in the city revealed the information that the city was used earliest in the Early Bronze Age Early Transcaucasian Culture Period . In the excavations carried out in the Harmanyeri site which is located between Ani and the villages of Cirittepe and Ocaklı that located on Bostanlı River at the western side of the Ani, a very characteristic earthenware pot with handle dated to Early Bronze Age Early Transcaucasian Culture and sarcophagus tombs dated to Middle Bronze Age has been reached. 9 pieces of Aras painteds are also among the archeological works of this period, which are dated to the Middle Bronze Age again and brought to Kars Museum. Other than 9 pieces of monochrome pottery also a pottery sherd which possibly belongs to the beak of the monochrome large earthenware jar was also determined. The goose ornamentation depicted on this painted Aras indicates that the goose culture in Kars is ongoing nearly four thousand years. Partially from the eastern and southern of the city the Arpaçay River and from the western of the city the Bostanlar River passes through. These aspects of the city have a natural defense system due to the deep valleys occurred by these rivers. Despite this, the city wall system that we have just determined and will be presented for the first time that is in the direction of the valley occurred by Bostanlar River, indicates that this region is locally faulty in terms of the defense of this region. However the region that is located in the northern part of the city and named as Yevşan/ Yavşan plain is the most inconvenient place of the city for the defense. In this section a complex defense system is existing. These defense systems are belonging to the Early Iron Age, Bagrationi Kingdom and Seljuk periods. The oldest of these defense systems is the city walls belonging to the Early Iron Age and it indicates that the city experienced a settlement during this period. As a result of the systematic researches we carried out in the city of Ani and its surroundings since the last three years, the other defense system that belongs to the Urartu city walls which we have determined last year in the citadel. These city walls were built with face stone blocks. During the Persian Empire period reinforcement was conducted to these Urartian defensive walls. In the researches that we performed this year, the city walls relating to a new defense system were reached on the west side of the city facing the Bostanlar River, that can be dated to the Iron Age. These defense systems located in three different regions of the city of Ani indicates that the city was used to be a very significant center and experienced a settlement in the 2nd and 1st Millenium B.C.

Anahtar Kelimeler

The city of Ani, Early Bronze Age, Middle Bronze Age, Urartu Kingdom, Fortification Systems

Kars-Ani’de Tespit Edilen Savunma Sistemleri Üzerine Öneriler

Öz

Ani, Kars merkeze 42 km. uzaklıkta bulunan eski bir şehirdir. En yakın yerleşim merkezi Ocaklı Köyü’dür. Ani’de yapılan arkeolojik araştırmalar yerleşimin en erken İlk Tunç Çağı’nda Erken Transkafkasya Kültürü Dönemi kullanıldığını ortaya çıkarmıştır. Ani’nin batısındaki Bostanlar Deresi’nin üzerinde bulunan Cirittepe ve Ocaklı Köyü ile şehir arasında bulunan Harmanyeri mevkilerinde yapılan kazılarda İlk Tunç Çağı’na tarihlenen karakteristik, kulplu bir çömlek ile Orta Tunç Çağı’na tarihlenen taş sandık mezarlara ulaşılmıştır. Harmanyeri ve Cirit Tepesi’nde yapılan kaçak kazılarla Kars Müzesi’ne kazandırılan Orta Tunç Çağı’na tarihlenen 9 adet çanak ve çömlekten oluşan Aras Boyalıları da bu dönem arkeolojik eserleri arasındadır. 9 adet monokrom boyalı keramik dışında yine monokrom boyalı bir küpün ağız kısmına ait olması muhtemel bir keramik parçası da tespit edilmiştir. Bu Aras Boyalısı üzerine betimlenen kaz bezemesi Kars’ta bulunan kaz kültürünün yaklaşık dört bin yıldır süregeldiğine işaret etmektedir. Şehrin kısmen doğu ve güneyinden Arpaçay Nehri, batısından ise Bostanlar Deresi geçmektedir. Bu derelerin açtıkları derin vadiler sayesinde şehrin bu yönleri çıkılması zor, doğal bir savunma sistemine sahiptir. Buna rağmen Bostanlar Deresi’nin açtığı vadi yönünde yeni tespit ettiğimiz ve ilk kez tanıtacağımız sur sistemi bu bölgenin savunma yönünden lokal arızalı olduğuna işaret etmektedir. Şehrin kuzey kısmında bulunan ve Yevşan/ Yavşan Düzü olarak adlandırılan bölgenin şehrin savunmaya en elverişsiz olduğu görülmektedir. Bu bölümde karmaşık bir savunma sistemi bulunmaktadır. Bu savunma sistemleri; Erken Demir Çağı, Bagratlı Krallığı ve Selçuklu dönemlerine tarihlenmektedir. Bu savunma sistemlerinin en eskisi Erken Demir Çağı’na ait olan surlar olup şehrin bu dönemde iskân gördüğüne işaret etmektedir. Üç yıl boyunca Ani Şehri ve yakın çevresinde gerçekleştirdiğimiz sistematik araştırmalar sonucunda geçen yıl iç kalede tespit ettiğimiz diğer savunma sistemi Urartu surlarıdır. Bu surlar bloklar halinde kesilmiş taşlardan inşa edilmiştir. Pers İmparatorluğu zamanında bu surlarda güçlendirme yapılmıştır. Bu yıl yaptığımız araştırmalarda ise şehrin Bostanlar Deresi’ne bakan batı yakasında Demir Çağı’na tarihlenebilecek yeni bir savunma sistemine ulaşılmıştır. Ani Şehri’nin üç ayrı bölgesinde tespit edilen bu savunma sistemleri yerleşimin MÖ 2. ve 1. Bin yılda çok önemli bir merkez olduğuna ve iskân gördüğüne işaret etmektedir

Anahtar Kelimeler

Ani Şehri, İlk Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Urartu Krallığı, Savunma Sistemleri

Kaynakça

• Balkan-Sümer 1967 Balkan, K., Sümer, O., “1965 Yılı Ani Kazıları Hakkında Kısa Rapor” Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XIV-1-2, 1965, s. 103-118
• Belli 2004 Belli, O., “Urartu Krallığı Döneminde Doğubayazıt Bölgesi” Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu, Çekül Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 73-88
• Belli 2007 Belli, O., “Erken Demir Çağı’nda Ani”, (ed. O. Belli), Kars, 2. Kent Kurultayı: Kafkasya’da Ortak Geleceğimiz, Kars Belediyesi Kültür Yayınları No: 1, İstanbul, s.91-99.
• Belli 2015 Belli, O., “Eski Çağ’da Ani Kalesi ve Şehri”, (ed. O. Belli), Kars, KarsArdahan-Iğdır Kalkınma Vakfı Dergisi, Temmuz-Aralık 8, İstanbul.
• Işıklı 2011 Işıklı, M., Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kökten 1943 Kökten, K., “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor” Belleten, Sayı 21, Cilt VII, s.601-613.
• Kökten 1944 Kökten, K., “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları” Belleten, Sayı 32, Cilt VIII, s.659-689.
• Kökten 1945 Kökten, K., “Kuzeydoğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı 5, Cilt 3, s. 465-505.
• Martel 1966 Martel, E.A., “La Cote d’ Azur Russe: Riviera du Caucase, Lıbraırıe Ch. Delagrave, Paris 1966, J. Chardın, Chardin Seyahatnamesi, Çev. Ayşe Meral, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Yardimciel-Toy 2014 Yardimciel, A., Toy, Ö., “Orta Aras Havzası Monokrom Boyalı Çanak Çömlekler”, I. Uluslararası Ani ve Kars Sempozyumu 2014, Kars.
• Yardimciel 2015a Yardimciel, A., Orta ve Son Tunç Çağı’nda Orta Aras Havzası, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Doktora Tezi, Kars, (Baskıda).
• Yardimciel 2015b Yardimciel, A., “Güney Kafkasya’da Kurgan Kültürü (Yığma Taş Mezarlar), Yeni Türkiye Yayınları, Kafkaslar Özel Sayısı-II, Yıl 21 Sayı 72, s. 42-46.
• Yardimciel 2015c Yardimciel, A., “Aras Boyalılarının İşlevselliği” Seleucia ad Calycadnum Sayı V-2005, Olba Kazısı Serisi, s. 197-206.
• Özfırat 2014 Özfırat, A., “Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı”, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları (ed. Aynur Özfırat, Nilgün Coşkun), Mustafa Kemal Üniversitesi Yayın No: 51, s. 45-70