A Middle Bronze Age Castle in Middle Aras Basin: Çalıgüney

Yıl 2017, Sayı: 7, 387 - 410, 01.01.2017

Ayhan Yardimciel Emine Gizlenci

Öz

Middle Aras Basin is one of the most important regions in South Caucasia. This region of which Kars, Iğdır, and Doğubayazıt Lowland are parts also includes some of north, northwest and south Armenia besides the whole Nakhchivan Region and Northwest Iran outside Anatolia. Middle Aras Basin was the main area of Aras-Kura in Early Bronze Age and of Aras Painted Culture in Intermediate and Late Bronze Age. This was a natural result of underground and ground resources of the region. While Kura-Aras Culture was represented well in Middle Aras Basin in Early Bronze Age, it was very different for Aras Coated Culture in the following thousand years. Centers belonging to this culture have been found in mostly in Nakhchivan and partially in Armenia. However, archeological materials are found in necropolis areas in other regions. It is not different in Kars. Nine stoneware belonging to this culture are in Kars Archeology Museum and they were brought there through buying from Iğdır. Other monochromatic pottery examples except these were found in Ani Necropolis. With the systematic studies we have conducted for the past four years, we have traced the centers that could probably belong to this culture. In these studies important results have been noted, a certain center was detected for the first time in 2016. This castle recorded as Çalıgüney Castle was built by the mobile pastoral groups became evident in Intermediate Bronze Age.

Anahtar Kelimeler

Middle Aras Basin, Early Bronze Age, Intermediate-Late Bronze Age, Aras Painted Culture, Çalıgüney Castle.

Orta Aras Havzası’nda Bir Orta Tunç Çağı Kalesi: Çalıgüney

Öz

Orta Aras Havzası, Güney Kafkasya’nın en önemli bölümlerinden biridir. Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki Kars, Iğdır ve Doğubayazıt Ovası’nın dâhil olduğu bu bölüme Anadolu sınırları dışında Ermenistan’ın kuzeyi, kuzeybatısı ve güneyi, Nahçıvan’ın tamamı ve Kuzeybatı İran dâhil olmaktadır. Orta Aras Havzası, İlk Tunç Çağı’nda Kura-Aras, Orta ve Son Tunç Çağı’nda ise Aras Boyalıları Kültürü’nün çekirdek alanını oluşturmuştur. Bölgenin önemi, şüphesiz sahip olduğu yer altı ve yer üstü zenginliklerinden kaynaklanmaktadır. İlk Tunç Çağı’nda etkili olan Kura-Aras Kültürü Orta Aras Havzası’nın bahsedilen coğrafyalarında güçlü bir şekilde temsil edilirken, sonraki bin yılda ortaya çıkan Aras Boyalıları Kültürü’nde durum oldukça farklıdır. Kültüre ait merkezlere Nahçıvan’da yoğun Ermenistan’da ise kısmen ulaşılmışken diğer bölgelerde kültüre ait arkeolojik materyaller daha çok nekropol alanlarından elde edilmektedir. Kars’ta da durum farklı değildir. Kars Arkeoloji Müzesi’nde bu kültüre ait keramiklerden dokuz tanesi Iğdır’dan satın alma yolu ile müzeye kazandırılmıştır. Bunun dışında kalan diğer monokrom keramikler ise Ani Nekropolü kazılarında ortaya çıkarılmıştır. Son dört yıldan beridir bölgede yaptığımız sistematik araştırmalar ile kültüre ait olabilecek merkezlerin izleri sürülmüştür. Önemli sonuçların kayda alındığı bu çalışmalarda ilk kez 2016 yılında bir merkezin tespiti arkeolojik materyal ile belgelenebilmiştir. Çalıgüney Kalesi ismi ile kayıtlara geçen bu kale Orta Tunç Çağı ile belirginleşen mobil pastoral gruplarca inşa edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Orta Aras Havzası, İlk Tunç Çağı, Orta-Son Tunç Çağı, Aras Boyalıları Kültürü, Çalıgüney Kalesi.

Kaynakça

• Balkan-Sümer 1967 Balkan, K., Sümer, O., “1964 Ani Kazıları Hakkında Kısa Rapor” Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XIV-1-2, s.103-118, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Anakara.
• Belli 2007 Belli, O., “Erken Demir Çağı’nda Ani” Kars: II. Kent Kurultayı Kafkasya’da Ortak Geleceğimiz, Kars Belediyesi Kültür Yayınları No: 21, s.76-90.
• Belli 2011 Belli, O., “Urartu Krallığı Dönemi’nde Kars Bölgesi”, Uluslararası Kaşgar’dan Endülüs’e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumları, Gazi Kars Şehrengizi Bildiriler Kitabı, (Ed. Cengiz Ayyılmaz, İlyas Demirci, İbrahim Terzioğlu), Türk Dünyası Mühendisler ve Mimarlar Birliği Yayınları, s.91-102, İstanbul.
• Belli 2012 Belli, O., “Ağrı Dağı Bölgesi’ndeki Sinek Yaylasında Yeni Keşfedilen Urartu Sulama Tesisleri”, II. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu, Iğdır Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları, No: 1, s. 18-49, Erzurum.
• Belli 2016 Belli, O., “Eski Çağ’da Ani Bölgesi”, I. Uluslararası Ani-Kars Sempozyumu, (Ed. Oktay Belli, Ayhan Yardimciel, Vedat Evren Belli, Cengiz Çelik), Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını No: 5, s.34-49, İstanbul.
• Çiğdem 2007 Çiğdem, S., “Urartu Krallığı’nın Doğu Karadeniz İlişkilerinde Diauehi Ülkesi’nin Rolü” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, s.81-97.
• Işıklı 2011 Işıklı, M., Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Özfırat 2001 Özfırat, A., Doğu Anadolu Yayla Kültürleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Özfırat 2009 Özfırat, A., “Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazıları” Belleten Cilt LXXIII, Sayı 268, s.635-674.
• Yardimciel 2015 Yardimciel, A., “Aras Boyalılarının İşlevselliği”, Seleucia and Calycadnum Sayı V-2015, Olba Kazısı Serisi, s.197-206.
• Yardimciel 2016 Yardimciel, A., “Kars-Ani’de Tespit Edilen Savunma Sistemleri Üzerine Öneriler”, Seleucia and Calycadnum Sayı VI-2016, Olba Kazısı Serisi, s.301-317.
• Yardimciel-Gizlenci 2016 Yardimciel, A., Gizlenci, E.,, “Kaya Resimleri Örneğinde Borluk Vadisi Ekolojisinin Yansıması: Bir Eski Çağ Kesiti” Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, s. 52.60.