Toponimiye Mührünü Vuran Selçuklular: 1/200.000 Ölçekli Türkiye Topografya Haritalarındaki Han ve Kervansaray Adlı/Ekli Yer ve Yerleşme İsimleri Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2020, , 97 - 109, 25.12.2020

Osman Gümüşçü İlker Yiğit

https://doi.org/10.47702/sematr.2020.6

Öz

Onamastiğin bir alt dalı olan toponimi sahasında çalışan tarih ve coğrafya bilimine mensup araştırmacılar yer ve yerleşme isimlerine odaklanarak geçmişi anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmaktadır. Tarihi coğrafya sahasında özellikle Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ışık tutacak toponimi çalışmalarının yapılmasına ciddi ihtiyaç vardır. Bu noktada eldeki çalışmada da toponimik verilerden hareketle Selçuklu dönemine, bugünkü Türkiye sınırlarından bakılarak bir değerlendirme yapılmaya gayret edilmiştir. Çalışma kapsamında kaynak olarak 1900’lü yılların başında alt yapısı oluşturulan 1/200.000 ölçekli topografya haritaları kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti sınırlarını içine alan 123 paftada han ve kervansaray adlı/ekli yer ve yerleşme isimleri taranmıştır. Bu taramalar neticesinde elde edilen bilgiler Arc-Gis ortamına aktarılmak suretiyle sayısallaştırma gerçekleştirilmiş ve tematik haritalar üretilmiştir. Böylece Selçuklu’nun toponimiye vurduğu birer damga olan han ve kervansaray isimlerini taşıyan yer ve yerleşme isimlerinin mekânsal dağılışı yapılmış ve bu dağılışa bağlı olarak kervan yolları çizilmiştir. Han ve kervansaray adlı/ekli yer ve yerleşmelerin özellikle Anadolu’nun orta kesimi başta olmak üzere bilinen kervan yollarının yanı sıra alternatif güzergâhlarda da bulunduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi coğrafya, toponimi, han, kervansaray, Selçuklu

The Seljuks who Seal the Toponymy: An Evaluation on Named/Affixed Khan and Caravanserai Place and Settlement Names in 1/200.000 Scale Topographic Maps of Turkey

Öz

Researchers from the science of history and geography working in the field of toponimi, a sub-branch of consent, try to understand and make sense of the past by focusing on the names of places and settlements. In the historical geography area, there is a great need for toponymy studies that will shed light on Seljuks, Beyliks and the Ottoman periods. At this point, toponymic data from the present study also move to the Seljuk period, every effort was made to make an assessment looking at the current borders of Turkey. Within the scope of the study, topography maps with a scale of 1 / 200.000, whose infrastructure was established in the early 1900s, were used. 123 sheets in border areas into the Republic of Turkey inns and caravanserais named / effixed space and settlement names are scanned. By transferring the information obtained as a result of these scans to Arc-Gis environment, digitization was carried out and thematic maps were produced. Thus, the spatial distribution of the names of places and settlements bearing the names of khan and caravanserai, which are stamped by the Seljuks, was made and caravan roads were drawn depending on this distribution. It has been determined that khan and caravanserai named/effixed places and settlements are located in alternative routes as well as known caravan roads, especially in the central part of Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Historical geography, toponymy, khan, caravanserai, Seljuks

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Akalın, Şebnem. “Kervansaray”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/299-302. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Çınar, Hüseyin - Bulut, Mehmet - Yiğit, İlker. “Tarihi İpek Yolu'nun Anadolu Güzergahı”. Uluslararası İpek Yolu Kongresi ve 10. ADAM Kongresi (27-29 Ekim 2013) Bildirileri. 123-150. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Darkot, Besim. Türkiye İktisadi Coğrafyası. İstanbul: İÜ Yayını, 1968.
• Erdmann, Kurt - Erdmann, Hanna. Das Anatolische Karavansaray des 13. Juhrhunderts II-III, Berlin: 1976.
• Erdmann, Kurt. Das Anatolische Karavansaray des 13. Juhrhunderts I, Berlin: 1961.
• Gümüşçü, Osman - Yiğit, İlker. “XIII-XVI. Yüzyıllarda Beyşehir Çevresi Ulaşım Ağı”. Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-I Eşrefoğulları, (11-13 Eylül 2014 Beyşehir). ed. Mehmet Şeker vd. 543-551. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayını, 2018.
• Gümüşçü, Osman - Yiğit, İlker. “XI-XVI. Yüzyıllarda Cizre ve Çevresinde Ulaşım Ağı”. Uluslararası Bilim, Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan 2012), Bildiriler Kitabı. ed. M.Nesim Doru. 91-98, İstanbul: 2012.
• Gümüşçü, Osman - Çınar, Hüseyin - Kılıç, Yusuf - Uğur, Abdullah. Açıklamalı Türkiye Tarih Atlası Projesi (ATTAP). Ankara: TÜBİTAK, 2011.
• Gümüşçü, Osman. XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Anadolu/Ulaşım ve Yol Sistemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İlter, İsmet. Tarihi Türk Hanları. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü, 1969.
• Kesik, Muharrem. “Selçuklular Zamanında Anadolu”. Coğrafya. 146-148. Ankara: TÜSİAD Yayınları, 2002.
• Özcan, Koray. “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekansal Kademelenme”. METU. JFA, 23/2 (2006), 21-61
• Özergin, M. Kemal. “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, XV/20 (1965) 141-170.
• Tuncer, O. Cezmi. Anadolu Kervan Yolları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2007.
• Turan, Osman. “Selçuklu Kervansarayları”. Belleten X/39 (1946) 471-496.
• Türk Dünyası Kültür Atlası Selçuklu Dönemi 2. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, 1998.