Elazığ Müzesi’nden Bir Grup Urartu Mühürü

Yıl 2020, Sayı: X, 127 - 153, 20.05.2020

Pınar Pınarcık Bilcan Gökçe

Öz

Bu çalışmada Elazığ Müzesi’nden dokuz adet Urartu Dönemi’ne tarihlenen mühür değerlendirilmiştir. Bunlar iç bükey gövdeli çan, makara, yarı küre, silindir-damga, dört yüzlü damga ve silindir biçimli olmak üzere altı gruba ayrılır. Malzeme olarak granit, alabaster, kireçtaşı ve bronzdan üretilmişlerdir. Mühürler üzerindeki bezemeler linear ve delgi yöntemleriyle yapılmıştır. Elazığ Müzesi mühürlerinde bezeme olarak at, dağ keçisi, ceylan, geyik, akrep, tavuk, kuş, insanlar, mitolojik yaratıklar, hilal ve hayat ağacı kullanılmıştır. İçe dönük çan, makara ve yarı küre formlu mühürlerin damga kısmında tekli figürler vardır. Ancak dört yüzlü damga ve silindir mühürlerde ziyafet ve tapınma gibi sahneler görülmektedir. Ayrıca mühürlerde bezeme ya da dolgu motifi olarak kullanılmış içi boş daireler de bulunmaktadır. İncelediğimiz mühürlerin, çağdaşları Geç Hitit ve Yeni Assur örnekleri ile benzerlikleri bulunmakla birlikte kendine has özellikleri de söz konusudur. Elazığ Müzesi mühürlerinden ip delikli olanlar ürün denetiminde ya da kolye ucu olarak; tutamaklı ve damga kısmı bulunanlar ise olasılıkla çivi yazılı tabletler ve çanak çömleklerde baskı amaçlı kullanılmıştır. Urartu Krallığı’nda mühürdarlar da söz konusudur. Urartu çivi yazılı metinlerinde mühür taşıyıcısı LÚNA4.DIB ideogramı ile geçer. Bu ideogramın geçtiği tabletler Bastam ve Karmir-Blur’da ele geçmiştir. Urartu kazılarından ele geçen mühürlerle yapılan karşılaştırmalar neticesinde Elazığ Müzesi mühürleri de MÖ 8.-7. yüzyıllara tarihlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

mühür, urartu, assur, geç hitit, bastam, ayanis

Kaynakça

• Abay, E. “Seals and Sealings”, Ayanis I/Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998, A. Çilingiroğlu – M. Salvini (eds.), 321-353, Roma.
• Batmaz, A. – Uhri, A. “Urartu Kültüründe Balık Betimlemesi ve Ayanis Kalesi’nde Tunç Bir Balık Figürini Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji Dergisi XI/1, 65-81.